Aleksandr Osıntsev: ıAdrolyq synaq polıgonynda álem tarıhynda bolmaǵan aýqymdy zertteý júrgizildi

ÓSKEMEN. QazAqparat – ıAdrolyq qarýǵa qatysty qandaı da bir sóz qozǵalsa Qazaqstan halqynyń jan jarasy syzdap, Semeı polıgonynyń zardabyn eske alatyny bar. Qanshama adam jaqynyn joǵaltqan, áli týmaǵan bala densaýlyǵynan aıyrylǵan bul ıadrolyq synaqtardyń qasireti eshqashan umytylmaq emes. Búgin Semeı ıadrolyq polıgonynyń jabylǵanyna 30 jyl toldy. Osyǵan oraı, QazAqparat tilshisi Shyǵys Qazaqstan oblysy Kýrchatov qalasyndaǵy QR Ulttyq ıadrolyq ortalyǵy qaýipsizdikti baqylaý jáne taratpaý basqarmasynyń bastyǵy Aleksandr Osıntsevpen suhbat qurǵan bolatyn.

- 30 jyldyń ishinde Semeı polıgonyndaǵy ıadrolyq synaqtar júrgizilgen aýmaqty zalalsyzdaý, saldaryn joıý maqsatynda qandaı jumystar atqaryldy?

- 1995-1996 jyldary ortalyq Semeıdegi ıadrolyq synaqtar ınfraqurylymyn zalalsyzdaý jumystaryna bilek sybana kiristi. Bul jumystarǵa amerıkalyq seriktester de tartylǵan. Birinshi kezeń Balapan synaq alańyndaǵy paıdalanylmaǵan 13 uńǵyma men 12 shahtalyq iske qosý qondyrǵysyn jabý boldy. Sondaı-aq jer asty ıadrolyq synaqtar jasalǵan Degeleń taý jotasyndaǵy barlyq 181 uńǵyma jabyldy. 2000 jyly osy baǵyttaǵy sharalar tolyqtaı máresine jetken.

Ekinshi kezeńde aldymyzǵa qaýipsizdikti arttyrý maqsatyn qoıdyq. Jumystar birqatar alańdarda júrgizildi. ıAdrolyq qaldyqtar bar obektiler aýmaǵyna ruqsatsyz kirýge jol bermes úshin temirbetondy kedergiler turǵyzyldy. Máselen, Degeleńde osy jumystar Qazaqstan, AQSh jáne Reseı arasynda úshjaqty áriptestik negizinde iske asty. Jalpy ıadrolyq qaldyqtar tabylǵan obektilerdiń barlyǵynda qaýipsizdikti qamtamasyz etý úshin tıisti sharalar atqarylǵan.

Úshinshi kezeń – Degeleń synaq alańyndaǵy nysandardyń qaýipsizdigin kúsheıtý boldy. Atalmysh jerdegi birneshe obekti aýmaǵyna qosymsha temirbetondy kedergiler qoıyldy.

Al kelesi kezeń 2013 jyly bastalǵan. Talaı ıadrolyq synaq jasalǵan Tájirıbelik alańda aýqymdy zertteý júrgizildi. Polıgondy osyndaı keń kólemdi zertteý álem tarıhynda bolmaǵan. Birneshe jylǵa sozylǵan zertteýde árbir sharshy metr búge-shúgesine deıin zerdelendi. Sonyń nátıjesinde, qaýipsiz kúıge kóshirýdi talap etetin obektiler anyqtaldy. Tabylǵan ıadrolyq qaldyqtar arnaıy ádispen alynyp, qaıta óńdelip, «Baıkal-1» kesheniniń zertteý reaktorlaryna ornalastyryldy. Bul keshen únemi kúzetiledi.

Qaldyqtardy saqtaýǵa MAGATE kepildigi berilgen.

- Sonda Tájirıbelik alańda ıadrolyq qaldyqtar qalmady ma?

- Keıbir ıadrolyq qaldyqtardy alý qyzmetkerlerdiń densaýlyǵyna qaýip tóndirdi. Sondyqtan qaýipsizdik júıesi rettelip, sol aýmaqqa ruqsatsyz kirýge jol bermeıtin kedergiler ornatyldy.

- Qaýipsizdik júıesi dep qaldyńyz. Sol júıe jaıly tolyǵyraq aıtyp berseńiz.

- Bul júıe úsh deńgeıli. Birinshisi – aqparattyq. Ol halyqty bul obektilerge kirý qaýipti ekendiginen, úzdiksiz kúzetiletindiginen habardar etedi. Ekinshi deńgeı – fızıkalyq kedergiler. Sonyń arqasynda aýmaqqa adam da, ań-qus ta kire almaıdy. Osynaý kedergilerdi qarýmen ne basqa zatpen buzý múmkin emes. Úshinshisi – tehnıkalyq. ıAǵnı, barlyq obektilerde detektorlar, beınebaqylaý jabdyqtary jumys istep tur. Derekter men jazbalar aptasyna 7 kún, táýligine 24 saǵat kúzetshilerge túsip otyrady. Nysandardyń qaýipsizdigin QR Ulttyq ulan sarbazdary baqylaýǵa alǵan.

- Zalalsyzdaý jumystary qaı jyly aıaqtaldy?

- 2019 jyly osy baǵyttaǵy jumystar tolyqtaı óz máresine jetti. Degeleń, Tájirıbelik alań, Aqtamberli aýmaqtarynda anyqtalǵan barlyq ıadrolyq qaldyqtar bar obektiler qaýipsiz kúıge kóshirildi.

- Birneshe jylǵa sozylǵan osy jumystarǵa qansha maman tartylǵan?

- Jalpy sany 1000-ǵa tarta maman jumyldyryldy. Al ıadrolyq synaq alańdaryna zertteý júrgizýge 400-500-ge jýyq adam qatysty.

- Aldaǵy josparlaryńyz qandaı?

- Burynǵy polıgon aýmaǵynda osy ýaqytqa deıin bir júıege qoıylǵan jumysty ary qaraı jalǵastyramyz. Bul ásirese tehnıkalyq júıelerge qatysty. Óıtkeni, ol únemi baqylaýdy qajet etedi. Áli de qaýip tóndirýi múmkin obektilerdi anyqtaý úshin zertteý jumystary da júrgizile beredi.

- Áńgimeńizge kóp rahmet!