Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ ǵalymdary «Halyq tarıh tolqynynda» baǵdarlamasyn oryndaýǵa belsendi atsalysýda - professor J.Taımaǵambetov
Osy bilim ordasynyń Tarıh, arheologııa jáne etnologııa faktýltetiniń dekany, «Geoarheologııa» halyqaralyq zerthanasynyń dırektory, tarıh ǵylymynyń doktory, professor, QR UǴA korrespondent múshesi Jáken Taımaǵambetov QazAqparat tilshisine bergen suhbatynda atalǵan ǵylymı ortalyqtardyń jumystary jaıynda keńinen tarqata aıtyp berdi.
- Jáken Qojahmetuly, vedomstvoaralyq jumys tobynyń ýnıversıtet aldyna júktegen tapsyrmalary qalaı sheshilýde?
- Eń aldymen, teń quryltaıshylary ıÝNESKO halyqaralyq jobalarynyń úılestirýshisi ıtalıandyq Renato Sala men belgııalyq ǵylymı qyzmetker Jan Mark Deo bolyp tabylatyn «Geoarheologııa» zerthanasynyń jumysy jaıynda aıtyp bergim keledi.
Zerthana qurýdaǵy basty maqsat - zamanaýı ádistemelik paradıgmalar men quraldar negizinde álemdik tarıh prızmasy arqyly Qazaqstan jáne Ortalyq Azııa aýmaǵyndaǵy arheologııalyq eskertkishter men artefaktilerdi zerdeleý ári kúnin belgileý barysynda jaratylystaný ǵylymdary pánderiniń san túrli ádisterin paıdalaný.
Bul rette, sál erterek buryn Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-de TMD aýmaǵyndaǵy jalǵyz paleolıt murajaıy ashylǵandyǵyn atap ótkim keledi. Onyń qorynda tas artefaktileriniń mol kollektsııasy, naqty aıtqanda 600 myńnan astam danasy jınaqtalǵan ári olar jaratylystaný ǵylymdarynyń túrli ádisterimen tyńǵylyqty zertteýdi jáne kúnin anyqtaýdy talap etedi.
Mine, osydan naqty alǵa qoıylǵan mindetter týyndaıdy, atap aıtqanda olar mynalar: geoarheologııalyq málimetterdi ınterpretatsııalaý ádisterin ázirleý jáne arheologııalyq nysandardyń keńistiktik sıpattamasyn qalpyna keltirý úshin ádister qalyptastyrý, geoarheologııalyq málimetterdi kórsetý, óńdeý jáne ınterpretatsııalaý úshin keshen men baǵdarlamalyq qamtamasyz etýdi qurý, ártúrli landshaftyq aımaqta ornalasqan ártúrli ýaqyttaǵy eskertkishterdi zertteý barysynda ádisterdiń eksperımentaldyq baıqap kórý, ádisnamasy jáne tehnologııasy. Sonymen qatar bizdiń mindetimizge dalalyq arheologııalyq zertteýlerde jaratylystaný ǵylymdarynyń ádisterin qoldaný, olardy tıimdi paıdalaný barysynda shekteýler men qajetti jaǵdaılardy aıqyndaý boıynsha usynymdardy ázirleý jáne basqa da máseleler kiredi.
Zerthana ashylǵan ýaqyttan beri óziniń ómir súrýge qabiletti ekendigin basa aıtqym keledi. Máselen, onyń aldyndaǵy mindetterdiń biri - dalalyq zertteýler men arheologııalyq qaza jumystaryn júrgizý. Bir aı boıy Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-dyń arheologııalyq ekspedıtsııasyna álemniń 8 eliniń ǵalymdary, antropologtary, arheologtary, paleobıologtary, geomorfologtary men magıstranttary belsene qatysty. Jambyl oblysyndaǵy Sh.Ýálıhanov atyndaǵy paleolıttik qonysqa, Moıynqumǵa, Almaty oblysyndaǵy Maıbulaq paleolıttik qonysyna, Sharyn shatqalyna, Remızovkege jáne basqa da tas dáýirine tıesili eskertkishterdi zerdeleýge baǵyttalǵan ekspedıtsııa barysynda sol ýaqyttyń naqty merzimin, palınologııasyn, paleogeografııasyn, klımaty men ekologııasyn anyqtaý úshin paleolıt dáýirine tıesili zertteletin eskertkishterdiń topyraǵynyń kóptegen synamasy alyndy. Arheologııalyq eskertkishtiń kúnin anyqtaý barysynda aralas mamandyq ǵalymdarynyń mundaı keshendi ádisi Qazaqstannyń ǵana emes, soynmen birge búkil Ortalyq Azııa arheologııasyndaǵy paleolıt dáýirin zerdeleý alǵash ret tájirıbede qolǵa alynyp otyr. Osy kúnge deıin barlyq zerthanalyq zertteýler men saraptamalar shetelderde júrgizilip keldi, al taıaý ýaqyt aralyǵynda biz barlyq zertteýlerdi Qazaqstanda, «Geoarheologııa» zerthanasynda júrgizetin bolamyz.
Qazirgi ýaqytta zerthana qyzmetkerleri tarabynan halyqaralyq uıymǵa odan ári zertteý jumystaryn júrgizý úshin ǵylymı granttar alýǵa ótinim berilip otyr.
Búgingi tańda Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-de qandaı zerthanalar men ǵylymı ortalyqtar jumys isteýde?
Bizdiń ýnıversıtetimizde «Ortalyq Azııa dástúrli órkenıetterin zerdeleý» jónindegi respýblıkalyq ǵylymı-zertteý ortalyǵy ashyldy. Ortalyqtyń dırektory qyzmetine kóne túrki taıpalarynyń tarıhyn zerdeleýdegi tanymal ǵalym, tarıh ǵylymynyń doktory, professor, Qazaqstan tarıhy kafedrasynyń meńgerýshisi Talas Omarbekov taǵaıyndaldy.
Ortalyqtyń qyzmeti Qazaqstan men Ortalyq Azııanyń dástúrli órkenıetteriniń ǵylymı problemalaryn jańa ádistemelik ustanymdardyń negizinde álemdik tarıhnamadaǵy tanym ádisterin syndarly qaıta baǵalaý turǵysynan pysyqtaýǵa baǵyttalǵan.
Ǵylymı ázirlemeler úshin professorlyq-oqytýshylyq quramymen jáne kafedra qyzmetkerlerimen qazirdiń ózinde túrli taqyrypty qamtıtyn 17 joba usynylyp otyr.
- Ýnıversıtet ǵalymdary taǵy qandaı baǵyttarda jumys isteýde?
- Bizdiń ýnıversıtetimizde qurylǵan kelesi respýblıkalyq mańyzdaǵy ǵylymı-zertteý ortalyǵy - «Dúnıejúzi tarıhyn zerdeleý» jónindegi ortalyq. Oǵan tanymal ǵalym, dúnıejúzilik tarıh salasyndaǵy maman, tarıh ǵylymynyń doktory, professor, Gettıngen ýnıversıtetiniń qurmetti professory Qalqaman Jumaǵulov basshylyq jasaıdy.
Bul ortalyq álemdik tarıhtyń damýyn zamanaýı paradıgmalar men quraldar negizinde zertteıdi. Ortalyqtyń aldyna qoıylǵan mindet - qazirgi jahandaný jaǵdaıyndaǵy Batys pen Shyǵys elderi arasyndaǵy ózara qarym-qatynastardyń negizgi strategııalyq baǵyttary men damý perspektıvalaryn anyqtaý.
Bulardan bólek Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-de Dúnıejúzilik tarıh, tarıhıgrafııa jáne derektaný kafedrasynda professor Q.Jumaǵulovtyń bastamasymen «Edil» (Attıla) ǵylymı-zertteý ortalyǵy jumys isteıdi.
Túrki halyqtary men Qazaqstan tarıhyna tikeleı qatysy bar Eýrazııa men Eýropadaǵy ǵundardyń tarıhyndaǵy problema zor mánge ıe. Soǵystar men kóshi-qonnan bólek bul tarıh Shyǵys pen Batystyń salt-dástúri men mádenıetindegi kópqyrly ózara is-qımylǵa úlgi bolǵan edi. Buryn jarııa etilmegen, sırek kezdesetin derekterdiń saraptamasy negizinde aýqymdy eýrazııa keńistiginde qonystanǵan túrkilerdiń tarıhı bastaýynan bastap, qazirgi Ortalyq Azııa men Qazaqstan jaǵdaıyna deıingi materıaldardy jınaý, júıeleý, saraptaý jáne baıytý kózdelgen. Taıaýda professor Q.Jumaǵulov sheteldik issapardan, Germanııadan oraldy. Ol atalǵan elde bir aıdan astam ýaqyt boıy atalǵan problemaǵa qatysy bar muraǵat málimetterin jınaýmen aınalysty.
- Tamyzda «Qazaq handyǵynyń tarıhy» saıty ashyldy. Osy ınternet-resýrs jaıynda tarqata aıtyp berseńiz.
- Atalǵan saıtty tarıh ǵylymynyń doktory, Ulttyq ǵylym akademııasynyń korrespondent-múshesi B.Káribaev ashqan bolatyn.
«Qazaq handyǵynyń tarıhy» ınternet-resýrsyn qurýdaǵy maqsat tyń derektermen barynsha jan-jaqty baıytylǵan XV-XVIII ǵasyrlardaǵy Qazaq handyǵynyń tarıhy boıynsha zertteýlerdiń nátıjelerin oqyrman nazaryna usyný edi. Saıt ınternet-kitaphana retinde jumys isteıdi, ony ulttyq tarıhqa qyzyǵýshylyq tanytqan kez kelgen azamat paıdalana alady.
Sóz sońynda Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-dyń tarıhshy ǵalymdary «Halyq tarıh tolqynynda» baǵdarlamasyn júzege asyrý isine barynsha belsendi qatysyp kele jatqandyǵyn basa aıtqym keledi. Olar konferentsııalar men dóńgelek ústelder ótkizýde. Zertteý nátıjeleri ǵylymı jáne merzimdi basylymdarda jarııalanýda. Bul úderiske stýdentter de keńinen tartylýda, al olardyń dıplomdyq jumystary tarıh ǵylymynyń ózekti taqyryptarymen qabysqan.
- Suhbatyńyzǵa rahmet!