AQSh-ta bolýy yqtımal defolttyń saldary qandaı – amerıkalyq sarapshylardyń boljamy
Sarapshylar qaýymynyń arasynda AQSh úkimetiniń tólemderdi óteı almaı qalý qaýpi «COVID» pandemııasy men Ýkraınadaǵy shıelenisti jaǵdaıdan keıin eń qyzý talqylaýǵa túsken taqyrypqa aınaldy.
Sonymen, 30 mamyrda AQSh prezıdenti Djo Baıden jáne Ókilder palatasynyń spıkeri Kevın Makkartımen kelisilgen qaryz shegin kóterý týraly iri zań jobasy respýblıkashylar basqaratyn Erejeler komıtetiniń qoldaýyna ıe boldy. Endi ol 5 maýsymǵa deıin demokrattar basym daýysqa ıe Senattyń maquldaýyn alýy tıis. Bul merzimdi defolttyń aldyn alý úshin AQSh-tyń Qarjy mınıstrligi belgilep bergen.
Jalpy, zań jobasy ýaqtyly qabyldanady jáne ol teris ekonomıkalyq saldarǵa ákelmeıdi degen pikirler bar.
Atap aıtqanda, Ókilder palatasynyń múshesi, Main Street ońshyl ortalyq tobynyń tóraǵasy Dýstı Djonson áriptesteriniń pikirlerine súıene otyryp, bul zań jobasyn «sózssiz ótedi» dep málim etti.
Jaǵdaıǵa jasalǵan optımıstik stsenarıı boıynsha defolttyń aldyn alý múmkindigi bar jáne ol AQSh-tyń múddelerine saı keledi.
Degenmen bul tóńirektegi másele AQSh tarapy oılaǵandaı bolmaı, kerisinshe kúrdelene tússe ne bolmaq?! Máselen, «Moody's analytics» ekonomısteri zań shyǵarýshylar ýaqtyly áreket jasamasa, onda ekonomıkalyq quldyraý qandaı deńgeıde bolatynyna taldaý jasap kórdi.
Bul rette AQSh ekonomıkasyna túsetin júk aýyr bolady. ıAǵnı, Federaldy úkimet el ekonomıkasynyń barlyq salalaryna áser etetin memlekettik shyǵyndardy azaıtý arqyly shamamen 150 mlrd dollar qolma-qol aqsha tapshylyǵyn joıýǵa tyrysady.
Bul teris saldardan basqa, bıznes pen ınvestorlardyń AQSh-tyń baǵaly qaǵazdaryn satyp alýǵa degen senimine selkeý túsiredi.
Budan bolatyn ekonomıkalyq quldyraý 2008-2013 jyldardaǵy jahandyq qarjy daǵdarysy kezindegi jaǵdaımen para-par bolmaq. Bul - AQSh-tyń naqty jalpy ishki ónimi 2024 jyly 4,6%-ǵa tómendeýi múmkin degendi bildiredi. 7,8 mln-nan astam halyq jumysynan aıyrylyp, jumyssyzdyq deńgeıi 3,4%-dan 8%-ǵa deıin ósýi ytımal. Al aktsııalar qunynyń tómendeýi olardyń ıelerin 10 trln dollar shyǵynǵa batyrady.
Kiris tómendeıdi, ıpoteka jáne basqa tutynýshylyq-korporatıvtik nesıeler boıynsha mólsherlemeler kúrt artady.
Sarapshylardyń pikirinshe, AQSh-ta bolýy múmkin defolt álemdik qarjy naryqtaryna da zııanyn tıgizý qaýipi bar.
AQSh-tyń qazynashylyq baǵaly qaǵazdarynyń nesıelik qabileti uzaq ýaqyt boıy dollarǵa degen suranysty arttyryp, olardyń quny men álemdik rezervtik valıýta mártebesine yqpal etti. Atalǵan eldiń ekonomıkasyna jasalǵan kez kelgen soqqy ınvestorlardy Amerıkanyń qazynashylyq oblıgatsııalaryn satýǵa májbúr etip, dollardy álsiretedi.
Boljam boıynsha daǵdarys jaǵdaıynda AQSh dollarynyń baǵamy aýytqýy múmkin.
«Moody's Analytics» ortalyǵynyń bas ekonomısi Mark Zandıdiń aıtýynsha, amerıkalyq dollar bastapqy kezeńde jahandyq ınvestorlardyń qandaı da bir sheshim qabyldaı almaýy men úreıine baılanysty ósedi. Biraq keıin túsip, sol tómen deńgeıde qalady.
Soltústik-Shyǵys Ýnıversıtetiniń Ekonomıka kafedrasynyń dotsenti Nensı Kımelmannyń boljamynsha, defolttyń saldary álemdik qarjy naryqtaryna da áser etedi. Bul óz kezeginde barlyq aktıvterdiń táýekelin kúsheıtip, aktsııalardy arzandatady. Munymen qatar, paıyzdyq mólsherlemeler ósedi.
Sondaı-aq, defolt 24 trln dollarǵa baǵalanatyn qazynashylyq baǵaly qaǵazdar naryǵyn kúıretip, qarjy naryqtarynyń damýyna irkilis bolyp, halyqaralyq deńgeıde daǵdarys týdyrýy múmkin.
Kornell ýnıversıtetiniń saýda saıasaty professory jáne Brýkıngs ınstıtýtynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri Esvar Prasad: «Qaryz defolty amerıkalyq jáne álemdik qarjy naryǵy úshin kútpegen aýyr zardaptarǵa ákeletin oqıǵa bolady», - dedi.
Vashıngtondaǵy Peterson Halyqaralyq ekonomıka ınstıtýtynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri Morıs Obstfeld de osyndaı pikirde. Onyń paıymynsha, eger AQSh Qarjy mınıstrliginiń tólem mindettemesine qatysty kúmán týyndasa, onda ol birqatar álemdik naryqtarǵa kesirin tıgizýi yqtımal.
Aıta ketıik, Amerıka aldynda iri kólemdegi qaryzy bar memleketter úshin dollar baǵamynyń álsireýi tıimsiz. Óıtkeni, qaıtarylatyn qaryzdyń merzimi uzarady. Bul tipti keıibir elderdi qaryz nemese saıası daǵdarysqa ushyratýy múmkin.
Degenmen amerıkalyq zań shyǵarýshylar defoltqa jol bermeý úshin ýaqytyly shara qabyldaıdy degen úmit basym.
Buryn AQSh-tyń saıası kóshbasshylary kesh bolmaı turyp, memlekettik qaryz shegin kóterip, ýaqytyly defolttyń aldyn ala bildi. Kongress qaryz alý lımıtin 1960 jyldan bastap 78 ret qaıta qarady. Onyń sońǵysy 2021 jyly boldy.
Defoltty boldyrmaý - AQSh ekonomıkasynyń barlyq máselesin sheshpeıdi. Tek ony 2025 jylǵa deıin keıinge shegerýge múmkindik beredi.
Sonymen qatar, ekonomıkalyq daǵdarys táýekelderi áli de saqtalyp otyr. AQSh Qarjy mınıstri Djanet Iellen eger zań shyǵarýshylar AQSh-tyń 31,4 trln dollardy quraıtyn memlekettik qaryz shegin kótermese, onda úkimet bıyl 1 maýsymda defolt bolýy múmkin ekenin eskertti.
Yqtımal álemdik daǵdarys satyp alynǵan amerıkalyq qazynashylyq baǵaly qaǵazdar salasyna da, AQSh aldyndaǵy 12,4 mlrd dollar kólemindegi syrtqy boryshy bar Qazaqstan ekonomıkasyna áser etýi yqtımal.