Almatyda jer astyna qala salý kerek – seısmologpen suhbat

<p>ALMATY. KAZINFORM &ndash; Almaty qalasy 9-10 baldyq seısmıkalyq aımaqta ornalasqan. Tótenshe jaǵdaılar departamentiniń málimetine sáıkes, shaharda jyl saıyn 200-ge deıin álsiz sezilmeıtin jer silkinisteri tirkeledi. Al bıyl qańtar men naýryz aılarynda bolǵan 5 baldyq jer dúmpýi megapolıstegi seısmıkalyq qaýipsizdik máselesine asa mán berý qajettigin taǵy bir kórsetti. Osy oraıda, seısmolog, fızıka-matematıka ǵylymdarynyń kandıdaty Muhtar Haıdarovpen áńgimelesýdiń sáti túsip, tájirıbeli mamannan Almatyda qaýipsizdikti qalaı kúsheıtýge bolatynyn suradyq.</p>

- Suhbatty sozbaı, qaq ortasynan bastasaq. Jer silkinisine shydaıtyn Almatydaǵy eń qaýipsiz ǵımarattar qandaı?

- Menińshe, qazirgi Almaty qalasy ákimdiginiń ǵımaraty - qaladaǵy eń seısmıkalyq qaýipsiz nysan. Sebebi, bul - jaı ǵımarat emes, arnaıy jobamen salynǵan. Ekinshi, ol, árıne – «Qazaqstan» qonaq úıi. Al ózge kópqabatty úıler týraly eshteńe aıta almaımyn. Eger qurylys talaptaryn saqtap, asa bıik salmaı, qysta emes, jazdygúni qurylys júrgizse, ǵımarattar tura beredi. Biz jer silkingende bıik ǵımarattardan qashsaq, japondyqtar kerisinshe kópqabatty úılerge júgiredi. Sebebi, olarda árbir 10 qabat saıyn mehanıkalyq aınalma jasalady.

- Kópqabatty turǵyn úılerde seısmıkalyq qaýipsizdikti qamtamasyz etýdiń qandaı jańa joldary bar?

- Almatyda qısyq úıler boldy ǵoı. Bul turǵyn úıdiń astyna bir qabat jerasty avtoturaǵy, bir qabat jertóle salynǵanda, ústindegi úı qısaımaıtyn edi. Bıýdjeti azdaý úıler jer dúmpýi bolmasa da, aıdyń-kúnniń amanynda qısaıyp ketedi. Bul, árıne, durys emes. Úıdiń tamyry bolmasa, qalaı turady ol? Sondyqtan 10 qabatty úı salǵanda keminde 2 qabat jerasty avtoturaǵyn qosa salý kerek. 16-20 qabatty úı bolsa, jerasty turaǵy 3 qabat bolsyn der edim. Qazirgi bıik úılerdegi basty irgetasy sol bolyp tur. Árıne, keremet emes. Biraq búgingi jappaı qurylys júrip jatqan ýaqytta jerasty avtoturaqtarynyń bolýy – jaqsy sheshim.

- Almaty qalasynyń ákimdigi aqpan aıynda Seısmıkalyq qaýipsizdik jáne jumyldyrý daıyndyǵy basqarmasy qurylatynyn habarlady. Jańa basqarma shahar qaýipsizdigin qanshalyqty kúsheıtedi dep oılaısyz?

- Meniń pikirim – Prezıdent tapsyrma bergensin jergilikti atqarýshylar keńes, basqarma, komıssııa qura beredi. Biraq, bul – bıýrokratııalyq jaýap. Al shyn másele qalanyń Bas josparynda. Bizdiń qalanyń bas jospary óte asyǵys jasalǵan. Onda qateler men kemshilikter kóp. Men osy qujatty talqylaý jınalystarynyń birine qatystym. Maǵan asa eshkim sóz bergen joq, biraq bir-eki ret mıkrofon qolyma tıdi. Sonda «bıik úıler tyǵyz-tyǵyz salynyp ketti, endi adamdar tyǵylatyn jer bolýy úshin LRT emes, metro salaıyq» dep aıtqanmyn. Sebebi, jer ústinde dúmpý 9 ball bolsa, metro ishinde 2-3 ball bolady, bul - fızıka. Sondyqtan metro stantsııalaryn kóbeıtý qajet. Sondaı-aq jer astynda bazar, medıtsınalyq pýnkt, qoımalar ashý kerek. Jer silkinse halyq qaıda ketedi? Ásirese, qysta. Al jer astynda 7-10°C jyly bolady. Bizde «Jerasty qurylystaryn salý» degen mamandyq bolǵan. Sondaı mamandardy shaqyryp, jer astynda qala salý qajet. Jaı ǵana jerdi qaza salǵan bolmaıdy.

- Qalada seısmıkalyq jattyǵýlardy qanshalyqty jıi ótkizý qajet?

- Seısmıkalyq jattyǵýlardyń paıdasy bar. Biraq ony durys uıymdastyrý qajet. Mundaı jattyǵýlardyń mańyzy, menińshe, adam tótenshe jaǵdaıda ózi baratyn jerdi bilýi kerek. Turǵyndar balalaryn alyp, asyqpaı qabyldaý pýnktine barsa, erteń birdeńe bola qalǵanda qalaı bolsa da sol jerge jetedi. Óıtkeni, kınodaǵy sekildi qıraǵan ǵımarattardyń arasynan barlyq adamdy shyǵaryp alý múmkin bola qoımas. Qazir qutqarýshylar ákimdiktiń ózine jetpeıdi. Jalpy jyl saıyn 3-4 ret seısmıkalyq jattyǵý ótkeni durys. Tym jıi bop ketse, adamdardyń boıy úırenip qalady da, «oı, ý-shý» dep júre beredi.

Aıta keteıik, Almatyda bıyl 23 qańtarda túngi ýaqytta jáne 4 naýryz kúni 5 baldyq jer silkinisi bolǵan edi.