Aqyn ári sheber Serikbaı Ospanov: Dombyra barlyq tilde sóıleı alady

QOSTANAI. QazAqparat – Qostanaılyq belgili aqyn Serikbaı Ospanovty zamandastary usta, dombyrashy retinde de joǵary baǵalaıdy. Sheberdiń qolynan shyqqan dombyra óziniń joǵary sapasymen de daralanady. Ol QazAqparat tilshisine bergen suhbatynda dombyra jasaýdyń qyr-syry men Ulttyq dombyra kúniniń mańyzy týraly aıtyp berdi.

– Serikbaı aǵa, aqyndyǵyńyz bir tóbe, al ustalyǵyńyz - tipti alabóten áńgime. Mundaı kez kelgen adamǵa buıyra bermeıtin qasıet kimnen darydy?

– Qazaqta «Taqyr jerge shóp shyqpaıdy» degen sóz bar. Bul dáleldengen shyndyqqa aınaldy. Kisi boıyndaǵy kez kelgen óner tuqym qýalaıdy eken. Buǵan qazir kózim jetip otyr. Arǵy atam Qurysh ta, ákem Ospan da aǵashtan túıin túıgen sheber bolypty. Balalyq shaǵym qazirgi Jangeldın aýdanynyń Shıli aýylynda ótti. Ákeme jergilikti jurt kózi tirisinde «aǵash sheberi» degen ataq baılap ketken. Oǵan erekshe iltıpatpen sálem beredi eken.

5-6 jasar kezimde maǵan kádimgi qaraǵaıdan dombyra jasap berdi. Ákem soǵysta bir qolynan aıyryldy. Soǵan qaramastan qolynan usta saımandaryn tastamady. Ol men 8 jasqa tolǵanda ómirden ótti. Kezinde ákeme arnap «Mura» dep atalatyn poema jazdym.

Jalpy, ustalyqqa degen qabiletim mektep qabyrǵasynda biline bastady. 7-8 oqyp júrgende aǵash shana jasap kórdim. Al naǵyz kóńilim aýǵan ýaqyt 1980 jyldardyń enshisinde. Zamannyń qıyn kezi edi ǵoı. Almatyda ýnıversıtettiń jýrnalıstıka fakýltetinde oqımyn. Ekinshi kýrsta Omar deıtin jigitpen tanystym. Buǵan deıin dombyrany tek qaraǵaı aǵashynan oıyp, ázirlep júrdim. Keıin Omardyń sheberhanasyna baryp turdym. Kele-kele dombyrany qurap jasaýdy úırenip aldym.

– Qazir sheberhanada qansha ýaqyt ótkizesiz? Dombyra jasaıtyn shıkizatty qaıdan alasyz?

– Shyǵarmashylyq adamy únemi oı ústinde júredi. Keıde kádimgideı sharshaısyń. Sol ýaqyttarda boıymdy sergitý úshin sheberhanama asyǵamyn. Jer úıde turatyndyqtan jumys isteýge óte qolaıly. Naqty belgilep qoıǵan ýaqytym joq, túnniń bir ýaǵyna deıin otyratyn kezderim bolady. Bastysy, eshkim kedergi jasamaıdy. Úı ishindegiler de oǵan ábden úırengen.

Shıkizatty tabý qıyn emes. Aldymen, aspapqa laıyqty aǵash tańdalady. Ol ábden keptiriledi. Negizi dombyra qatty aǵashtardan jasalady ǵoı. Úıeńki, qyzyl aǵash, shamshat, qaraǵaı ákelip otyramyn. Qajet jerinde qaıyńdy da paıdalanamyn.

– Sheberhanańyzdan dombyradan bólek, besik, sandyq, aǵash saýyttardy baıqadyq. Bul da óz qolyńyzdan shyqqan buıymdar ǵoı?

– Astaý, ojaý, aǵash saǵattan bastap, besiktiń shúmegine deıin jasaımyn. Synǵan dombyrany jóndep, qalpyna keltiretin ónerim bar. Al besik týraly kóp nárse aıtýǵa bolady. «Besik» týraly kitap jazǵan Qazaqstandaǵy birinshi qalamger – men. Muny maqtanyshpen aıta alamyn.

Saǵatbek Medeýbekuly dombyra týraly kitap shyǵarsa, men osy eńbegimde besiktiń qalaı jasalatynyn, onyń jabdyqtarynan bastap, náresteni besikke qalaı bóleý kerektigine deıin baıandaýǵa tyrystym. Ne jasasam da sapaǵa mán beremin. Máselen, dombyrany kez kelgeni qurastyrýy múmkin. Al onyń únin qulaqqa jaǵymdy qylý ekiniń biriniń qolynan kele bermeıdi. Men osy jaǵyna kóbirek kóńil bólemin.

Dombyrany kez kelgen adam shertken kezde syńǵyrlap turýy kerek. Ózimniń uzaq jyldardan keıin túıgenim - qyzyl aǵashtan jasalǵan dombyranyń úni ǵajap keledi. Ókinishke qaraı, ol qolǵa túse bermeıdi.

– Serikbaı aǵa, dombyranyń jasalý tehnologııasyn aıtyp berińizshi. Onyń naqty ádistemesi bar ma?

– Dombyra eki túrli ádispen – quralyp nemese oıylyp jasalady. Qurama dombyralardyń shanaǵy juqa tilshelerden quralyp jasalsa, biteý dombyra tutas aǵashtan oıylady. Bul basy. Dombyra birneshe bólikten turady: basy, qulaqtary, perneler, moıyn, shanaq, bet taqtaı, ilgek jáne ishekter. Pernelerdiń ataýy bolady. Ony jattap alǵan durys.

Turmysta keń tanylǵan dombyralar 7 nemese 9 qaýashaqtan, 7 ishekten turady. Bet taqtaı – dombyranyń mańyzdy bóligi. Onyń kólemi neǵurlym kishirek bolsa, aǵashtyń terbelis qasıeti de soǵurlym jıileı túsedi. Bet taqtaı qyz qaraǵaıdan jasalady.

– Qazir dombyraǵa suranys qalaı?

– Dál Qostanaıdy alyp qarasańyz, óte tómen. «Ár úıde bir dombyra» dep aktsııalatyp jatyr ǵoı, degenmen naqty suranys bilinbeıdi. Rasymen de ár qazaqtyń úıinde dombyra turýy tıis. Máselen, qazir Oleg degen orys jigitimen birigip, sapaly, baǵasy qundy dombyra jasaýǵa kiristik. Ol asa baıyppen, qymbat aǵashtardan jasalady. Baǵasy da tıisinshe joǵary. Jalpy, men jasaǵan dombyramdy 50-60 myń teńgeden joǵary baǵaǵa satamyn.

– Ulttyq dombyra kúni resmı túrde bekidi. Óńir-óńirde mádenı-buqaralyq is sharalar ótkiziledi. Dombyranyń qadir-qasıeti týraly aqyn ne deıdi?

– Qazaqty ta­nı­­myn deseń, eń aldymen dombyra únine qulaq túr. Boıyń jeńildep, jan­ dúnıeńniń tazarýyn, muńnan arylýyn baıqaısyń. Ár ult óziniń ulttyq aspabyn maq­tanysh etedi, basqaǵa teńger­meıdi, jattyń qanjyǵasyna óńgermeıdi. Búginde qazaqtyń uly mýzykalyq aspaby – qasıetti qara dombyradan shyqqan ún qaısy ulttyń ókilderin de jalt qaratyp, janyna shýaq, kóńiline qýat quıady.

Dombyra barlyq tilde sóıleı alady. Ádette, «qara» degen sózdi baǵzy babalar «qasıetti, tarıhı, erekshe tylsymǵa ıe» degen maǵynada qoldanǵan. Osy sóz qazaqpen birge jasap keledi, jasaı da beredi. Qara jerde qazaq turǵanda onyń dombyrasy saıraı beredi.

– Suhbatyńyzǵa rahmet! Mereke qutty bolsyn!