Aqtóbedegi jas natýralıster stansasy jańartýdy qajet etip tur
70 jyldyq tarıh
Aqtóbe qalalyq jas natýralıster stansasynyń negizi 1953 jyly qalandy. Sodan beri 71 jyl ótti. Alǵashynda aýmaǵy 5 ga bolǵan stansanyń jan-jaǵynda qurylys kóbeıip, turǵyn úıler men mektep salynǵan. Qazir nebári 1 gektar aýmaqty mise tutyp otyr. Onda 2011 jylǵa deıin tek aǵash, túrli baqsha ónimderi ósirilse, qazir birneshe jyrtqysh ań-qus baǵyp otyr.
— Jas natýralıster stansasynda 12 pedagog jumys isteıdi. Kishi qyzmetkerdi qosqanda 20 adam bar. Qustardy, ańdy ádisker Anatolıı Oskolkov qaraıdy. Buǵan deıin munda Asylbek Merkashev degen qyzmetker eńbek etti. Qazirgi ań-qus turǵan tordyń bárin sol sheber óz qolymen jasap bergen edi. Ortalyqtyń eski ǵımaraty 1953 jyly salynǵan. Onyń janynda jylyjaı bar. Sol apatty jaǵdaıda tur. 2011 jyly jóndeý júrgizilgenimen, bizge endi qustar men janýarlar qysta meken eretin qora kerek, — dedi Aqtóbe qalalyq jas natýralıster stansasynyń dırektory Oral Sengalıev.
Qalalyq jas natýralıster stansasy negizinen úsh baǵyt boıynsha jumys isteıdi:
- janýarlar
- ósimdikter
- ekologııa.
Munda balalar 2011 jyly qoıan ákelip, jyl ótken saıyn onyń qatary kóbeıdi. Qazir qoıannan bólek taýyq, taýys, qyran, aqqý, kógershin men tasbaqa, eki qasqyr bar.
— Úıirmege 630 bala keledi. Qazir kelisimshart negizinde 11 mektepte úıirme uıymdastyrylǵan. Sabaq tabıǵat aıasynda, keıde Jas natýralıster stansasynyń ishinde ótedi. Negizgi maqsat — sabaqty tabıǵat aıasynda ótkizý. Munda 18 túrli aǵash bar. Barlyǵy 300 túp aǵash ósip tur. 1953 jyly ekken emen eń kárisi sanalady. Onyń tómengi jaǵyna oryndyqtar qoıdyq. Balalar kelip, aǵashty qushaqtap, saıasynda otyryp, qýat alady, — dedi Oral Sengalıev.
Qanaty qaıyrylǵan aqqý men búrkit
Jas natýralıster stansasyndaǵy kepterler adam jatyrqamaıdy. Munda kelgen balalar olardy alańsyz tamaqtandyryp, jem shasha alady. Sondaı-aq sýda júrgen tasbaqa da kóp. Kelýshiler kóbine qanaty synǵan aqqý men qyrandy qyzyqtaıdy.
— Dala qyrandary jaraly, aıaǵy, qanaty synǵan. Bulardy dalaǵa jiberse, usha almaıdy. Sondyqtan biz arnaıy tor jasap, baǵyp otyrmyz. Olar taza et jeıdi. Kúnine árqaısysyna 800 gr et kerek. Munda qazir 13 qus bar. Tor ishine kez kelgen adam kire almaıdy. Ádiskerimiz Anatolıı Oskolkov qarap, tamaqtandyrady. Jyrtqysh qusqa keıde taýyq etin de berip otyramyz. Qysy-jazy dalada turady, — dedi Aqtóbe qalalyq jas natýralıster stansa dırektorynyń orynbasary Dıdara Kenjeǵarına.
Al qos aqqýdyń biri 2016 jyly jetkizildi. Munaı qaldyǵyna batqan aq qustyń qaýyrsyny alǵashynda qap-qara bolǵan. Mamandar keıin jýyndyryp, qalpyna keltirip alǵan.
— Eriktiler taýyp alyp keldi. Bizdiń maman qaýyrsynyn tazartyp aldy. Kóbisi «nege dalalyqqa jibermeısińder» dep aıtady. Aqqý 6 aıdan keıin adamǵa úırenedi. Kúndiz aýlada turady, keshkilik jyly orynǵa kirgizemiz.
Sonymen birge stansada taýys qustar bar. 2018 jyly Almatynyń jas natýralıster stansasynan Zeınet Ánýarqyzy berdi. Taýystyń erekshe qasıeti — sezgish. Aýa raıy ózgerse, stansa ishine ıt-mysyq kirip ketse, birden shýlap, ózine nazar aýdartady. Sándi ári aqyldy qus. Qaýyrsyn tastaǵan kezde jınap qoıyp, kórmelerge qoıamyz. Qaýyrsyn kóktemde qaıta shyǵady, — dedi Dıdara Kenjeǵarına.
Qos qasqyr kúnine 8 keli et jeıdi
Baron men Greı atty kanadalyq qasqyrlardy qala turǵyny kezinde ıt dep asyraǵan. Kúshik kezinde esh aıyrmasyn baımaǵan. Óse kele ál bermeı, shynjyr shydatpaıdy. Iesi ony Jas natýralıster stansasyna tapsyrady. Stansada olarǵa arnaıy tor jasalǵan. Qysy-jazy sonda turady.
— Qasqyrdy ákelgen kezde qalaı asyraý kerek ekenin oılastyrdyq. Samaradaǵy zoobaqta kórgenimizdi eske túsirip, tor jasaldy. Bireýin aqtóbelik turǵyn, ekinshisin jýrnalıst tapsyrdy. Biri alǵashynda qorqyp bir buryshta jatty. Úsh jyldan soń tor ishinde erkin júrýdi úırendi. Kúnine 8 keli taza et jeýi kerek. Et taýyp berý — problema. Bıýdjetten aqsha bólinbeıdi, — dedi Aqtóbe qalalyq jas natýralıster stansasynyń dırektory Oral Sengalıev. — Qazirgi kezde etti eriktiler, janashyrlar ákelip beredi.
«Dımash» baǵy jemis berdi
Qalalyq jas natýralıster stansasynda «Dımash» alma baǵy bar. 2017 jyly oqýshylar 50 túp alma kóshetin ekken.
— Dendrobaq 2013 jyly ashyldy. Al 2017 jyly Dımash Qudaıbergen baǵyna kóshet egildi. Ol da — balalardyń usynysy. Alma aǵashtary búginde jemis berdi. Negizi aǵashtyń barlyǵyn balalar otyrǵyzady, mamandarmen birge kútimin jasaıdy. 8-10 jastaǵy balalar osynda úırengenin oıǵa toqyp, bizdiń janymyzda ǵana emes, ózge ortada da jasyl jelekti baptaı biledi dep esepteımiz. Bálkim, óse kele óz baǵyn jaınatyp, tipti aýyl sharýashylyǵy baǵytyn tańdap, kásipker de bolar. Sonymen birge balalar respýblıkalyq, halyqaralyq baıqaýlarǵa qatysyp turady. Reseıdiń Samara oblysyndaǵy ekologııa-bıologııa ortalyǵymen baılanysyp, nátıjeli jumysty jiberip otyramyz. 2013-2019 jyldary aralyǵynda tabıǵatty zerttep júrgen balalar demalysyn sonda ótkizdi. Keıin karantın bolyp, baılanys úzildi. Úıde otyryp, bos ýaqytynda telefon qaraǵannan góri osy durys. Tabıǵatty aıalaý, qustarǵa qamqorlyq tanytýdy úırenedi. Munda kelgen bala jaman bolmaıdy, — dedi Oral Sengalıev.
Aıta keteıik, munda bıyl 3 myń adam kelip, ań-qusty tamashalady. Kirý aqysy balalar úshin — 200, eresekterge — 400 teńge. Qarjy janýarlardyń azyǵyna jumsalady. Aýlada ósetin oramjapyraq, sábiz, júgeri qys boıy qoıan, aqqý, tasbaqaǵa beriledi.