Tramptyń qazirgi áreketi – prezıdenttik saılaý aldyndaǵy kezekti oıyn
Aqpan aıynda AQSh-ta ótetin prezıdenttik saılaýmen teorııalyq turǵydan baılanysty bolýy múmkin birneshe qyzyqty oqıǵa boldy. Áýeli Donald Tramptyń birqatar shtattardaǵy Respýblıkalyq partııanyń partııalyq praımerızderi men kokýstaryndaǵy tabysyn atap ótken jón. Nátıjesinde onyń bir ǵana qarsylasy qaldy, ol úsh shtatta Tramptan jeńilgen Nıkkı Heılı. Degenmen, ol 5 naýryzda birden birneshe shtatta respýblıkalyq sezge qatysatyn delegattardyń úshten biriniń taǵdyry sheshiletin sýper seısenbige deıin kúresten bas tartpaı otyr.
Heılı osylaısha klassıkalyq konservatıvti, biraq qalypty respýblıkalyq elektorat úshin kúresedi degen pikir bar. Eger Tramp qarashada jeńiske jetse, onyń ýaqyty báribir, tipti tórt jyldan keıin bolsyn aıaqtalady jáne onymen birge búginde ony qoldaıtyn saılaýshylardyń yqpaly azaıady.
Biraq qalyptasqan jaǵdaıda odan da mańyzdysy — Tramptyń óz jeńisine ózi senýi. Ol qazirdiń ózinde ózin jeńimpaz sezinip, soǵan sáıkes áreket ete bastady. Ol Kongress pen Senattaǵy respýblıkashylarǵa Ýkraına, Izraıl jáne Taıvanǵa qoldaý kórsetýmen qatar Meksıkamen ońtústik shekarany nyǵaıtý sharalaryn qamtıtyn zań jobasyna daýys bermeýdi buıyrdy.
Bul sharalar AQSh-qa buryn-sońdy bolmaǵan mıgranttar aǵynyn toqtatýy kerek edi. Onyń ústine, ol zań jobasyn qoldaıtyn respýblıkashylarǵa artyq sóz sóıledi.
Tramptyń logıkasy Baıdenge shekara máselesin sheshýge kómektespeý edi. Bul jaǵdaıda qarashadaǵy saılaýda daǵdarys ásirese ótkir bolyp, bul Tramptyń saılaýda jeńiske jetýine kómektesedi. Sosyn ol shekara, qaýipsizdik máseleleriniń bárin sheshedi.
Shynynda da, solaı bolatyn sııaqty edi. Spıker Maık Djonson bastaǵan Kongrestegi Tramp jaqtastary zań jobasy Kongreste daýys berýden ótpeıdi dep málimdedi. Sodan keıin zań jobasy 7 aqpanda Senatta sátsiz aıaqtaldy.
Shyn máninde, bul áli jeńiske jetpegen, biraq respýblıkashyldarǵa is júzinde olardy basqaratyndaı áser etpeıtin Tramptyń jeńisin bildirdi. Bul jobaǵa birneshe respýblıkalyq senator ǵana daýys berdi. Demek, bul Respýblıkalyq partııanyń derlik biriktirilgen pikiri sııaqty kórindi. Bul demokrattar shekarada eleýli jeńildikter jasaǵanyna, bul partııanyń sol qanatynyń qoldaýyna qaýip tóndirgenin bildirgenine qaramastan oryn alǵan.
Alaıda, jaǵdaı birneshe kúnniń ishinde kenetten ózgerdi. Áýeli Senatqa Ýkraına, Izraıl jáne Taıvanǵa kómek kórsetýdi, sondaı-aq Gaza sektoryndaǵy gýmanıtarlyq máselelerdi sheshýdi kózdeıtin jańa zań jobasy tez arada usynyldy. Munda shekara týraly áńgime bolǵan joq.
13 aqpanda bul zań jobasy Senatta 70 daýysqa ıe boldy. Oǵan 22 respýblıkashyl senator, ıaǵnı olardyń jartysyna jýyǵy daýys berdi. Endi oǵan Kongreste daýys berilýi kerek. 15 aqpanda spıker Djonson zań jobasyn daýys berýge shyǵarmaıtynyn málimdedi. Biraq bul jaǵdaıda, teorııalyq turǵydan, spıkerdi aınalyp ótip, daýys berýdi josparlaýǵa múmkindik beretin protsedýra bar. Ol discharge petition dep atalady. Ol úshin 218 daýys jınaý kerek. Bul jerde shıelenis týyndaıdy.
Senatta 22 respýblıkashyl senator bolsa, olardyń keıbireýleriniń Kongreske kelýine ne kedergi? 14 aqpanda Senattaǵy respýblıkalyq azshylyqtyń basshysy Mıtch MakKonnell Politico-ǵa bergen suhbatynda áriptesi Maık Djonsondy Ýkraınaǵa kómek kórsetý máselesin daýysqa salýǵa shaqyrǵan. Ol «Biz Ókilder palatasy Ýkraınany qoldaıtyny nemese qoldamaıtyny týraly ártúrli qaýesetti estidik. Meniń oıymsha, sheshim qabyldaýdyń ońaı joly — bul daýys berý» dedi.
Osyǵan sáıkes 7-13 aqpan aralyǵynda ne boldy degen suraq týyndaıdy. Nelikten mundaı kúrdeli saıası manevr kenetten oryn aldy jáne bul shynymen zań boıynsha Kongreste oń daýys berý nusqasy boldy ma?
Respýblıkalyq ısteblıshment Tramptyń rıtorıkasyna jáne partııanyń qalaı daýys berýi kerektigi týraly nusqaýlaryna baılanysty óz ustanymyn ózgertti dep boljaýǵa bolady. Sonda bul onyń ustanymymen kelispeýshiktiń aıqyn kórinisi.
Sonymen qatar, Tramptyń Ýkraınaǵa, Izraılge jáne Taıvanǵa kómek kórsetý ustanymy óte syndarly bolyp kórinbeıdi. Bul onyń jeke ambıtsııalarymen kóbirek baılanysty, shartty túrde ony ózimshil dep ataýǵa bolady. Ol tek óziniń jeńisin ǵana oılaıdy, al qalǵany sonshalyqty mańyzdy emes. ıAǵnı, ol óz maqsattary úshin Amerıkanyń múddesin qurban etýge daıyn. Biraq bul AQSh jáne onyń qısteblıshmentine tán emes. Bul kóbine jalpyǵa ortaq amerıkandyq múddelerge ortaq másele.
Mysaly, eger zań jobasy sátsiz aıaqtalsa jáne AQSh joǵaryda atalǵan elderge qarajat bóle almasa, onda aǵymdaǵy jaǵdaıda bul AQSh-tyń qazirgi konfıgýratsııasyndaǵy geosaıası jaǵdaıynyń nasharlaýy bolady. Izraıldiń ózi Tramp jeńgenshe bir jyl kúte almaıtyn shyǵar. Bul Ýkraınanyń jaǵdaıyn nasharlatatyny sózsiz. Taıvan áldeqaıda tynysh jaǵdaıda, biraq kóptegen amerıkandyq saıasatkerler sońǵy jyldary Qytaımen básekelestikke jáne soǵan baılanysty qıyndyqtarǵa basa nazar aýdarýda belsendilik tanytty.
AQSh-ta oqshaýlaný men belsendi syrtqy saıasat arasynda kúres júrip jatyr. Tramp jaqtastary arasynda oqshaýlanýshylar kóp. Olar Amerıkanyń halyqaralyq isterge aralasýyna jáne onymen baılanysty shyǵyndarǵa qarsy. Biraq bul pikirdi respýblıkashyldardyń bári birdeı qoldamaıdy.
Sondaı-aq, 8 aqpanda amerıkalyq jýrnalıst Taker Karlson Reseı prezıdenti Vladımır Pýtınmen suhbatyn jarııalaǵanyn atap ótýge bolady. Egjeı-tegjeıli málimet bermeı-aq, suhbat teorııalyq turǵydan amerıkandyq ısteblıshmentti maquldamaýy múmkin.
Onda bul úshin birneshe sezimtal sátter boldy. Tutastaı alǵanda, bul respýblıkalyq ısteblıshmenttiń bir bóliginiń ustanymyna áser etýi múmkin edi.
Buǵan qosa, 10 aqpanda Tramp prezıdenttik merzimi kezinde Eýropanyń iri elderiniń biriniń basshysyna JІÓ-niń 2 paıyzyn qorǵanysqa jumsamaǵan elge Reseı shabýyl jasasa, ony qorǵamaıtynyn aıtqanyn málimdegen. Tramp «Іs júzinde men olarǵa ne qalasa, sony isteýge ruqsat beremin» dedi.
Tramp NATO-nyń qorǵanys qabiletin qarjylandyrý máselesin sheshýde óziniń tıimdiligin kórsetý úshin bar kúsh-jigerin salǵysy kelgeni anyq, biraq olaı bolmady. Barlyǵy onyń ulttyq qaýipsizdikke qatysty máselelerde tym salǵyrt ekenin kórdi.
Tramp shyn máninde bótelkeden jyn shyǵardy. Ol Djo Baıdenniń prezıdenttigin tıimsizdigi úshin, ásirese ımmıgratsııa máselesinde synǵa alyp, bul jalpy jeńis úshin jetkilikti dep oılady. Biraq ol pikirtalastyń amerıkandyq ishki kún tártibinen Batystyń ortaq qundylyqtaryn qorǵaý tujyrymdamasyna aýysýyn týdyrǵany belgili boldy.
Bul maǵynada Tramp múmkin peshenesine jazylǵan qatelik jasady. Zań jobasy ony qoldaýshylardyń qarsylyǵyna qaramastan Kongresten anyq ótetindikten ǵana emes. Tipti bes respýblıkashyl da eger olar Senatta bolǵandaı jalpy sannyń 30-40% qurasa, jaǵdaıdy ózgerte alady, biraq bul demonstratsııa bolady.
Biraq ol úshin jaǵdaı kelesi jaıtpen kúrdelenedi: Joǵarǵy sot jaqyn arada Tramptyń Kolorado sotynyń ony 2020 jylǵy saılaý nátıjelerin jarııalaý kezinde kóteriliske árekettendi degen aıyppen sol shtattaǵy birinshi saılaýǵa qatysýǵa tyıym salý týraly sheshimine qatysty isti qaraıdy. Bul sheshim Amerıkadaǵy azamattyq soǵystan keıin qabyldanǵan 14-shi túzetýge negizdelgen.
Joǵarǵy Sotta konservatorlar kóbirek — toǵyzdyń altaýy, onyń úsheýin Tramp taǵaıyndaǵan. Sondyqtan ol Kolorado shtatynyń sheshimi aqyrynda joıylatynyna senimdi boldy. Biraq qazir bári sonshalyqty anyq emes. Eger Kongreske Respýblıkalyq partııanyń birneshe daýysy qajet bolsa, Joǵarǵy Sotqa eki daýys qajet. Bul rette, salystyrmaly túrde alǵanda, altydan ekeýi — bul zań jobasyna daýys bergen respýblıkalyq senatorlardyń 40%-dan az bóligi.
Tramp jaǵdaıdyń ózgergenin anyq túsingendeı. 15 aqpanda Ońtústik Karolınadaǵy mıtıngte ol: «Olarǵa (Ýkraına, Izraıl jáne Taıvan) qaryzǵa aqsha berińiz. Qoldarynan kelse, qaıtarsyn, al bolmasa, qaıtarýdyń qajeti joq», dedi. Bul onyń ustanymyndaǵy aıtarlyqtaı ózgeris, óıtkeni ol ózi úshin yqtımal táýekelderdi anyq kóredi.
Jalpy, úlken ıntrıga týyndady jáne ol Ýkraınaǵa kómek kórsetýden de asyp túsedi. AQSh-ta oqshaýlanýshylardyń sonshalyqty kúsheıýinen másele prezıdenttik saılaý týraly, álemdik geosaıasat týraly bolyp tur.
Biraq Ýkraına, Izraıl jáne Taıvanǵa ǵana emes, Gaza sektorynyń máselelerin sheshýge kómektesý týraly zań jobasy áli de qabyldanatyn shyǵar.
15 aqpanda prezıdent Pýtın reseılik jýrnalıstke suhbat berip, Tramptan góri saılaýda qazirgi prezıdent Baıdenniń jeńiske jetkenin qalaıtynyn aıtqan. Onyń aıtýynsha, «Baıden tájirıbeli jáne boljamdyraq».
Árıne, kóp adamdar budan Pýtınniń kerisinshe Trampty osylaı qoldaǵysy keletinin kórdi. Biraq bul úlken oıynnyń artynda turǵan Reseı men AQSh Ýkraınadaǵy qaqtyǵysty toqtatýdyń qandaı da bir formatyna jaqyndap qaýy múmkin. Tıisinshe, Reseı prezıdenti sheshim tabýǵa daıyn ekenin kórsetkisi keldi. Mundaǵy negizgi sóz — «boljamdyq». Negizinde Pýtın ózin meńzegen.
Qalaı bolǵanda da, jaǵdaı ózgerdi, qaı baǵytta ekenin bilmeımiz, biraq jaqsylyqqa úmittenemiz.