ÁLEM APTA ІShІNDE: G20 sammıti - Álemdik ekonomıka men saıasattyń mańyzdy sheshimder tuǵyrnamasy
G20-daǵy Qazaqstannyń alǵashqy tájirıbesi.
Aǵymdaǵy jylǵy «Jıyrmalyq tobynyń» tóraǵasy - Reseı. Al bıylǵy sammıt júrgizilgen jumystardyń basty qorytyndysy bolyp sanalady. G20 kóshbasshylarynyń kezdesýi 5-6 qyrkúıek kúnderi Sankt-Peterbordaǵy Konstantınovskıı saraıynda ótip, onda 26 eldiń jáne ekonomıka salasyndaǵy iri 8 álemdik uıymnyń basshysy bas qosty. Qazaqstan «Jıyrmalyq top» sapyna kirmegenimen, bul jıynǵa reseılik taraptan EýrAzEQ, Keden odaǵy jáne TMD-niń ókili retinde arnaıy shaqyrtý alǵan bolatyn. Bizdiń elimiz barlyq baǵyttardaǵy G-20 elderiniń bastamalary men usynymdaryn tolyǵymen qoldaıdy.
Degenmen, Qazaqstan G20 alańyn óziniń jahandyq deńgeıdegi kún tártibin alǵa jyljytý úshin paıdalanady. Olardyń qatarynda turaqty energetıkany damytý, «Jasyl ekonomıka» strategııasy, «Jasyl kópir» bastamasy, «EHRO-2017» tujyrymdamasy syndy aldyńǵy qatarly tásildemeleri bar.
Sammıt jumysynyń alǵashqy kúninde álemniń iri ekonomıkasy kóshbasshylary birinshi otyrysty «Ekonomıkalyq ósim jáne jahandyq ekonomıka» taqyrybynda ótkizdi. Pikirsaıysty ashqan RF Prezıdenti Vladımır Pýtın «jıyrmalyq» kóshbasshylarynyń basty mindeti jahandyq ekonomıkanyń turaqty hám teńgerimdi ósimge qaıta oralýyna baǵyttalyp otyrǵandyǵyn basa aıtty. Sonymen qatar ol álemdik ekonomıkany turaqtandyrýdyń basshy sharalarynyń biri halyqaralyq valıýta qorynda damýshy memleketterdiń rólin (kvota men daýys) arttyrýǵa baǵyttalǵan reforma bolýy tıistigin atap ótti.
Óz kezeginde Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaev jahandyq daǵdarystyń bir sebebi ekonomıkanyń naqty sektorymen baılanyssyz «sabyndy kóbik» túrindegi qarjylyq qurylymdardyń qarqyndy damýy ekenin atap ótti. Memleket basshysy mańyzdy álemdik sheshimderdi qabyldaý kezinde kóptegen damýshy elderdiń ustanymy is júzinde nazarǵa alynbaıtynyn aıtty.
«Qazaqstan tárizdi elderdiń de pikiri elenýi úshin budan eki jyl buryn meniń tarapymnan G-GLOBAL jobasy bastama retinde kóterildi. Ol G8-ge jáne G20-ǵa balama emes, qazirgi kezde aqparattyq-kommýnıkatıvtik alań retinde iske asyrylyp jatqan jahandyq dıalogtyń qosymsha quraly ǵana», - dedi Qazaqstan Prezıdenti.
Elbasy qatysýshylardyń nazaryn G-GLOBAL-den bólek Qazaqstannyń bastamasy boıynsha BUU Bas Assambleıasynyń qoldaýymen Astanada 104 eldiń ekonomıkalyq vedomstvolary jetekshileriniń qatysýymen Daǵdarysqa qarsy búkilálemdik konferentsııa ótkizilgendigine basa aýdardy. Osy ınnovatsııalyq jahandyq dıalog formatyna basa nazar aýdarǵan N.Nazarbaev meılinshe ózekti problemalardy sheshýge qatysty óz kózqarasyn ortaǵa saldy. Osylaısha álemdik qarjy-valıýtalyq arhıtektýra barlyq eldiń múddesin saqtaýǵa evolıýtsııalyq jolmen kelýge tıis.
Memleket basshysynyń kelesi usynysy álemdik ekonomıkadaǵy boryshkerlik qatynastardy teńdestirýge, memlekettik jáne korporatıvtik qaryz alý kólemin retteýdiń jáne baqylaý jasaýdyń jańa elementterin ázirleý ári engizýge baılanysty boldy.
G20 kóshbasshylarynyń barlyq usynystary sammıt qorytyndysy boıynsha qabyldanǵan «Jıyrmalyq toby» kóshbasshylarynyń Sankt-Peterbor deklaratsııasynda eskerilip, kórinis tapty.
Sammıt Sırııa boıynsha ustanymdardy bir arnaǵa toǵystyra almady
Qarjy men álemdik ekonomıka sammıt kúntártibindegi basty másele bolǵanymen memleket jáne uıym basshylarynyń saıası sıpattaǵy barynsha ótkir jaıttardy da talqyǵa salýyna esh kedergi bola alǵan joq.
Bul joly mundaı taqyryptyń biri Batys elderiniń áskerı basqynshylyǵy oryn alýy múmkin Sırııa tóńiregindegi ahýal boldy. Bul másele Reseı basshysynyń usynysymen sammıttiń beıresmı bóliginde Petergof murajaıynyń úlken saraıynda ótken jumys keshki asy barysynda kóterildi.
Kelesi kúni ymyrasyz opponentterdiń, naqty aıtqanda, Reseı men AQSh-tyń bul joly da ortaq kózqarasqa kele almaǵandyǵy belgili boldy.
Máskeý zaıyrly memleketke qatysty áskerı kúsh qoldaný ózin ózi qorǵaý ne bolmasa BUU Qaýipsizdik keńesiniń sanktsııasy bolǵan jaǵdaıda júzege asyrylýy tıis degen ustanymǵa myǵym. Al Vashıngton bolsa, Qaýipsizdik keńesiniń mandatynsyz-aq Damaskide qazirgi rejimdi kúshpen qulatý úshin barlyq negiz bar dep sanaıdy.
Aıta keterligi, osy problema aýqymynda sońǵy ýaqytta V.Pýtın men AQSh Prezıdenti Barak Obama arasyndaǵy qarym-qatynastardyń salqyndaýyna erekshe mán berilip otyr. Eki kóshbasshy da «tet-a-tet» formatynda júzdesýge yqylas tanyta qoımady.
Sammıt qorytyndysy boıynsha uıymdastyrylǵan baspasóz máslıhaty barysynda B.Obama 10 qyrkúıek kúni sırııalyq janjalǵa qatysty óz eliniń azamattarynan qoldaý tabý úshin úndeý jasaýǵa nıettenip otyrǵandyǵyn basa aıtty. Ol sonymen qatar «soqqynyń shekteýli ári proportsıonaldy» bolatyndyǵyn da atap ótti.
«Men áskerı is-qımylǵa qumartyp otyrǵanym joq. Men konsýltatsııalardy jalǵastyrýdamyn ári ondaı usynystarǵa ashyqpyn. Meniń maqsatym - hımııalyq qarýdy qoldanýǵa tyıym salatyn halyqaralyq normalardy qorǵaý», - dep atap ótti AQSh prezıdenti.
Forým qorytyndysyna oraı RF Prezıdenti B.Obamamen kezdesýdiń oryn alǵandyǵyn atap ótti. «Biz AQSh Prezıdentimen búgin kezdestik. Suhbattasý shamamen 20-30 mınýtqa jalǵasty. Bul barynsha mazmundy, tolyqqandy, konstrýktıvti áńgimelesý boldy. Biz árqaısymyz óz pikirimizde qaldyq. Men onyń dáıekterimen, al ol menikimen kelispedi. Biraq biz ony estidik», - dedi V.Pýtın.
Sırııa janjalyn beıbit jolmen sheshýge sammıtke qatysýshylardyń birqatary da shaqyrdy. «Janjaldy áskerı ádispen sheshýge bolmaıdy. Tek saıası jolmen ǵana», - dep málimdedi Eýropalyyq keńes tóraǵasy Herman van Rompeı. Mundaı ustanymǵa BUU Bas hatshysy Pan Gı Mýn da kelip otyr.
G20 formaty yntymaqtastyq úshin paıdaly
Forým qorytyndysy boıynsha Reseı prezıdenti Vladımır Pýtın «jıyrmalyq toby» óziniń is-qımylyn bastaǵan 5 jyldyń ishinde jahandyq ekonomıka men qarjy salasynda álemniń jetekshi elderiniń ortaq ádisterin ázirleý men kelisý boıynsha tıimdi tetikke aınalǵanyn basa aıtty.
Reseı «Jıyrmalyq tobyna» tóraǵalyqty qolyna alǵan kezden bastap-aq óz mindetin naryqtaǵy ınvestıtsııany yntalandyrý, tıimdi retteý jáne senimdi arttyrý esebinen ósimdi yntalandyrý jáne jańa jumys oryndaryn ashý retinde aıqyndaǵan bolatyn.
Reseı tóraǵalyǵy kezeńinde qol jetkizilgen nátıjeler «Jıyrmalyq toby» kóshbasshylarynyń Sankt-Peterbor deklaratsııasynda jáne atalǵan qujattyń qosymshasynda naqty kórsetilip, bekitilgen.
Reseı qabyldaýshy tarap retinde daıyndyq jumystarynyń barlyq keshenin uıymdastyryp, qonaqtardyń álemdik ekonomıkaǵa qatysty sheshimder men olardy retteý sharalaryna baǵyttalǵan tabysty pikirsaıys ótkizýine zor múmkinshilik jasady. Álemdik qoǵamdastyq úshin mańyzy zor atalǵan sharany 1800-den astam BAQ ókilderi taratty.