Ahmet Mýradov: Vaınahtardyń qaıǵysyn qazaq qasiretimen salystyrýǵa bolmaıdy
«15 jyl buryn «Vaınah» birlestigi QR Prezıdentiniń Arhıvi jáne QR Memlekettik arhıvtiń derekterin qoldana otyryp, deportatsııa tarıhyna qatysty óziniń zertteý jumysyn júrgizgen bolatyn. Sol kezde qupııalylyǵy jańadan ashylǵan qujatty kórýge múmkindik aldyq. Shyny kerek, ol tusta tek vaınahtardyń tarıhyn ǵana zerttep júrgen bolatynbyz. Alaıda tarıhı qujattardy aqtara otyryp, aınalyp kelgende vaınahtardyń qaıǵysyn - qazaq jerinde bolyp jatqan qasiretpen salystyrýǵa kelmeıtinin bildik. Mine, sondyqtan, Saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn eske alý kúni ataýyna «asharshylyq qurbandary» sózi qosylǵanyn zańdy dep bilemiz», - dedi Ahmet Mýradov Saıası qýǵyn-súrgin men asharshylyq qurbandaryn eske alý kúnine arnalǵan QHA-nyń «Tarıhtan taǵylym - ótkenge taǵzym» halyqaralyq H forýmynda.
Depýtat óz sózinde 1929, 1939 jáne 1949 jyldardaǵy halyq sanaǵyna taldaý júrgizgenin tilge tıek etti.
«Sol tizimdegi qazaqtyń sanyna qarasańyz, 1929 - 1939 jyldar aralyǵynda eki esege azaıyp ketkenin kóresiz. Bul - óz jerinde qyrylyp qalǵan mıllıondardyń taǵdyry. Repressııalanǵan, deportatsııalanǵan halyqtar týraly sóz qozǵaıtyn bolsaq, menińshe, eń aldymen biz óziniń týǵan jerinde qasirettiń zoryn kórgen halyqqa qurmet kórsetýimiz kerek. Oljas Súleımenovtyń kezinde «Sizderdi, deportatsııaǵa ushyraǵandardy, katorgaǵa ólim úshin ákelse, biz osy katorgada týǵan elmiz» degen sózi bar. Mine, osy jerde tirkelgen oqıǵalarǵa qazaq taǵdyry arqyly qaraıtyn bolsańyz, bolǵan oqıǵalarǵa basqa ólshemmen qaraı bastaısyz», - dedi depýtat.
Ahmet Mýradovtyń aıtýynsha, ótken ǵasyrdyń qyrqynshy jyldarynda deportatsııalanǵan halyqtardy Qazaqstanǵa kóshirýdiń ózindik sebebi bar: halqy asharshylyqtan qyrylyp, bos qalǵan dalaǵa halyqtardy jer aýdarý arqyly ákelip, tegin jumys kúshine qol jetkizý maqsat etip qoıylǵan.
«Qazaq dalasyna nemister, polıaktar, kárister, vaınahtar kóshirilip ákelingen. Álbette, sol tustaǵy bılik Qazaqstannan «sol adamdardy kóshirýge bola ma, joq pa?» degen suraq qoıylǵan joq. Ekinshiden, jer aýdarylǵan halyqtarǵa qaıda apara jatqandaryn da aıtpaǵan. Olar tipti qazaq jerine kelgenimen, qaıda túskenin ózderi túsinbegen. Mine, osy adam balasyn jek kóretin saıasat, totalıtarlyq júıeniń pıǵyly qazaq dalasynda júzege asyp jatty. Biz sovet dáýiri kezinde aıtqan kezde basqa elderden góri Qazaqstan erekshe aıshyqtala aıtylady. Sebebi, sovet bıliginiń oıǵa kelgen tájirıbeleri osy Qazaqstanda iske asyrylǵany shyndyq edi», - deıdi depýtat.
Ahmet Mýradovtyń aıtýynsha, taý halyqtaryn sovet bıligi «okkýpanttarmen dostyǵy» úshin jer aýdarǵan. Alaıda ol jerge okkýpant túgili, jaýdyń aıaǵy baspaǵan.
«Aqtaý týraly másele sonaý 1989 jyly SSSR Joǵarǵy keńesinde aıtyla bastaǵan edi. Nursultan Ábishuly sol tusta qazaq halqyna qatysty ádilettilikti qalpyna keltirý máselesin kótergen. Ary qaraı zaman ózgerdi. «Jappaı saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn aqtaý týraly» zań bizdiń elimizde birinshi ret qabyldandy», - deıdi Ahmet Mýradov.
Aıta ketsek, atalmysh forýmda Aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstri Dáýren Abaev sóz sóılep, stalındik repressııanyń qurbandary boıynsha ortaq aza - qazaqstandyqtardy biriktiretin faktorǵa aınalýy tıis ekenin málim etti.