Ákpar Májıtuly: Abaıdyń 145 óleńi men 3 poemasyn qytaı tiline aýdardym
- Sizdi Abaıdyń qara sózin qytaı tilinde aýdarǵan alǵashqy aýdarmashy retinde bilemiz. Memlekettik syılyqty da jas kezińizde alǵan dep estımiz. Áńgimeńizdi ózińizdiń shyǵarmashylyq tarıhyńyz, atqarǵan qyzmetterińiz jóninde aıtýmen bastasańyz...
- Abaıdyń qara sózderin qytaı tiline alǵashqy aýdarǵan Sibe ultynyń ókili Qabaı (Ha Hýan Jań) atty qalamger edi. Ol kisi qazir 92 jasqa keldi. Sol eńbekterimiz úshin bıyl Qabaı ekeýmiz birge Qazaqstan tarapynan marapattaldyq. Men 1994 jyly qazan aıynda Abaıdyń qara sózderin qytaı tiline aýdarǵanmyn. 1995 jyly Abaıdyń 150 jyldyq mereıtoıyna oraı Beıjińdegi memlekettik «Ulttar baspasynda» qytaısha, qazaqsha eki tilde «Abaı aqylııasy» degen atpen basylyp shyqqan. Ol jolǵy aýdarmamdy Qytaı tildi oqyrmandar ystyq yqylaspen qabyldady.
Al ózimniń jeke shyǵarmashylyǵym týraly aıtar bolsam, men 1972 jyldan bastap biraz jyl jýrnalıst bolyp qyzmet istegenmin. Tek 1978 jyldan keıin ádebı shyǵarmashylyqpen aınalysa bastadym. Eń alǵashqy týyndym «Hurman qart jáne onyń tazysy barys» atty áńgimem 1979 jyly Qytaıdyń memlekettik syılyǵyn aldy. 1981 jyly memlekettik jazýshylar odaǵynda jańa qurylǵan «Ulttar ádebıeti» jýrnalyna jumysqa ornalastym. Keıinnen jazýshylar odaǵynyń ulttar ádebıeti basqarmasynyń basshysy boldym. «Ulttar ádebıeti», «Jazýshynyń túıindi jınaǵy»( 作家文摘•典藏), «Qytaı jazýshylary» sekildi memlekettik jýrnaldarǵa bas redaktorlyq qyzmetter atqardym...
Saıası qyzmetterim týraly aıtar bolsam, 1993 jyldan bastap 15 jyl Beıjiń qalalyq saıası keńestiń múshesi (qalalyq saıası máslıhattyń depýtaty) boldym. 2008-2017 jyldary aralyǵynda 10 jyl Qytaı memlekettik saıası keńestiń múshesi (depýtaty – avt.) qyzmetin atqardym. Osy qyzmette turǵanda mańyzdy 4 zań jobasyn usyndym. Ol usynystarym Qytaı parlamentinde maquldanyp, qazir solar zań retinde atqarylyp keledi.
Jeke shyǵarmashylyǵyma kelsek, «Qaıran 15-tegi Qalıdaı», «Aqsaq qulan», «Kók kógershin», «Qanas boıynda», «Baıaǵy Súleımenim kórinbeıdi», «Muhamet», «Muqalı» qatarly 40-tan astam kitabym jaryq kórdi. Sonyń ishinde «Aqsaq qulan», «Muqalı», «Ákpar Májıt shyǵarmalary» sekildi birqatar jınaǵym Qazaqstanda basylyp shyqty.
2018 jylǵy qyrqúıekte zeınetke shyqtym. Qazir Qytaı memlekettik jazýshylar odaǵynyń kınostsenarııler komıssııasynyń orynbasar meńgerýshisi, Qytaı memlekettik kıno-stsenarııshylar qoǵamynyń zańdy ıesi degen sııaqty qoǵamdyq qyzmetterdi atqaryp kelemin. Árıne, jazýshy bolǵan soń shyǵarmashylyqty da toqtatqan joqpyn.
- Siz qytaı tiline aýdarǵan «Abaıdyń qara sózderi» atty kitabyńyz neshe ret qaıta basyldy? Hanzý oqyrmandary qalaı qabyldady?
- Men aýdarǵan Abaıdyń qara sózderi alǵash ret Beıjińdegi «Ulttar baspasynan» basylyp oqyrmandarmen qaýyshty. Sodan beri bul kitap on shaqty ret qaıta basyldy. Soǵan qarap hanzý oqyrmandary súıip oqıtyn kitap bolǵanyn ańǵarýǵa bolatyn sekildi. Qytaıdyń eń tanymal bir jýrnaly Abaıdyń qara sózderinen birneshe márte úzindiler jarııalady.
Aıta ketý kerek, 2013 jyly 7 qyrkúıekte tóraǵa Sı Tszınpın Qazaqstanda Nazarbaev Ýnıversıtetinde sóılegen sózinde Abaıdyń «Dúnıe – úlken kól, zaman – soqqan jel, aldyńǵy tolqyn – aǵalar, keıingi tolqyn – iniler, kezekpenen óliner, baıaǵydaı kóriner» degen qara sózin mysalǵa alyp sóılegen. Budan Qytaı basshysynyń Qazaqstan eline zor qurmeti baryn jáne Abaı fılosofııasynyń yqpaly keń ekenin ańǵarýǵa bolady. 2018 jyly Qytaı halqynyń dástúrli Shaǵan merekesinde ótken gala-kontsertte Qytaıdyń asa tanymal ártisi Fyń Goń Abaıdyń osy qara sózin oqyp shyqty. Sóıtip, dástúrli jańa jyl merekesinde mıllıardtaǵan kórermen uly Abaıdan habardar boldy. Aıta keteıin, sol memleket tóraǵasy men jańaǵy Fyń Goń oqyǵan Abaıdyń sózderi meniń aýdarmam edi.
- «Qara sózdi» aýdarýda Sizdiń jazýshylyq qabletińizdiń arqasynda aýyrlyq sezinbegen bolarsyz. Al endi uly aqynnyń óleńderin tárjimalaýda qıyndyq týǵan joq pa? Álde sizdiń de aqyndyq qasıetińiz bar ma edi?
- Joǵaryda aıtyp ótkendeı, Abaıdyń qara sózderin osydan 26 jyl buryn aýdarǵanmyn. 1995 jyldan beri sol aýdarmam onnan astam ret qaıta basyldy dedim. Bıyl sol aýdarmamdy qaıtalaı bir zerdelep shyqtym. Bul joly keıbir sózderge, abzatstarǵa ózgeris engizildi. Ol da bolsa zamannyń talaby.
Al óleńdi aýdarýǵa kelsek, ózim qytaı tilinde tek proza ǵana emes, óleń de jazamyn. 1979 jyly ortalyqtaǵy radıostansaǵa qazaqtyń 64 halyq ánin qytaıshaǵa aýdaryp bergem. Sol jyly Shynjań qoǵamdyq ǵylym akademııasyna hanzýshaǵa 30 myń áriptik «Shynjańdaǵy qazaq ádebıetiniń qysqasha tarıhyn» aýdardym. Keıin Qytaıdaǵy Sáıpıdın Ázız (uıǵyr) Qurmanáli Ospan (qazaq) sekildi uıǵyr, qazaq, ózbek, qyrǵyz, tatar ulttarynyń jazýshy, aqyndarynyń prozasyn, poezııasyn han tiline tárjimaladym. Sondyqtanda uly aqynnyń óleńderin aýdarýda kóp qınalmadym deýime de bolady. Áıtse de, Abaı óleńderin aýdarýda bir esten ketpeıtin oqıǵa - 2019 jyly 16 qarashada kompıýterimdegi tehnıkalyq aqaýdyń sebebinen aýdaryp qoıǵan Abaıdyń 36 óleńi óship ketti. Ásirese sonyń ishinde tárjimalap bitken «Segiz aıaq» bar edi. Sóıtip, eki aı boıy jasaǵan eńbegim esh boldy. Amalsyzdan qaıta aýdarýǵa kiristim.
Bıylǵy karantın kezinde uly aqynnyń 145 óleńin jáne 3 poemasyn qytaı tilinde sóılettim. Bul 145 óleń men 3 poemany maǵan Qazaqstannyń «Ulttyq aýdarma bıýrosy» qoǵamdyq qory tańdap bergen bolatyn. Ol aýdarmamdy 2020 jyly naýryzdyń sońynda Jyjań ádebıet bapasyna tapsyrdym. Maýsymnyń basynda eki aspırant qyz Abaıdyń qara sózi men óleńderiniń korrektorlyq nusqasyn Hań joý qalasynan Beıjińge ákep ózime kórsetip qaıtty. Jyjań ádebıet baspasy «Abaı» kitabyna erekshe mán bergendikten, tamyz aıynda basylyp shyǵyp úlgirdi. Bul danyshpan aqynnyń 175 jyldyq mereıtoıyna oraı jasaǵan syı boldy. Osy ıgilikti jumysty uıymdastyrǵan Qazaqstannyń «Ulttyq aýdarma bıýrosy» qoǵamdyq qorynyń dırektory Raýan Kenjehanulyna, qyzmetkeri Anar Qurmanjanqyzyna úlken qurmetimdi bildirgim keledi...
- «Adamzattyń bárin súı baýyrym dep» degen uly Abaıdyń shyǵarmashylyǵyn, tulǵasyn tanytýda, dáripteýde qandaı jumystar isteý abzal dep oılaısyz?
- «Adamzattyń bárin súı baýyrym dep» degen uly Abaıdyń shyǵarmashylyǵyn, tulǵasyn bizdiń eldegi hanzý tilindegi oqyrmandarǵa óte unaıdy. Óıtkeni qytaı halqynyń klassık oıshyly Myńzynyń «meırimdi bolsań adamdy súı» degen oıymen úndesip tur. Sondyqtanda eger uly aqynnyń shyǵarmasyn bizdiń elge dáriptese, qytaı oqyrmandary jyly qabyldaıdy dep oılaımyn...
- Siz aýdarǵan Abaıdyń qara sózderi qytaıtildi merzimdi basylymdarda jaryq kórdi me?
- Men aýdarǵan Abaıdyń qara sózderin qytaı tilinde shyǵatyn taralymy eń kóp «Oqyrman óresi»(读者文摘) jýrnaly úzindilerin berdi. Beıjińdegi «Ulttar dybys-beıne baspasynan» (民族音像出版社) 2015 jyly qazaqsha, hanzýsha, uıǵyrsha aýdıo nusqasy jaryq kórdi. Sondaı-aq sol jyly 20 qarashada Úrimji qalasynda Abaı shyǵarmalaryn dáripteý úshin ótken kólemdi ǵylymı konferentsııany da osy qatarǵa qosa ketken jón. Sebebi sol ǵylymı konferentsııa áleýmettik jelide keńinen taraǵan bolatyn...
- Qazirgi «Abaıtaný ǵylymy» qaı deńgeıde dep oılaısyz?
- «Abaıtaný ǵylymy» qazirgi ýaqytta ǵylymı zertteý jaǵynan aıtqanda jańa baǵyttarǵa bet burdy dep esepteımin. «Abaıtanýdy» memleket tarapy da keńinen qoldaǵany baıqalady. Ásirese Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev myrza bıylǵy bir sózinde Abaıdyń shyǵarmashylyǵyn tereńdeı zertteýge bar kúshti salý kerektigin aıtypty. Bul óte qýanyshty jaǵdaı degen bolar edim. Sebebi rýhanı jaǵynan kemeldengen ult álemdik arenada óz orynyn taba alady.
- Bıyl danyshpan aqynnyń 175 jyldyq mereıtoıyna baılanysty tek qazaqqa ǵana emes, kúlli adamzat balasyna ortaq, izgilikke, adamgershilikke shaqyratyn oı-tolǵamdary dáriptelý kerek bolǵan. Osy ıgilikti sharaǵa oraı QHR-da Abaıdy eske alý syndy qandaıda bir mádenı is-shara ótti me?
- 2015 jyly 11 qarashada Beıjińdegi zııaly qaýym ókilderi Abaıdyń 170 jyldyǵyna oraı mádenı is-sharalar uıymdastyrǵan. Sol ıgilikti iske mende qatysqanmyn. Sodan beri de Beıjińdegi Shao Iań parkindegi Jyntaı mádenıet ortalyǵynda Abaı oqýlary ótip turdy. Sondaı-aq Beıjińdegi Abaı eskerkishi de osy parkte ornalasqan.
Al aldaǵy 7 jeltoqsanda Beıjińde uly aqynnyń qara sózderi men birge bıylǵy qytaıshaǵa aýdarylǵan óleńderdiń «Abaı» atty jınaǵynyń tusaýkeseri ótpek. Ony Qytaıdaǵy Qazaqstan Elshiligi uıymdastardy eken.
- Suhbatyńyzǵa rahmet.