Álemdegi kez kelgen armııa osyndaı tótenshe jaǵdaıǵa ushyraýy yqtımal - Arystaǵy jaǵdaı týraly sarapshy pikiri
CApress ınternetportaly tanymal áskerı sarapshy, QyrǵyzRespýblıkasy Qarýly kúshteri Bas shtabynyń eks-bastyǵy Janybek Kaparov Arystaǵyoq-dáriler qoımalaryndaǵy jarylysqa qatysty pikirin jarııalady.
«Búkil Qyrǵyzstanqaıǵyǵa ortaqtasyp, Arys qalasyndaǵy jaǵdaıdy baqylap otyr. Ǵumyrymdy áskerısalaǵa arnaǵan adam retinde aıtar pikirim bar. Qazaqstan bıligi jaǵdaıǵa tótepberip, halyq tarapynan zardapshekkenderdiń kóp bolmaýyna yqpal etti. Barlyq sharalar ýaqtyly qabyldandy. Oqıǵaornyna prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń ózi keldi. Saldardy joıý protsesin baqylaýdy Qorǵanysmınıstri óz moınyna aldy. Olardyń is-áreketterin oń jaǵynan atap ótýgebolady», - deıdi sarapshy.
Janybek Kaparovmundaı tótenshe jaǵdaıdyń týyndaýy álemniń búkil armııasynda oryn alýyyqtımal.
«Qarý-jaraq penoq-dárilerdi saqtaýdy uıymdastyrý protsesi kúrdeli. Arsenaldardaǵy, qoımalarnemese zaýyttardaǵy oq-dárilerdiń jarylysy taıaý arada Reseıde, Ýkraınada orynalǵan bolatyn. Tipti, batysmemleketterinde de mundaı jaǵdaılar tirkelgen. Árıne, osyndaı tótenshe jaǵdaıǵajol bermeý kerek. Degenmen, mundaı jaǵdaı oryn alsa, el bıligi zardapshekkenderdiń sanyn azaıtýǵa jáne oqıǵanyń baqylaýdan shyǵyp ketpeýine jolbermeýi úshin barynsha kúsh-jigerin jumsaýy qajet. Qorǵanys mınıstrliginiń basshylyǵy osy jaǵdaıdy tejedi», - dediQyrǵyzstan Bas shtabynyń eks-bastyǵy.
Ótken 10 jyldyńálemdik statıstıkasyna sáıkes jyl saıyn álemde orta eseppen shamamen 185tehnogendik apat oryn alýda.
| № | Jyly | Eli | Apat, saldary |
| 1 | 2011 jyl | Reseı | Oq-dárilerdi kádege jaratý kezinde 8 adam qaza boldy, 12-si jaralandy |
| 2. | 2012 jyl | Orynbor oblysy | Oq-dáriler qoımalaryndaǵy órt Vladıvostok mańyndaǵy oq-dáriler qoımasyndaǵy órt. 2 adam zardap shekti. Poıyzdardyń qozǵalysy toqtatyldy. |
| 3. | Pýgachev kenti | Oq-dáriler qoımasyndaǵy órt. 28 myń adam kóshirildi. 3,5 myńnan asa úı qıraldy. | |
| 4. | Ýrman kenti | Arsenaldaǵy órt. 3 kóshe órtke orandy. 16 adam úısiz qaldy. 800 qurylys, 49 áleýmettik sala obektisi qıraldy. 12 adam zardap shekti. | |
| 5. | 2017 jyl | Ázerbaıjan | Oq-dáriler qoımasyndaǵy órt. 6 eldi meken kóshirildi. Shyǵyn 8,7 mln. dollardy qurady. |
| 6. | 2018 jyl | AQSh | Áskerı qoımadaǵy jarylys. Órt bastaldy. 4 adam zardap shekti. Adamdar qaýipsiz jerge kóshirildi. Qoıma Chembersberg qalasynyń syrtyndaǵy 4,2 myń ga aýmaqta ornalasqan. Qoımada 3,6 myń qyzmetker jumys jasaıdy. Onda zymyrandar men amýnıtsııa saqtalady. |
| Ýkraına | |||
| 7. | 2003 jyl | Artemovsk | Oq-dáriler qoımasyndaǵy órt. 10 jáne jáne 17 qoıma, 3 myńǵa jýyq tonna snarıad joıyldy. 66 kóppáterli jáne 120 jeke menshik úı qıraldy. 2 adam jaraqattandy. |
| 8. | 2004, 2005, 2006 jyldar | Novobogdanovka | Oq-dáriler qoımasyndaǵy órt. Qoımalar úsh ret órtendi. |
| 9. | 2004 jyl | 90 myń tonna oq-dári birneshe kún jaryldy. Radıýsy - 40 km, 1 500-den astam adam kóshirildi. 5 adam qaza boldy, 81-i gospıtalge jatqyzyldy. 4 km gaz qubyry zaqymdaldy. Shyǵyn 3,8 mln dollardy qurady. | |
| 10. | 2005 jyl | 5 adam jaraqattandy | |
| 11. | 2006 jyly | Tórt órt sóndirildi. 5-eýi jaraqattandy, eki adam qaza boldy | |
| 12. | 2008 jyl | Lozovaıa | Arsenal qoımasyndaǵy órt. 95 myń tonna snarıad bar. Jarylys 2 aptaǵa sozyldy. Oq-dárilerdiń bir bóligi joıyldy, úshten eki bóligi taǵy birneshe jyl zalalsyzdandyryldy. |
| 13. | 2015 jyl | Svetovo | Oq-dáriler qoımasyndaǵy órt. 4 adam qaza boldy. Mınasyzdandyrý bir jyldan asa júrgizildi, 59 kóp qabatty úı, 581 jeke menshik úı, 21 áleýmettik sala obektisi qıraldy. |
| 14. | 2017 jyl | Bakaleıa | Arsenaldaǵy jarylys. 3 kún sóndirildi. Bir aı mınasyzdandyryldy. 5 adam zardap shekti, 2 adam qaza boldy. 300-den asa úı qıraldy. |
| 15. | 2017 jyl | Kalınovka | Ýkraına QK arsenaly, jarylystar. 2 adam zardap shekti. |
| 16. | 2018 jyl | Ichnıa | Arsenal aýmaǵyndaǵy jarylys, orta eseppen sekýndyna 3 jarylys. 63 adam ózderin jaısyz sezinip, aýrýhanaǵa júgindi. |
Áskerı arsenaldarmen oq-dárilerdi saqtaý qoımalaryndaǵy tótenshe jaǵdaıdyń negizgi sebepteri ystyqtemperatýradan ózdiginen tutaný, órtke qarsy qaýipsizdik sharalarynyń saqtalmaýy,oq-dárilerdi saqtaý talaptarynyń buzylýy, nemquraılyq, adamı faktor, dıversııa.
Sarapshy qoımalardaǵyórttiń týyndaý sebepteri týraly joramaldaýdan bas tartty.
«Ázirge, menińoıymsha bul týraly birdeńe deýge áli erte sııaqty. Oqıǵanyń shynaıy sebepterin aıqyndaıtyn arnaıykomıssııa quryldy. Keıbir adamdar jaǵymsyz pikir, jalǵan aqparat taratyp,halyqty dúrliktirýde. Oqıǵa saldaryn joıý protsesi júrýde jáne aıryqsha pıardyqajet etpeıdi. Áskerıler óz isin jaqsybiledi», - dep sarapshy oıyn tolyqtyrdy.
Janybek Kaparovbolashaqta mundaı tótenshe jaǵdaıdy boldyrmaý kerek dep otyr.
«Bul – óte kúrdelimásele. Meniń oıymsha, negizgi problema áskerı arsenaldar men qoımalardyń halyqturatyn eldi mekenderge jaqyn ornalasýynda bolyp otyr. Biraq, Arysta arsenal áýbastan eldi mekende ornalaspaǵan. Buljerge keıinirek azamattar shoǵyrlana bastady. Shyn mánisinde bul áskerılerdiń kinási emes.Sebebi, nysandarǵa irgeles ornalasqan aýmaqtar qorǵanys vedomstvosynyń ıeliginejatpaıdy. Jer telimderin bólýmenáskerıler emes, jergilikti mýnıtsıpalıtet aınalysady. Olar bul jaǵdaıǵa esh áserete almaıdy», - dep Janybek Kaparov jetkizdi.