Agrotýrızmdi qalaı damytamyz?
Agrotýrızm aýyldyq óńirdiń týrıstik tıimdiligin arttyryp qana qoımaı, aýyldy damytýǵa septigin tıgizip, onyń áleýmettik-ekonomıkalyq ahýalyn jaqsartýǵa birden-bir úles qosady. Agrotýrızm aýyldyq aımaq jaǵdaıyn jaqsartý, aýyl halqynyń ekonomıkalyq ál-aýqatyn kóterý, jergilikti halyqty jumyspen qamtý, tabıǵı, tarıhı, mádenı mura birtutastyǵyn saqtaý, óńirge degen shet eldik ári otandyq týrısterdiń mádenı, tarıhı, ekzotıkalyq qyzyǵýshylyǵyn oıatý men arttyrý, óńirdiń týrıstik ımıdjin qalyptastyrý syndy birqatar ózekti máselelerdi sheshýdiń tıimdi joly da bola alady.
Álemniń kóptegen memleketteri agrotýrızmdi damytýdyń ózindik joldaryn qalyptastyryp, búgingi kúni úlken paıdaǵa kenelip otyr, sebebi aýyldyq týrızm álemdik týrıstik ındýstrııanyń eń qarqyndy damyp kele jatqan salasy. Osy oraıda, respýblıkamyzdyń aýyldyq aımaqtarynyń jaǵdaıyn kóterýdiń ári ekonomıkalyq turǵydan tıimdi shaǵyn týrıstik ortalyq retinde mańyzyn arttyrýdyń negizgi joly - agrotýrızmdi damytý isindegi sheteldik tájirıbeni ıgerý jáne ony óz memleketimiz ishinde ratsıonaldy túrde qoldaný.
Agrotýrızm - jeke menshik sektor negizinde (aýyldyq úı) qurylatyn fermerlik sharýashylyq aıasynda uıymdastyrylǵan ekologııalyq týrızm túri retinde tanylatyn demalys. Agrotýrızm óziniń aýyldyq aımaqtaǵy jeke menshik baspanasy negizinde týrısterdi qabyldaýshy otbasynyń ornaslastyrý, tamaqtandyrý, oıyn-saýyq syndy qyzmetterdi keshendi túrde ózi uıymdastyryp, tutynýshyǵa usynatyndyǵymen erekshelenedi. Aýyldyq eldi mekenderdi jandandyrý men aýyldaǵy jumyspen qamtý máselesin sheshýdiń negizgi joly retinde búgingi kúni qala halqynyń suranysyna ıe bolyp otyrǵan aýyldyq týrızmdi damytý úrdisine aıryqsha mán berý ekonomıkalyq turǵydan oryndy betburys bolar edi.
Aýyldyq týrızmniń taralýynyń ózindik geografııasy bar. Bundaı demalys túriniń damýy ýrbanızatsııanyń joǵary deńgeıimen sıpattalatyn Batys Eýropa men Soltústik Amerıka memleketterine tán. Іshki terrıtorııalarǵa, eń aldymen tabıǵı obektilerge degen suranys pen qyzyǵýshylyqtyń ósýi osy elderdegi ishki týrızmniń damýynyń alǵysharty boldy jáne ekologııalyq mádenıettiń joǵary deńgeıimen ushtasa otyryp, agrotýrızmdi asa tanymal týrızm túri retinde qalyptastyrdy. Obektisi aýyldyq aımaq, ferma bolyp tabylatyn agrotýrızm tabıǵat aıasynda tynyshtyqta tynyǵýdan bastap, belsendi demalysqa deıingi keń múmkindikterdi ashatyndyqtan balalar tarapynan da aıryqsha suranysqa ıe. Qazirgi tańda agrotýrızm Eýropada keńinen taralǵan qubylys bolyp otyr. Ár jyl saıyn Italııa, Frantsııa, Ispanııa birneshe mıllıon agrotýrısterdi qabyldaıdy. Reseı men Belarýsııa elderi de týrızmniń agrotýrızm syndy tabysty túrine aıryqsha kóńil bólýde, ári ony jan-jaqty qoldap, damytýda. Qala halqynyń basym bóliginiń fermerlik sharýashylyq boıynsha ekskýrsııa qurý úshin kóptegen qarajat jumsaýǵa daıyn ekendigi sheteldiń birqatar memleketterinde oryn alyp otyrǵan agrotýrızmge degen suranystan kórinis tabady. Sonyń aıqyn bir dálelindeı Vashıngton mańyndaǵy fermalardyń birine jyl saıyn 8000 týrıstiń (sonyń ishinde Jańa Zelandııa men Ońtústik Afrıka memleketterinen) keletindigin mysal etýge bolady. Osyndaı sanattaǵy týrıster jer óńdeý, mal baǵý, egin jınaý isine tikeleı ózderi qyzyǵa qatysyp, bundaı ekzotıkaǵa 1000 dollar shamasynda, tipti keıde odan da kóp qarajat tóleýden taıynbaıdy eken. AQSh-tyń zamanaýı rancholary fermerlik sharýashylyq boıynsha master-klasstar ótkizip qana qoımaı, týrısterge tabıǵı azyq-túlik ónimderinen taǵam ázirleý sheberligin de aqyly túrde úıretedi.
Al qazaq aýyldarynda bir kıiz úıdi quryp jiberip, baldaı qymyz sapyryp, baýyrsaq pen qazy-qarta usynyp, maı shaıqaý, kúbi ystaý, qymyz pisý syndy dala dástúriniń dara saltyn kórsetetin keremet master-klasstar ótkizýge bolar edi. Oǵan atbegilik, qusbegilik ónerdi qossa, qazaqtyń dombyrasyn kúmbirletip, qońyr ánin áýeletip arnaıy baǵdarlamalar uıymdastyryp, shet eldik týrısterdiń ekzotıkaǵa degen, otandyq týrısterdiń qyzyqty demalysqa degen úlken suranysyn qanaǵattandyratyn týrónimdi jasap shyǵarýǵa keń kólemdi múmkindik bar. Bul kóp qarajatty da talap etpeıdi, aýyldyń qarabaıyr kúıbeń tirliginde kúndelikti júrip jatqan tynys-tirshilik áreketin ádemi etip, áserli etip usyný ǵana. Al ekzotıkaǵa, jańalyqqa áýes týrıster buǵan asa qushtar jáne oǵan kóp qarjy jumsaýǵa daıyn. Osy oraıda agrotýrızm paıda tabýdyń negizgi kózi ǵana emes, sonymen qatar ol qosymsha jumys oryndaryn qalyptastyratyn tıimdi úrdis retinde tanylyp otyr, sondyqtan da ol búgingi kúni barlyq jaǵynan tıimdi jańa betalys retinde álemniń kóptegen memleketterinde úlken qoldaýǵa ıe bolyp otyr. Lıtvada agrotýrızm salasyna jumyldyrylǵan 700, Polshada 18000, Belarýsııada 80 «agroýsadba» bar. Polsha óz kezeginde 18 jyldan astam ýaqyt boıy agrotýrızmdi ekonomıkanyń tıimdi de qarqyndy salasy retinde damytyp keledi.
Eýropadaǵy aýyldyq týrızmniń kóshbasshysy Italııa bolyp tabylady. Agrotýrıstik qyzmetterdi usynatyn osyndaı 10 myńnan asa sharýshalyqtardyń sanyna ıe Italııada 1999 jyldardyń ózinde-aq týrızmniń bul túrinen túsken tabys 450 mln. AQSh dollaryn (BTU, 1999j) quraǵan. Argotýrızmdi ulttyq ekonomıkanyń mańyzdy sektory retinde damytý týraly federaldyq zań Italııada 1985 jyldyń 5 jeltoqsanynda qabyldanǵan bolatyn. Qazirgi tańda Italııa jyl saıyn 2 mln. asa agrotýrısterdi qabyldaıdy. Alǵashqyda ıtalııandyq ókimet agrotýrısterdi ornalastyrý qyzmetin iri ınvestıtsııalar kómeginsiz-aq aýyldyń qarjylyq-ekonomıkalyq jaǵdaıyn birshama kóterýge múmkindik beretin fermerlerdiń qosalqy qyzmeti retinde ǵana qarastyrdy. Degenmen búgingi kúni atalǵan týrıstik ónimge degen aýqymdy suranys qazirgi tańda kóptegen aýyl turǵyndary úshin qosalqy emes, negizgi qyzmet túrine aınalyp otyrǵan argotýrızm tujyrymdamasyn tutastaı ózgertti.
Aýyldyq týrızm negizinen Italııanyń Soltústigi men Oratalyǵynda taralǵan, jáne bul salanyń basty kóshbasshylary - Toskana men Trentıno - Ońtústik Tırol. Bul aımaqtaǵy agrotýrızmniń sátti damýy en aldymen osy óńirdiń jaqsy damyǵan týrıstik ınfraqurylymyna jáne osy jerlerdiń tarıhı ortalyq retinde tanymal bolýyna baılanysty. Osy atalǵan basty eki faktor qataryna sondaı-aq tabıǵat kórkin, tarıhı-mádenı jáne tabıǵı qundylyqtardyń baı qory men jergilikti jerdiń as ázirleý dástúrin de qosýǵa bolady. Al bizdiń qundylyqtar budan asyp túspese, áste kem emes.
Jalpy alǵanda Qazaqstan Respýblıkasynda agrotýrızmdi damymaǵan sala retinde sıpattaýǵa bolady. Kórikti jerlerde ornalasqan aýyldyq aımaqtardyń kóbi aýyldyq týrızmdi damytýǵa qajetti barlyq tabıǵı, tarıhı, mádenı resýrstarǵa ıe, biraq bunda sol resýrstardy tıimdi paıdalanýǵa múmkindik beretin agrotýrızm ınfraqurylymy joq, sondyqtan da sheteldik tájirıbeni ońtaıly qoldaný bul óńirdiń bolashaǵy úshin asa mańyzdy, sebebi agrotýrızmdi damytý óńirdiń týrıstik resýrstarynyń tıimdiligin arttyrýdyń basty kepili bolmaq.
Respýblıkamyzdaǵy agrotýrızmniń bolashaqtaǵy áleýetti tutynýshylary orta tap bolmaq. Agrotýrızm jekelegen demalystyń túri retinde oryn aýystyrý, oıyn-saýyq is-sharasy men ekskýrsıondyq baǵdarlamanyń uıymdastyrylýyn qarastyra otyryp, negizinen orta tap qajettilikterin qanaǵattandyrady.
Aýyldyq týrızmniń tutynýshylary nemese maqsatty toptar retinde tómendegi týrıster sanaty qarastyrýǵa bolady:
- - balalary bar otbasylar;
- - qart adamdar;
- - jastar;
- - sport súıer qaýym (atqa miný, speleologııa, alpınızm, t.s.s).
Aýylǵa jan bitirip, ony týrıstik ortalyq retinde qalyptastyrý arqasynda jaǵdaıyn jaqsartý úshin týrıstik áleýeti bar aýyldyq aımaqta agrotýrızm syndy shyǵyndy kóp talap etpeıtin, ári aýyldyń ekonomıkalyq ahýalyn túzeıtin tıimdiligi joǵary týrızm túrin damytý tıimdi de ýaqyt talabyna saı betburys bolar edi.