Almatylyqtar qaıda baryp qan donory bola alady
– Almatydaǵy basty Qan ortalyǵynyń qyzmeti qandaı?
– Almaty Qalalyq qan ortalyǵy megapolıstegi 27 memlekettik aýrýhanany, odan basqa jerdegi emhanalardy jáne áskerı medıtsına mekemelerin qanmen qamtamasyz etedi. Bizde 100 shaqty qyzmetker jumys isteıdi. 2,5 mln halyq turatyn shahardy qanmen qamtamasyz etý ońaı emes. Kúndelikti aýrýhanalardan túsetin suranysty mindetti túrde tolyqtaı qamtamasyz etýimiz kerek. Ázirge óz mindetimizdi atqaryp jatyrmyz. Ortalyq jeksenbiden basqa kúni kúndelikti tańǵy 8:00-den 15:00-ge deıin qan qabyldaıdy.
– Qan donory bolǵysy keletin adamǵa qandaı talaptar qoıylady?
– 18 jasqa tolǵan, densaýlyǵy durys, qan ótkizýge erikti túrde kelisimin bergen kez kelgen azamat qan donory bola alady. Qan ótkizý kezinde olar jeke kýáligin kórsetýi tıis. Áskerı qyzmetkerler áskerı bıletti, shetel azamattary sheteldik pasport pen qazaqstandyq JSN-dy kórsetýi kerek. Aldymen, kelgen donorlar mindetti túrde saýalnama toltyrady. Ol saýalnamada densaýlyǵy men ómirine baılanysty 30-dan astam suraq bar. Sodan keıin tirkeýden ótedi. Tirkeý kezinde biryńǵaı donorlyq baza boıynsha donorlyqtan shettetiletin dıagnozdary bar-joqtyǵy tekseriledi. Bári durys bolsa, aldyn ala qan analızin ótkizedi. Qannyń toby, rezýs faktory, gemoglabıni sekildi biraz kórsetkishteri daıyn bolady. Ol analızben dárigerdiń qabyldaýyna kiredi. Dáriger qan qysymyn, boıyn, salmaǵyn ólshep, saýalnamany qarap shyǵyp, donor bola alý ne almaýy týraly sheshim shyǵarady. Árbir kelgen saıyn belsendi donorlardyń ózi osy jolmen ótedi.
– Qan ótkizgen adamǵa sol kúni qandaı keńes beriledi?
– Dáriger ruqsat bergen soń, qant jáne táttilermen sháı beriledi. Sodan keıin qan ótkizý zalynda qan tapsyrady. Alynatyn qannyń halyqaralyq standarttyq kólemi - 450 ml. Qan ótkizgennen keıin 10-15 mın demalady. Al protsedýra kezinde mindetti túrde kezekshi terapevt dárigerdiń qaraýynda bolady. Qan ótkizgen soń, jumys ornyna anyqtama jáne bir naýqasqa arnap qan ótkizgen jaǵdaıda oǵan bólek anyqtama beriledi. Oǵan qosa, túski tamaqtyń ornyna 930 teńgedeı aqsha beriledi. Qan tapsyrǵan adamnyń 2 saǵatqa deıin temeki tartýyna, 2 saǵattaı kólik aıdaýǵa, qatty qımyldaýǵa jáne monshaǵa túsýine bolmaıdy. Qan ótkizgen kúni suıyqty kóbirek iship, demalýǵa tyrysý kerek.
– Qandaı qan toby sırek kezdesedi?
– Qannyń 4 toby belgili: birinshi, ekinshi, úshinshi jáne tórtinshi. Ár top oń rezýs jáne teris rezýs dep bólinedi. Negizi naýqastar úshin barlyq top qymbat. Qasqaldyqtyń qanyndaı deıdi qazaq. Bizge qaı aýrýhanaǵa, qaı toptaǵy naýqasqa, qandaı qan kerek ekeni aldyn ala belgisiz. Sondyqtan qan banki bar. Sol jerde saqtalǵan qandy kúndelikti aýrýhanalardyń suranysyna qaraı berip otyramyz. Odan basqa qannyń quramdas bólikteri – trombotsıt, plazma qajet bolǵan jaǵdaıda olardy da daıyndap otyramyz. Negizi 1,2,3 top árqaısysy 28-30% arasynda. Al 4-top 10%, ıaǵnı on adamnyń bireýinde kezdesedi. Sol toptyń ishinde teris rezýs 15%. Sondyqtan eń az kezdesetini osy. Ondaı donorlardy biz arnaıy shaqyryp otyramyz.
– Qan donory bolý – ony ótkizetin adamnyń ózine paıdasy bar ma?
– Adamdar qannyń qandaı qajet ekenin basyna is túskende ǵana túsinedi. Kóp jaǵdaıda qan quıý ǵana adamnyń ómirin saqtap qalady. Bilim men ǵylym qansha damyp ketse de, jasandy qandy eshkim oılap tapqan joq. Sondyqtan bul – óte qaıyrymdy, óte saýapty is. Sonymen qatar qan ótkizý – adamnyń densaýlyǵyna paıdaly. Birinshiden, qan elementteri jańaryp otyrady. Mysaly, qyz balalar 13 jastan 45 jasqa deıin qan jańaryp otyratyn bolyp jaralǵan. Al, er adamdarda ondaı fýnktsııa joq. Sondyqtan 30-dan asqannan keıin deni saý er adamdar jylyna 3-4 ret qan ótkizip otyrsa, olardyń qan elementteri jańaryp otyrady. Ekinshiden, qannyń qoıýlanýy mıda bolsa ınsýltke, júrekte bolsa ınfarktqa ákeledi. Sondyqtan qan ótkizip otyrsa, ol suıylyp, normasyna keledi. Bizdiń belsendi donorlarymyz qan ótkizgennen keıin birneshe aı ózderin jeńil sezinemiz deıdi. Sondaı-aq árbir qan ótkizgen saıyn olarǵa jalpy qan taldaýy jasalady jáne 4 ınfektsııaǵa (SPID, merez, gepatıt V, S) tekseriledi. Sol sebepti qan donorlary óz densaýlyqtary týraly jaqsy bilip júredi.
– Almatylyqtardyń qan ótkizýdegi belsendiligi qalaı?
– Ár kúni ártúrli adam keledi. Bir jyl boıynsha aıtsaq, 2020 jyly 18 myń, 2021 jyly 19 myń, ótken jyly 20 myń 500 adam bizge qan ótkizdi. Barlyq toptaǵy qan toby men qannyń quramdas bólikteri bizde jetkilikti kólemde bar. Negizi 2020-2021 jyldary, qatty karantın bolǵan ýaqytta, biz donorlarymyz bolmaı qala ma dep qoryqqanbyz. Halyq úıden shyqpaı jatqanymen, ómir jalǵasty. Perzenthanaǵa, hırýrgııaǵa, gematologııaǵa qan kerek boldy. Sol kezde Almatydaǵy belsendi donorlarymyzdyń óte qaıyrymdy, iske jaqyn ekenine kózimiz jetti. Sondaı qıyn jyldary donor bolǵan adamdardyń arqasynda qalany qanmen qamtamasyz ete aldyq. Almaty halqynyń taǵy bir qaıyrymdylyǵy – osydan birneshe jyl buryn qalanyń túbinde ushaq apaty boldy, sol ýaqytta bir kúnde bizdiń ortalyqqa 800-den astam adam qan ótkizýge keldi. Adamdar kóshege deıin kezekke turdy, biz tolyq quramda túngi 12-ge deıin jumys istedik. Bul almatylyqtardyń bir-birine kómektesýge árdaıym daıyn ekenderin kórsetti.