Aqparattyq qaýipsizdik BAQ-ta memlekettik tildiń aıasy keńigen saıyn bekı túsedi

STANA. Mamyrdyń 6-sy. QazAqparat /Qanat Mámetqazyuly/ -Sońǵy jyldary álemdik oqıǵalar, jahandyq daý-damaılardy kórsetýde buqaralyq aqparat quraldarynyń róli aıtarlyqtaı ósip otyrǵanyn baıqaısyz. Basqasyn bylaı qoıǵanda, keıingi jyldary TMD keńistiginde oryn alǵan janjaldardyń ózi álemniń ár túkpirine ártúrli mazmundaǵy aqparat bolyp aǵylyp jatty. Mine, osydan-aq ashyq soǵystan da aqparattyq aıqastardyń saldary myqty bolatynyn kóz kórdi. Sondyqtan, buǵan deıin de aıtylyp kele jatqan, budan keıin de aıtyla beretin aqparattyq qaýipsizdik máselesiniń deńgeıin kóteretin kez jetti. Shyndyǵynda, bul másele ásirese Qazaqstan úshin asa ózekti bolary daýsyz.

Osy jaıttan týyndaıtyn bolýy kerek, búgin Parlament Senaty «Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketterdiń úkimetteri arasyndaǵy halyqaralyq aqparattyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý salasyndaǵy yntymaqtastyq týraly kelisimdi ratıfıkatsııalaý týraly» zańyn qabyldady. Kelisimge sáıkes taraptar yntymaqtastyqty iske asyra otyryp, halyqaralyq aqparattyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý salasyndaǵy birqatar negizgi qaterlerdiń bolýyn qaperge alatyn bolady. Atap aıtqanda, bundaı qaterlerge aqparattyq qarýdy ázirleý jáne qoldaný, aqparattyq soǵysty daıyndaý jáne júrgizý, aqparattyq terrorızm, aqparattyq keńistiktegi ústem jaǵdaıdy basqa memleketterdiń múddeleri men qaýipsizdigine zalal keltiretindeı paıdalaný, basqa memleketterdiń qoǵamdyq-saıası jáne áleýmettik-ekonomıkalyq júıelerine, rýhanı, adamgershilik jáne mádenı ortalaryna zalal keltiretin aqparatty taratý sekildi qaterler jatqyzylady.

Kelisimge sáıkes, árbir Tarap óz memleketiniń aqparattyq resýrstaryn jáne asa mańyzdy qurylymdaryn zańǵa qaıshy keletin paıdalanýdan, ruqsatsyz aralasýdan, onyń ishinde olarǵa aqparattyq shabýyl jasaýdan qorǵaýǵa teń quqyly bolyp tabylady. ShYU aıasyndaǵy múshe memleketter bir-birine joǵarydaǵy aıtylǵanǵa qatysty, soǵan uqsas is-áreketterdi júrgizbeıdi, qamtylǵan quqyqtardy júzege asyrý úshin basqa Taraptarǵa járdemdesetin bolady. Parlament qabyldaǵan zańnyń negizgi baǵyty osylardy qamtıdy. Baıandamashy atalǵan qujatty ShYU aıasyndaǵy teńdessiz kelisim retinde baǵalap qoıdy. Kelisimdi birinshi bolyp Reseı qabyldapty, Qytaı men Tájikstan da ratıfıkatsııadan ótkizýge taqaý kórinedi.

Shyndyǵynda, ShYU dese aldymen kóz aldyńa shyǵys ajdahasy, sonsoń orys aıýy elesteri haq. Osy eki alyp memlekettiń de eń álsiz ári eń qorqynyshty tusy aqparattyq qaýipsizdik máselesine kelip tireletinin kózi ashyq adam áýelden biledi. Máselen, Qytaı baıaǵy jabyq qalpynan aınymaıtyn el retinde tanylsa, Reseı taram-taram búlinýshiliktiń-bólinýshiliktiń basyn osy aqparattyq qaterlerge balaıdy. Onyń ústine keıbir orys saıasatshylary burynǵy ımperııalyq qaýqardan aıyrylyp qalýdyń basty sebebin batystyń, amerıkanyń aqparattyq ekspantsııasynan kóredi.

Bul eki alyp elde aqparattyq qaýipsizdikke qatysty hal osylaı bop turǵanda Qazaqstandaǵy másele odan da kúrdeli bolatyny daýsyz. Óıtkeni, táýelsizdikten beri túgeldeı otarsyzdaný úderisin bastan ótkerip bolmaı jatyp, aqparattyq basqynshylyqtyń otaryna qaıta aınalyp bara jatyrmyz dep dabyl qaǵýshylar da jetkilikti. Oǵan dáıek te joq emes. Al joǵarydaǵy kelisim Qazaqstannyń aqparattyq qaýipsizdigi máselesine tolyq jaýap bere ala ma, mine sol jaǵy bulyńǵyrlaý.

Bir qyzyǵy, halyqaralyq aqparattyq qaýipsizdik týraly kelisim qabyldanardan bir kún buryn otandyq «31 arna» jýrnalısteri dál osy máselege qatysty málimdeme taratty. Jýrnalıster «31 telearnanyń» 20 paıyz aktsııasyn ıelengen reseılik «STS-Medıa» holdıngin Qazaqstan Respýblıkasynyń «Tilder týraly» zańynyń normalaryn óreskel buzyp otyr dep aıyptady. Olar quryltaıshy aýysqaly beri 2-3 jyldyń ishinde ondaǵan qazaq habarlary jabylǵanyn, efırlik saıasat reseılik múddege jumys jasap otyrǵanyn alǵa tartady.

Rasynda, bul daýdyń qalaı sheshimin tabatyny túsiniksizdeý. Bir anyǵy aqparattyq qaýipsizdikti kúsheıtý úshin eń aldymen BAQ-taǵy memlekettik tildiń qoldanys aıasyn keńeıtý kerek.

Otandyq telearna jýrnalısterin alańdatqan máselege senator Qýanysh Aıtahanov ta qosylady. «Kelisimniń birinshi qosymshasynda aqparattyq qaýipsizdikke anyqtama berilgen. Al qujattyń 2-shi babynyń ekinshi qosymshasynda halyqaralyq aqparattyq qaýipsizdik qaterleriniń qataryna myna másele jatqyzylady: 5-shi tarmaqta «basqa memleketterdiń qoǵamdyq-saıası, áleýmettik-ekonomıkalyq júıelerine, rýhanı, adamgershilik jáne mádenı ortalaryna zııan keltiretin aqparattar taratý jatqyzylǵan», deıdi. Bul másele elimizde ózekti bolyp keledi. Atap aıtqanda, Reseı arnalary arqyly Qazaqstanǵa kúndiz-túni atys-shabysqa, zorlyq pen zombylyqqa, pornografııa men qatigezdikke toly telehabarlar berilip jatyr. Tipti áke-sheshesi ul-qyzynyń, balasy men kelininiń janynda otyryp teledıdar kóre almaıtyn jaǵdaıǵa da jettik. Bulardyń barlyǵy jastarymyzdy qatigezdikke tárbıleıtini sózsiz», dedi Q. Aıtahanov.

Rasynda, táýelsiz saıasat ustaný sharttarynyń biri aqparattyq qaýipsizdik hám táýelsizdik bolýy kerek. Óıtkeni, aqparattyq qaýipsizdik kez kelgen memlekettiń egemendiginiń asa mańyzdy elementiniń biri sanalady.