Álkeı Marǵulan stýdenttik shaqta kúndeligine ne jazdy
Áıgili tulǵa jazǵan kúndeliktiń biri Pavlodardaǵy «Ertis» mýzeıine kelýshilerdiń kózaıymyna aınalyp otyr.
Álkeı Haqanuly 20-ǵasyrdyń basynda qazaq dalasynan Reseıge baryp, bilim ala bastaǵan qazaq jastarynyń alǵashqylarynyń biri edi. Semeıdegi pedagogıkalyq tehnıkýmda tálim alǵan ýaqytta Muhtar Áýezovpen dostasyp, qalamger oǵan Lenıngradqa baryp oqýǵa keńes beredi. Sóıtip tehnıkýmnan soń Lenıngrad qalasyna joly túsip, 1925-1931 jyldar arasynda ondaǵy Shyǵys ınstıtýtynda, sonymen qatar Lenıngrad memlekettik ýnıversıtetiniń qoǵamdyq ǵylymdar fakýltetiniń shyǵys bóliminde oqıdy. Bularǵa qosa Óner tarıhy ınstıtýtynda nebir dárister tyńdaıdy.
- Bizdiń qolymyzda saqtalyp qalǵan qujattardan Álkeı Marǵulannyń stýdent shaǵynda, keıingi ǵalymdyq qyzmetinde Lenıngrad pen Máskeýdiń tanymal kitaphanalarynyń turaqty oqyrmany bolǵanyn bilýge bolady. Olardan tapqan sırek kitaptar men qoljazbalardan alǵash ret Kúltegin jazbalaryn, shyǵys halyqtarynyń tarıhtary men memleket qurylysyn, H ǵasyrda ómir súrgen arab saıahatshysy Ábý Dýlaftyń Qytaıǵa, Vızantııaǵa, birneshe shyǵys elderine jasaǵan saparlarynan qundy málimetterdi kóshirip alǵan. Qımaq qaǵanatyn Rashıd-ad-Dın oǵyzdar taıpasy dep ataǵany belgili. Sondaǵy qımaq birlestiginiń qurylysy jaıly tarıhı dúnıelerdi de ǵalymnyń kúndeliginen kóre alamyz. Jazbalar orys jáne qazaq tilinde jazylyp, kırıllıtsamen jáne arab qaripterimen túsirilgen. Jazýy marjandaı, arada bir ǵasyrǵa jýyq ýaqyt ótse de kúndelik jaqsy saqtalyp, oqýǵa múmkindik bar, - deıdi Potanın atyndaǵy tarıhı-ólketaný mýzeıiniń bólim basshysy Gúljaınat Álıeva.
Kezinde Pavlodardaǵy Toraıǵyrov ýnıversıtetine ǵalymnyń qyzy Dánel Marǵulanqyzy ákesiniń muralaryn tapsyrǵan eken. 2019 jyly mýltımedııalyq mýzeı ashylǵanda oqý ornynyń basshylyǵy Ertis-Baıan óńirinen shyqqan ataqty tulǵalardan qalǵan jádigerlerdiń birazyn osynda ótkizýge sheshim qabyldapty. Osylaısha qundy kúndelik mekeme oljasyna aınaldy.
Kúndeliktiń muqabasynda «Iran, qytaı, parsy derekterinen alynǵan materıaldar» degen jazýy bar. Oqyp baıqaǵanymyzdaı, Álkeı Haqanuly jastyǵyna qaramastan sol kezde keıbir orys shyǵystanýshylarynyń shyǵys halyqtarynyń tarıhyna qatysty qate derekter keltirip otyrǵanyn jazyp, óz tujyrymdaryn keltiredi. Máselen túrkitanýshy oqymysty Nıkıta Bıchýrınniń Orta Azııa men Qazaq handyǵy boıynsha jazbalaryna qatysty osyndaı eskertýler kezdesedi.
Aıtyp óteıik, ǵalym keıin osy tirnektep jıǵan derek-jazbalary men Ońtústik Qazaqstan óńirlerinde júrgizgen qazba jumystarynyń nátıjesinde «Ejelgi Qazaqstan qalalary men qurylys óneriniń tarıhy» atty monografııalyq eńbek jazyp, «Handar jarlyǵynyń tarıhı áleýmettik máni» degen taqyrypta kandıdattyq dıssertatsııa qorǵaıdy. Qazaqtyń kóne tarıhyna qatysty zertteý júrgizgeni úshin qýǵyn-súrgin jyldary tutqyndalyp, túrmede azap shekkeni de málim.