Álemdik týyndylar stýdentterge joǵary deńgeıde bilim berýge jol ashady - Abat Qydyrshaev
Onyń pikirinshe, bul bilim salasyndaǵy jahandyq básekege neǵurlym beıimdelgen quziretti kásibı mamandardy daıarlaýǵa alǵyshart bolmaq. Demek, qazaq eli bolashaǵynyń negizi búgingi joǵary bilim ordalarynyń bazasynda qalanary daýsyz. Al álemniń úzdik 100 oqýlyǵynyń qazaq tilinde basylýy kóp keshikpeı-aq jemisin bereri sózsiz. Endeshe, ýaqyt uttyrmaı, eń zamanaýı, tańdaýly úlgilerdi ekshep ala otyryp, olardyń qazaq tilindegi aýdarmasyn ázirlep usynýymyzdyń durystyǵyna kim-kim de shek keltirmeıdi. Osy rette osynshama keleli memlekettik kesek sharýanyń oń baǵytta bastalǵany qýantady. Seń qozǵaldy.
El kelesheginiń qamy úshin alǵy maqsat údesindegi alǵashqy 18 oqýlyq basylym kórip, bilim ordalaryna berile bastady. Elbasymyz osy bastapqy 18 jańa eńbektiń tusaýyn kesip, qazaq jurtshylyǵyna aqjarma túıindi tujyrymdaryn tarata aıtty.
Ǵalymnyń paıymdaýynsha, bul saladaǵy oqýlyqtardyń qundylyǵy týrasyndaǵy birer sózdi shákirt túsinigine saı aıqyn saralap alý artyq emes. Máselen, fılosofııa iliminiń damýyna úles qosqan oıshyldardyń tulǵasy men shyǵarmashylyǵyna arnalǵan «Fılosofııanyń qysqasha tarıhy» (Sokrattan Derrıdaǵa deıin) (Avtory - Derek Djonston) oqýlyǵy ár dáýirdegi ǵylymı jańalyq, tarıhı oqıǵa, ádebı kórkem týyndylardy fılosofııa turǵysynda taldaýdy maqsat etken. Bul rette «Batys fılosofııasynyń jańa tarıhy» (Ser Entonı Djon Patrık Kenın) týyndysy tórt bólimdi fılosofııa iliminiń ejelgi zamannan búginge deıingi damýyn tolyq qamtýdy mejelegen eńbek ekeni anyq.
Serıaldy eńbektiń «Antıka fılosofııasy» atalǵan alǵashqy tomynda ejelgi Jerorta teńizi mańyndaǵy fılosofııanyń týýy, órkendeýi haqynda baıandaı kelip, adamı oılaý men paıymdaýdyń tańǵajaıyp órisi qanshama adamzattyq ózgeristerge qozǵaý salary ańǵartylyp, oı men qoǵam damýynyń baǵyt-baǵdaryna baǵyshtalǵan.
Buǵan jalǵas «Orta ǵasyr fılosofııasy» atty 2-tomynda avtor Batys fılosofııasynyń jańa tarıhy týrasyndaǵy eńbegin bizdiń dáýirimizge deıingi 400 jyldan, ıaǵnı, hrıstıandyq, ıslamdyq oı-sananyń negizin salýshylardan bastap, Qaıta órleý dáýirine deıingi aralyqty qamtıtyn kezeńdi baıandaý baǵytynda ózindik paıymmen tuşymdy oı órgen. Al frantsýz ǵalymy Remı Hesstiń «Fılosofııanyń tańdaýly 25 kitaby» kórnekti oıshyldardyń shyǵarmalaryn frantsýz fılosofııalyq mektebi turǵysynan tanystyrýdy maqsat tutqan.
Kezekti «Áleýmettaný teorııasy» (Djordj Rıttser, Djeffrı Stepnıtskı) atty oqýlyqtardyń biri atalǵan sala ǵylymynyń ózekti máselelerin klassıkalyq jáne qazirgi kózqarastardy ushtastyra taldaýǵa negizdelse, ekinshi «Áleýmettaný negizderi» (Devıd Brınkerhof, t.b.) atty týyndysy qoǵam jáne onyń qurylymy jóninde keń kólemdi málimet berip, sáıkesti salanyń negizgi uǵymdaryn, zertteý ádisterin saralaýǵa arnalǵan.
Jańa gýmanıtarlyq bilim berý tobyndaǵy «Kópke umtylǵan jalǵyz. Áleýmettik psıhologııaǵa kirispe» (Ellıot Aronson) eńbegi áleýmettik psıhologııaǵa adam tabıǵaty men bolmysy arqyly jol salǵan erekshe týyndy dese bolady. Bul saptaǵy «Qazirgi psıhologııa tarıhy» (Dýeın Shýlts, Sıdneı Ellen Shýlts) atty oqýlyǵynda osy ǵylymnyń qalyptasýy kezeńinen búgingi kúnge deıingi damýy qamtylyp, robottar men jasandy ıntellekt sekildi jańa qubylystardy psıhologııa turǵysynan taldaý ózek etilgen. Osyǵan oraılas «Áleýmettik psıhologııa» (Devıd Maıers, Jan Týenj) oqýlyǵy osy salanyń negizgi baǵyttaryn tolyq qamtýdy kózdegen.
Al «Til jáne mádenıetaralyq kommýnıkatsııa» (Svetlana Ter-Mınasova) oqýlyǵy túrli ult jáne mádenıet ókilderiniń ózara uǵynysyp, til tabysýyndaǵy mańyzdy tustarǵa úńilýdi kózdegen. Osy salaǵa úndes «Til bilimine kirispe» (Vıktorııa Fromkın, Robert Rodman, Nına Haıams) oqýlyǵy da tildik ózgeris, tildi meńgerý, jazba tildiń negizderi, til jáne adam mıy syndy máselelerdi jańasha taldaýǵa arnalǵan.
Bul saptaǵy «Ekonomıks» (Gregorı Menkıý, Mark Teılor) eńbegi ekonomıkalyq teorııa salasyndaǵy ıdeıa men qubylystardy meılinshe qarapaıym ári uǵynyńqy jetkizýge arnalsa, «Menedjment» (Rıkı Grıffın) oqýlyǵy - salalyq dástúrli túsinikterdi, jańa uǵymdar men tujyrymdardy keńinen qamtyǵan eńbek.
Kópshiliktiń nazaryn aýdartyp, eleń etkizgen týyndy «Iýdaızm, hrıstandyq pen ıslamdaǵy 4000 jyldyq izdenis: Qudaıtaný baıany» (Karen Armstorng)- álemniń 30-dan astam tiline aýdarylyp, mıllıondaǵan taralymmen basylym kórgen dintaný salasyndaǵy kórnekti eńbekterdiń biri. Týrasyn aıtsaq, sanamyzǵa Qudaıǵa sený uǵymy qalaı ornyqty? Adamzattyń Jaratýshy týraly túsinigi qalaı ózgerip otyrǵan? Jaratýshyny álemdik úsh din (ıahýdılik, hrıstıandyq, ıslam) qandaı sıpattarymen tanıdy? Bul dinderdiń bir-birine yqpaly qandaı? Avtor osy saýaldarǵa jaýap izdeý barysynda birqatar qundy ǵylymı tujyrymdar jasaǵan. Eńbekte monoteızmniń tutas tarıhy qamtylǵan. Antıkalyq fılosofııadan orta ǵasyrdaǵy mıstıtsızmge, Qaıta órleý men reformashylyq dáýirdegi rýhanı izdenisterden qazirgi zamanǵy skeptıtsızmge deıingi Jaratýshyny taný tarıhyn baıan etken. ıAhýdılik, hrıstıandyq pen ıslamdyq tanym órisi aıasynda adamzat aqyl-oıynyń Jaratýshy týraly uǵym túsiniginiń damý kezeńderi kórsetilgen.
«Antropologııa tarıhy men teorııasy» (Alan Barnard) eńbegi antropologııanyń ǵylym retinde qalyptasýyna sholý jasap, antropologııa týraly zamanǵa saı, pánaralyq túsinik qalyptastyrýǵa negizdelgen.
Joǵarǵy atalǵan eńbekterge jalǵas usynylǵan «Tórtinshi ındýstrııalyq revolıýtsııa» (Klaýs Shvab) atty týyndysy - qazirgi tehnologııalardyń adamzat ómirine ákeletin túbegeıli ózgeristeri týraly baıandaıtyn oıly zertteý. Sol sııaqty «Medıaetıka» (Lı Enn Pek, Gaı Rıl) oqýlyǵy qazirgi jýrnalıstıkadaǵy ádep pen zań, adamgershilik pen ar-ojdan, moral men etıka máselelerin naqty mysaldar arqyly taldaýymen qundy.
Sońǵy «Kásipkerlik: teorııa, protsess, praktıka» (Donald Kýratko) oqýlyǵy jastardy kásipker bolýdyń qyr-syryna baýlıdy. Eńbek HHІ ǵasyrdaǵy ekonomıkalyq, qoǵamdyq jáne áleýmettik damýdyń basty qozǵaýshy kúshi sanalatyn kásipkerlik qubylysty teorııalyq, tájirıbelik turǵydan zerdeleýge arnalǵan. Kásipkerlikti jete túsindirý maqsatynda onyń bastaý, josparlaý, qalyptasý jáne damý satylary júıeli de dáıekti taldanǵan. Kásipkerlik ıdeıasy aıasynda naryq talaptaryna saı oılaý júıesi men ınnovatsııanyń orny keń kólemde aıqyndalǵan. Maqsat - kásipkerliktiń úzdik tájirıbelerimen tanystyrý, tájirıbelik, eksperımenttik oqytý ádisteri arqyly kásipkerlikke qatysty daǵdylardy sińirý.
«Qysqasy, álemniń eń úzdik dep tanylǵan on segiz týyndysy qazaq tiline aýdarylyp, barsha halyqtyń, sonyń ishinde, ásirese, stýdent jastardyń ıgiligine aınalyp otyr. Asyly, talapqa saı berile, túsine, asa yjdaǵattylyqpen, tabandylyqpen ishine túse oqylǵan qaı týyndy da oqyrmanyn oılantpaı qoımasy daýsyz. Ásirese, usynylyp otyrǵan qazaq tilindegi álemniń úzdik oqýlyqtary - súzgiden ótkizilgen oıǵa eselep oı qosar tańǵajaıyp eńbekter. Endeshe, oqyp kórgen adamnyń oı-sanasy ózgererine senimdimiz», dep túıindedi oıyn Abat Qydyrshaev.