AQSh pen Ortalyq Azııa: C5+1 formatynan ne kútemiz
AQSh Memlekettik hatshysynyń Qazaqstanǵa alǵashqy sapary
28 aqpanda AQSh-tyń Memlekettik hatshysy Entonı Blınken Ortalyq Azııa elderine kelmek. Alǵashqy aıaldamasy – Qazaqstan. Ol elimizdiń bas qalasynda QR Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevpen kezdesip, QR Premer-Mınıstriniń orynbasary – Syrtqy ister mınıstri Muhtar Tileýberdimen ekijaqty kelissózder ótkizedi dep josparlanyp otyr.
Foto: reuters.com
Sonymen birge, Entonı Blınken sapar barysynda joǵary laýazymdy tulǵalarmen kezdesýlerden bólek, Ortalyq Azııadaǵy bes respýblıkasynyń ókilderimen «S5+1» formatyndaǵy mınıstrler kezdesýine qatysady.
Jalpy, «S5+1» forýmy AQSh, Qazaqstan, Qyrǵyzstan, Tájikstan, Túrikmenstan jáne Ózbekstan arasyndaǵy ekonomıkalyq, energetıka, qorshaǵan orta jáne qaýipsizdik salasyndaǵy yntymaqtastyqty nyǵaıtýǵa basa nazar aýdarady.
Aıta keteıik, búgin AQSh Memlekettik hatshysy Entonı Blınken áýejaıdan túsirilgen sýretin tvıtterde jarııalady. «Bul - meniń Qazaqstan men Ózbekstanǵa memlekettik hatshy retindegi alǵashqy saparym. Men Ortalyq Azııamen yntymaqtastyq qarym-qatynasymyzdyń aryqaraı damýyn taǵatsyzdana kútemin. Sol jaqtan Úndistanǵa G20 kezdesýine baramyn», - dep jazdy ol paraqshasyna.
Foto: twitter.com/SecBlinken
Qazaqstan-AQSh seriktestikke 30 jyl
Qazaqstan Respýblıkasy men AQSh arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynastyń ornatylǵanyna 30 jyldan asty. Búginde qos el ekonomıka, saýda, mádenıet, ekologııa syndy kóptegen sala boıynsha baılanys ornatqan. Mysaly, Qazaqstan men AQSh arasyndaǵy ózara saýda kólemi 2022 jyly 37,2%-ǵa ósip, 3,05 mlrd dollarǵa jetti.
Jalpy, táýelsizdik jyldarynda AQSh-tan Qazaqstan Respýblıkasyna baǵyttalǵan tikeleı ınvestıtsııa 62 mlrd dollardan asqan. (Nıderlandydan keıingi 2-orynda). 2022 jyldyń 9 aıynda AQSh-tan Qazaqstan Respýblıkasyna túsken tikeleı sheteldik ınvestıtsııa (TShI) kólemi 2021 jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda (3,1 mlrd dollar) 58,8%-ǵa ósip, 5 mlrd dollardan asty.
Foto: t.me/aqorda_resmi
Búginde Qazaqstan Respýblıkasynda amerıkalyq kapıtaldyń qatysýymen 590-ǵa jýyq kásiporyn jumys isteıdi. Bul rette AQSh kompanııalary Qazaqstan naryǵyna qyzyǵýshylyq tanytyp otyrǵanyn da aıta ketý kerek.
Foto: t.me/aqorda_resmi
«S5+1» formatynyń maqsaty ne?
AQSh pen Ortalyq Azııa elderi arasyndaǵy dıalogtiń jańa formatyn engizý týraly sheshim 2015 jyldyń 26 qyrkúıeginde Nıý-Iorkte ótken BUU Bas Assambleıasy sheńberinde qabyldandy. Osylaısha, AQSh pen Ortalyq Azııa memleketteriniń qarym-qatynasyn jaqsartýǵa jáne óńiraralyq yntymaqtastyqty nyǵaıtatyn jobalardy júzege asyrýǵa baǵyttalǵan jańa kópjaqty dıalog alańy – «S5+1» formaty quryldy.
«S5+1» formatyndaǵy kezdesý alǵash ret 2015 jyly Barak Obamanyń prezıdenttigi tusynda Ózbekstannyń Samarqand qalasynda ótkizildi. Oǵan sol kezdegi AQSh-tyń Memlekettik hatshysy Djım Kerrı qatysqan edi.
Foto: twitter.com/StateDept
Keıinnen Samarqand deklaratsııasynda kórsetilgendeı, óńirdegi yntymaqtastyqty odan ári nyǵaıtý maqsatynda «S5+1» bastamasyna qatysýshy elder óńirlik ekonomıka jáne saýda, qorshaǵan ortany qorǵaý jáne jańartylatyn energııa kózderi, sondaı-aq aımaqtaǵy qaýipsizdik qaterleri boıynsha jumys tobyn qurdy. Ekonomıka jáne óńirlik baılanystar boıynsha «S5+1» jumys tobynyń birinshi otyrysy 2016 jylǵy 4 sáýirde Qyrǵyzstannyń Bishkek qalasynda ótti. Onda Ortalyq Azııanyń bes eli men AQSh-tyń ókilderi Qyrǵyzstan astanasynda Ortalyq Azııa men búkil álem arasyndaǵy saýda-sattyqty arttyrý sharalaryn talqylady.
Jalpy, jumys tobynda kóterilgen máseleler men zertteýler negizindegi usynystar «S5+1» formatyndaǵy kezdesýde usynylady. Alǵash ret jumys tobynyń usynystary 2016 jyly AQSh-ta ótken ekinshi «S5+1» mınıstrler kezdesýinde qaraýǵa usynyldy. AQSh-ta ótken ekinshi otyrys nátıjesinde birqatar kelisimge qol qoıylǵan. Atap aıtsaq, «Ortalyq Azııadaǵy bıznestiń básekege qabilettiligi», «Kólik dálizin damytý», «Bolashaqtyń energııasy», «Ulttyq jáne aımaqtyq beıimdelýdi josparlaýdy qoldaý» jáne qaýipsizdik salasyndaǵy bes jobany iske qosý týraly kelisimge qol jetkizilgen.
Al, 2017 jyly formatqa qatysýshylar Aýǵanstan memleketindegi turaqtylyqty qoldaý maqsatynda eldegi ekonomıkalyq yntymaqtastyqty nyǵaıtý sharalaryn basty baǵyt retinde qarastyrdy.
2018 jyly «S5+1» kezdesýi taǵy da AQSh-ta ótti. Onda AQSh pen Ortalyq Azııa arasyndaǵy yntymaqtastyqty odan ári arttyrý sharalary talqylandy. 2020 jyly atalǵan jıyn Qazaqstanda ótip, taraptar Ortalyq Azııadaǵy ıntegratsııalyq úderisterdi jáne qaýip-qaterlerge birlesip áreket etý máselelerin talqyǵa saldy.
2021 jyldyń 22 qyrkúıeginde BUU Bas Assambleıasynyń 76-sessııasy sheńberinde bes eldiń mınıstrleriniń qatysýymen «S5+1» formatynyń kezdesýi Nıý-Iorkte ótti. Syrtqy saıası vedomstvolardyń basshylary Aýǵanstandaǵy daǵdarysty jaǵdaıdy sheshý, óńir memleketteriniń COVID-19-ǵa qarsy is-qımyl sharalary, ekonomıkalyq yntymaqtsatyqty nyǵaıtý boıynsha múmkindikter qaralyp, klımattyq daǵdarysqa qarsy kúres, sonymen birge Aýǵanstan memleketindegi turaqtylyq máseleleri sóz boldy.
Foto: news.un.org
Ótken jyly da BUU Bas Assambleıasynyń 77-sessııasy aıasynda AQSh Memlekettik hatshysy Entonı Blınken jáne Ortalyq Azııa elderi syrtqy ister vedomstvolary basshylarynyń qatysýymen «S5+1» formatyndaǵy kezdesý AQSh-ta uıymdastyryldy. Taraptar óńirlik kún tártibindegi ózekti máselelerdi, sondaı-aq aımaq elderi arasyndaǵy jáne de AQSh-pen saýda-ekonomıkalyq baılanystardy keńeıtý boıynsha máselelerdi talqylady. Jıynǵa qatysqan QR Syrtqy ister mınıstri Muhtar Tileýberdi óz sózinde óńirdiń turaqty damýy men turaqtylyǵyn arttyrý úshin óńirishilik dıalogti nyǵaıtýdyń mańyzdylyǵyna toqtalǵan edi.
«Qazaqstan óńirlik qaýipsizdik máselelerin birlesip sheshýge, klımattyń ózgerýiniń teris áserine qarsy turýǵa, sý resýrstaryn utymdy paıdalanýǵa, áıelderdiń ekonomıkalyq múmkindikterin keńeıtýge jáne adamı kapıtaldy damytýǵa bar kúsh-jigerin salady», - dep atap ótken edi mınıstr.
Atalǵan is-shara sońynda QR SІM basshysy mınıstrlerdiń kelesi kezdesýin Qazaqstanda ótkizýdi usyndy. Mine, bıylǵy mınıstrlerdiń kezdesýi 28 aqpanda elimizdiń bas qalasy Astanada ótpek.
«Qazaqstan – Orta Azııadaǵy senimdi seriktes»
Qazirgi tańda «S5+1» formaty Ortalyq Azııa elderi men AQSh arasyndaǵy ózara is-qımyldyń tıimdi tetigi bolyp otyr. AQSh-tyń aımaqtyq jobalarǵa qatysýy búkil Ortalyq Azııa aımaǵynyń damý erekshelikterin eskere otyryp, ınvestıtsııalar men tehnologııalardy tartýǵa, sondaı-aq amerıkalyq kapıtaldy halyqaralyq qarjy ınstıtýttarynda paıdalanýǵa múmkindik beredi.
Jalpy, 2022 jyldyń 12 qazanyndaǵy AQSh Ulttyq qaýipsizdik strategııasynda Vashıngton Ortalyq Azııanyń táýelsizdigin, egemendigin jáne aýmaqtyq tutastyǵyn qoldaýdy jalǵastyratyny aıtylǵan.
2022 jyldyń sáýirinde Astanada adam quqyqtary men demokratııa jónindegi dıalog ótken edi, onyń nátıjesi boıynsha qazaqstandyq reformalardy júzege asyrýda AQSh-tyń tehnıkalyq kómegin kórsetý týraly kelisimge qol jetkizildi.
Al, bıylǵy 24 qańtarda Adam quqyqtary jáne demokratııalyq reformalar jónindegi joǵary deńgeıdegi dıalogtiń ekinshi otyrysy ótti. Ekinshi otyrystyń qorytyndysy boıynsha, AQSh Memlekettik departamenti zańnyń ústemdigi, sot tóreligi jáne QR Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń saıası reformalarynyń basqa da baǵyttary salasyndaǵy reformalardy odan ári iske asyrýǵa járdemdesýdi jalǵastyrýǵa daıyn ekendigin bildirdi.
Foto: gov.kz
Jalpy, sońǵy bes jylda «S5+1» ekonomıka, energetıka, saýda, medıtsına jáne qaýipsizdik salalaryndaǵy baılanystardy keńeıtýde birqatar jetistikke jetti.
Sarapshylardyń pikirinshe, jalpy alǵanda amerıkalyq tarap Qazaqstandy Ortalyq Azııadaǵy senimdi strategııalyq seriktes retinde qarastyrady jáne ózara tıimdi yntymaqtastyqty odan ári damytýǵa nıetti.
Foto: gov.kz
Bıylǵy «C5+1» kezdesýinde qandaı máseleler talqylanbaq?
AQSh Memlekettik hatshysy Entonı Blınkenniń bıylǵy sapary Qazaqstannyń júrgizip jatqan syrtqy saıasatyna serpin beredi degen boljam bar.
Qazaqstan Respýblıkasy Syrtqy ister mınıstrliginiń habarlaýynsha, kezdesýde halyqaralyq saýdany, onyń ishinde tsıfrlyq saýdany keńeıtý, kólik baǵyttaryn damytý, jumys oryndaryn qurý, sýdy tıimdi paıdalaný salasyndaǵy jańa tehnologııalar men yntymaqtastyq máseleleri, klımattyń ózgerýi, sondaı-aq aımaq elderindegi energııa tıimdiligin arttyrý talqylanady dep josparlanǵan.
Foto: Inbusiness.kz
Qazirgideı geosaıası jaǵdaı kezinde azyq-túlik qaýipsizdigi máseleleri ózekti bola tústi. Sondyqtan da, atalǵan kezdesýde azyq-túlik qaýipsizdigi máseleleri de talqylanady dep josparlanǵan. Sondaı-aq, terrorızmmen, ekstremızmmen, esirtki bıznesimen jáne adam saýdasymen kúres máseleleri kún tártibinen túspeıdi. Sonymen qatar, adam quqyqtaryn qorǵaý, atap aıtqanda áıelder men qyzdardyń quqyqtaryn keńeıtý máseleleri de sóz bolmaq.
Jalpy qoryta kele, AQSh-tyń Ortalyq Azııa elderimen, onyń ishinde Qazaqstanmen túrli salada dıplomatııalyq baılanys ornatyp, ony aryqaraı damytýǵa nıetti ekenin baıqap otyrmyz. Búginde AQSh – Qazaqstan ekonomıkasyna ınvestıtsııa salyp otyrǵan TOP-3 eldiń biri. Sondyqtan da, AQSh-tyń Memlekettik hatshysy Entonı Blınkenniń Qazaqstanǵa sapary eki el arasyndaǵy baılanysty odan ári nyǵaıtady dep senemiz.