Agroónimderdiń eksporty, shekti baǵa: Qazaqstanda azyq-túlikpen qamtý qalaı júrgizilýde
Statıstıka komıtetiniń málimetterine sáıkes, áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarynyń baǵa ındeksi 2020 jylǵy 7-14 sáýir aralyǵynda 0,4%-ǵa ósken. Jyl basynan beri kókónisterdiń (kartop, pııaz, qyryqqabat, sábiz) jáne qanttyń baǵasynyń óskeni baıqaldy. Baǵa ósýiniń negizgi sebebi óndiris faktorlarynyń qymbattaýy men maýsymdylyǵy boldy.
Qazirgi ýaqytta ımportqa tyıym salynbaǵan. Taýarlar burynǵy tártip boıynsha ákelinip jatyr. Saýda qatynastary toqtatylǵan joq. Eksportqa jiberilmeıtin taýarlar ishki naryqta satylyp jatyr.
Óńirler bólinisinde baǵanyń edáýir ósýi Pavlodar oblysynda, Nur-Sultan jáne Almaty qalalarynda oryn alǵan. Taýardyń qandaı da bir túrine baǵa shekti mólsherinen asqan jaǵdaıda, ákimdikter ishki saýda sýbektilerine eskertý jasaıdy nemese aıyppul sanktsııalaryn qoldaný jóninde sheshim qabyldaıdy.
Shekti baǵadan asyp ketken jaǵdaıda:
- bólshek saýda naryǵynda ÁQtK 729 babyna sáıkes JAO kásipkerlik basqarmasy ÁQtK 202 babyna sáıkes 100 AEK nemese 277 800 teńge kóleminde aıyppul salady (qaıta buzýshylyq – 200 AEK nemese 555 600 teńge);
- iri óndirýshiler men ónim berýshiler baǵany asyrǵan jaǵdaıda Komıtettiń aýmaqtyq departamentteri bir jyldan aspaıtyn monopolııalyq tabysty tárkileı otyryp, QR Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly Kodeksiniń 159-baby boıynsha monopolıstik qyzmetti júzege asyrý nátıjesinde alynǵan tabystyń (túsimniń) 3%-dan 5%-na deıingi mólsherde tıisti aıyppuldy sala otyryp, azyq-túlik taýarlaryna baǵany kóterý faktileri boıynsha tergeý jasaıtyn bolady.
Azyq-túlik taýarlary naryǵynda básekelestikti qorǵaý salasyndaǵy zańnamany buzýǵa jol bermeý maqsatynda óndirýshiler men kóterme jetkizýshilermen baǵanyń negizsiz ósýine jol bermeý boıynsha básekelestikti qorǵaý salasyndaǵy QR zańnamasyn túsindirý jumystary júrgizilýde.
2020 jyldyń basynan beri monopolııaǵa qarsy organ azyq-túlik, jemis-kókónis jáne et ónimderin óndirý jáne satý boıynsha naryq sýbektilerine 172 habarlama jiberdi, sondaı-aq 1 aldyn ala eskertý jasaldy.
Budan ózge, básekelestikti qorǵaý salasyndaǵy QR zańnamasyn buzý belgileri boıynsha 10 tergeý taǵaıyndaldy.
3 sáýirde QR SIM, QR UEM, QR AShM birlesken buıryǵymen 9 áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarynyń (un, nan, makaron, qaraqumyq jarmasy, kúrish, sıyr eti, jumyrtqa, kúnbaǵys maıy, tuz) shekti baǵasy belgilendi. 10 sáýirde Memleket basshysy baǵany qalyptastyrýdyń barlyq tizbegi boıynsha baǵany retteý tetigin ońtaılandyrýdy tapsyrdy.
Óńirlerdiń bergen derekterine sáıkes, 2020 jylǵy 20 sáýirdegi jaǵdaı boıynsha respýblıkada jalpy kólemi 876 myń tonna túrli azyq-túlik taýarlarynyń qory bar. Onyń ishinde turaqtandyrý qorlaryndaǵy azyq-túlik — 37 myń tonna, óndirýshi kásiporyndarda — 304,1 myń tonna, qoımalarda — 197,6 myń tonna, saýda jelilerinde — 338,1 myń tonna. Sonymen qatar, 352 mln dana jumyrtqa jáne 4 mln tonna azyq-túlik bıdaıy bar.
Naqty tutyný boıynsha azyq-túlik taýarlarynyń qolda bar qorlarymen qamtamasyz etilýi ár túrli ónim túrleri boıynsha bir aptadan birneshe aıǵa deıin quraıdy. Sonymen qatar, olardyń qorlary únemi tolyqtyrylyp otyrady, sondyqtan olar boıynsha tapshylyq bolmaýy tıis.
Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń málimetinshe, 2020 jyly aýyl sharýashylyǵy daqyldarynyń jalpy egis kólemi 22,5 mln ga quraıdy, bul ótken jylǵy kórsetkishten 138 myń ga artyq. Búgingi kúni barlyq daıyndyq jumystary júrgizilgen. Shamamen 2,5 tonna tuqym sebildi, bul 100% qajettilikti qamtamasyz etedi, aýyl sharýashylyǵy tehnıkasynyń daıyndyǵy 98% quraıdy, 390 myń tonna arzandatylǵan janar-jaǵar maı materıaldary bólindi.
Dızel otynynyń bir tonnasynyń baǵasy 175 teńgeden 165 teńgege deıin, ıaǵnı 10 teńgege tómendedi. Respýblıkalyq bıýdjetten sońǵy qaryz alýshylar úshin 5%-dan aspaıtyn syıaqy mólsherlemesimen 70 mlrd teńge somasynda nesıe bólindi. Búgingi tańda bul nesıe 99,6%-ǵa ıgerildi, 2,37 myńǵa jýyq aýyl sharýashylyǵy taýaryn óndirýshiler jalpy somasy 69,7 mlrd teńgege nesıeler aldy.
Sonymen qatar, «Qarapaıym zattar ekonomıkasy» baǵdarlamasy aıasynda kóktemgi egis jáne kúzgi jıyn-terim jumystaryn júrgizý úshin qosymsha 100 mlrd teńge bólinedi. Sońǵy qaryz alýshy úshin mólsherleme jyldyq 6%-dan aspaıdy. Bul qarajatty Agrokredıttik korporatsııa tikeleı ekinshi deńgeıli bankter men kredıttik seriktestikter arqyly nesıelendiretin bolady.
Bıylǵy 17 sáýirde QR Premer-Mınıstri Asqar Mamın Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligine óńirlerdiń ákimdikterimen birlesip, belgili bir taýar túrleriniń týyndaýy múmkin tapshylyǵyna der kezinde áreket etý úshin azyq-túlik qoryna, onyń óndirisiniń teńgerimine jáne óńiraralyq tasymalyna kún saıyn monıtorıng júrgizýdi tapsyrdy.
«Biz 9 asa áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarynyń shekti baǵasyn bekittik. Baǵany ustap turýdyń tıisti tetigi bar. Degenmen, birqatar óńirlerde birden keıbir azyq-túlik ónimderine shekti baǵanyń ósýi baıqalyp otyr. Ákimdikterge mundaı faktilerge jol bermeýdi jáne osy máseleni jeke baqylaýǵa alýdy tapsyramyn», — dedi A. Mamın.
Premer-Mınıstr óńirlik turaqtandyrý qorlarynda azyq-túliktiń qajetti qoryn qamtamasyz etýdi tapsyrdy.
Eksportqa tyıym salyndy ma?
Alǵashqy kezeńde qyryqqabat, pııaz jáne sábiz sekildi kókónisterdi eksportqa shyǵarýǵa tyıym salyndy. Tyıym elimizdiń azyq-túlik qaýipsizdigin saqtaý, halyqty jetkilikti azyq-túlikpen qamtamasyz etý maqsatynda engizildi. Bul eldegi byltyrǵy ónimniń az qoryna baılanysty boldy. Jańa ónim alynǵanǵa deıin qolda bar ónim kólemin jetkizý qajet boldy. Elimizdiń ońtústiginde jańa egin jınaý bastalǵannan keıin birden barlyq tyıymdar alynyp tastaldy. Búgingi tańda pııaz, qyryqqabat jáne sábiz qandaı da bir problemalarsyz eksporttalyp jatyr, barlyq qajetti qujattar ýaqytyly rásimdelýde. Al tyıym tek bir aıǵa ǵana salyndy.
Astyq pen un eksportyna salynǵan tyıym nemese shekteý negizinen nan pisirý úshin paıdalanylatyn azyq-túlik bıdaıy men bıdaı unyna ǵana qatysty boldy. Naýryz aıynyń basynda basqa memleketter tarapynan Qazaqstan bıdaıy men unyna degen úlken suranys baıqaldy. Osy jyldyń naýryz jáne sáýir aılarynda jańa eginge deıin eksporttaý josparlanǵan bıdaı men unnyń barlyq kólemin elden áketý qaýpi boldy. Júk jóneltýge tapsyrys kólemi kún saıyn geometrııalyq proportsııada ósti. Tipti buǵan deıin bıdaı men undy eksporttaýmen aınalyspaǵan kompanııalar da ótinim berdi. Astyq óńdeýshiler odaǵy men Qazaqstannyń Astyq odaǵy ókilderimen keńester ótkizgennen keıin undy eksporttaýǵa tyıym salýdy alyp tastaý jáne taǵamdyq bıdaı men bıdaı unyn eksporttaý kólemin kvotalaý týraly sheshim qabyldandy. Sonymen qatar, un tartýshylar men astyq mamandary belgilengen baǵa boıynsha ishki naryqty qamtamasyz etýge belgili bir bóligin baǵyttaý mindetin óz moınyna aldy.
Mysaly, statıstıka málimetteri boıynsha, 2020 jylǵy 1 sáýirdegi jaǵdaıǵa sáıkes barlyq astyq qory 7,8 mln tonnany quraıdy, onyń ishinde taǵamdyq bıdaı kólemi — 6,1 mln tonna. Osy kólemniń 1,1 mln tonnasy tuqymdyq maqsattarǵa, 4,6 mln tonnasy ishki tutynýǵa (tereń óńdeýge jáne unǵa aınaldyrýǵa) paıdalanylady, 0,4 mln tonnasy – jemshóp.
Taǵamdyq bıdaı men bıdaı unynyń eksportyna shekteý alynǵan jaǵdaıda bul kólem jazǵa deıin tıeletin bolady.
Qazirgi ýaqytta taǵamdyq bıdaıdy jáne bıdaı unyn eksporttaýǵa kvotalar engizildi. Kvota alý úshin árbir eksporttaýshy eksportqa málimdelgen kólemniń 30%-yn belgilengen baǵa boıynsha ishki naryqta satýǵa mindetti. Kórsetilgen kólemder bir aı ishinde «Azyq-túlik kelisimshart korporatsııasy» AQ-da kepilde bolady jáne óńirler ákimdikteriniń ótinimderi boıynsha ótkiziletin bolady.
Negizgi maqsaty — áleýmettik nan baǵasynyń ósýine jol bermeý maqsatynda un tartý kásiporyndaryn taǵamdyq bıdaımen jáne naýbaıhanalardy unmen qamtamasyz etý.
Qazirgi ýaqytta Azyq-túlik korporatsııasynyń kepilinde baǵasy tonnasyna 88 myń teńge 60 myń tonna taǵamdyq bıdaı, baǵasy 120-130 myń teńgege 21 myń tonna bıdaı uny bar. Baǵa óńirge baılanysty ózgeredi.
Búgingi tańda naryqta taǵamdyq bıdaı baǵasy tonnasyna 89-90 myń teńge, un tonnasyna 135 myń teńgeden 140 myń teńgege deıin.
Aýyl sharýashylyǵy ónimderin forvardtyq satyp alý
Forvardtyq satyp alý boıynsha 365 myń tonna aýyl sharýashylyǵy ónimderin, atap aıtqanda bıdaı, arpa, maıly daqyldar men qaraqumyq satyp alý qarjylandyrylady. Satyp alýǵa qajetti bıýdjet qarajatynyń jalpy somasy 24,5 mlrd teńgeni quraıdy, onyń ishinde aldyn ala tólem retinde 17,1 mlrd teńge jiberiledi.
Óńirler 7,5 myń tonna kóleminde azyq-túlik taýarlaryn turaqtandyrý qoryna jetkizýge forvardtyq sharttar jasady. Sondaı-aq, «aınalym shemasy» aıasynda 34,4 myń tonna azyq-túlik tirkelgen.
Ártaraptandyrýdy jáne jer telimderiniń kólemi 500 gektardan 5 myń gektarǵa deıingi usaq jáne ortasha sharýashylyqtardy kóbirek qamtýdy eskere otyryp, egis alqaptaryn qarjylandyrýǵa basymdyq beriletin bolady. Osylaısha, bólingen 24,5 mlrd teńgege 4 mln gektar jerge tórt tanapty aýyspaly egisti nemese jalpy egis alańynyń 20%-yn esepke ala otyryp, aýyl sharýashylyǵy jumystary júrgiziletin bolady.
Qarjylandyrý tetigi buǵan deıin áreket etken tetikke uqsas bolady. Osylaısha, qamtamasyz etýge ekinshi deńgeıli bankterdiń de, ÁKK de kepildikteri qabyldanatyn bolady. Bul fermerlerdiń ótimdi kepilzatynyń jetispeýshiligi máselesin sheshýge múmkindik beredi.
Elordadaǵy jáne óńirlerdegi ahýal qandaı?
Azyq-túlikpen qamtamasyz etý jáne taýarlardy úzdiksiz jetkizý maqsatynda Nur-Sultanǵa kirer jolda júk kólikterine arnalǵan «jasyl dáliz» jumys istep tur.
Karantın engizilgennen bastap qalaǵa jalpy ónim kólemi 51 786 tonna 4 771 júk kóligi keldi, olardyń ishinde azyq-túlik taýarlary — 21 829 tonna, olar saýda jelileri men bazarlardyń qazirgi satý kólemine sáıkes keledi. Búginde qalada jetkilikti qor bar.
19 pozıtsııa boıynsha tek áleýmettik mańyzy bar azyq-túliktiń 30 myń tonna ónimi bar, onyń ishinde 25 myń tonna azyq-túlik qoımalarda jáne kókónis qoımalarynda saqtalady.
Qala qoryn tolyqtyrý úshin jemis-kókónis túrlerine, et jáne bakaleıa ónimderine bekitilgen baǵamen óńirlermen «forvardtyq» kelisim-sharttar jasaldy. Kúrish, qaraqumyq, kúnbaǵys maıy jáne kókónisterdi (kartop, pııaz, sábiz, qyryqqabat) belgilengen baǵa boıynsha satý úshin iri saýda jelilerimen 2,6 mlrd teńgege «aınalym tetigi» boıynsha jeńildikti qaryz shartyna qol qoıyldy.
Undy satyp alý esebinen nan baǵasy birinshi sortty bólke úshin 90-95 teńge sheginde saqtalady. Turaqtandyrý qorynan 220 teńgeden aspaıtyn baǵa boıynsha qanttyń taýarlyq ınterventsııalary júrgiziledi.
Budan ózge, mobıldik top quryldy, oǵan aýdandyq prokýrorlar, MKD jáne JPQ qyzmetkerleri kirdi. Olar negizinen azamattardyń áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlaryna shekti baǵany kóterý týraly ótinishterine negizdele otyryp, reıdter júrgizedi, qorytyndysyn aýdandardyń ákimderine ákimshilik jaýapkershilikke tartý úshin jiberedi.
Almaty qalasy
Qalada saýda obektilerinde, qoımalarda jáne negizgi jetkizýshilerde áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarynyń 19 túriniń baǵalary men qoryna kúndelikti monıtorıng júrgiziledi. Turaqty negizde ónimderdi úzdiksiz jetkizýdi qamtamasyz etý úshin beınekonferentsııa rejıminde óńirlerdegi óndirýshilerimen jáne jetkizýshilerimen azyq-túlikpen qamtamasyz etý boıynsha kelissózder júrgizilýde.
Tez buzylatyn ónimder (sıyr eti, taýyq eti, jumyrtqa, sút ónimderi, nan, kókónister) Almaty, Pavlodar, Túrkistan, Jambyl jáne basqa oblystardyń óndirýshi kásiporyndarynan kúndelikti jetkiziledi. Óńirlerdiń aýyl sharýashylyǵy taýaryn óndirýshileriniń júk kólikterin kedergisiz ótkizý aıasynda ónimder «jasyl dáliz» boıynsha jetkiziledi.
Qala turǵyndarynyń negizgi áleýmettik mańyzdy azyq-túlikti tutyný kólemin eskere otyryp, ınterventsııany júzege asyrý úshin «aınalmaly» shema arqyly jergilikti bıýdjetten 7 mlrd teńge qarastyryldy, onyń ishinde osy jyldyń naýryz aıynda — 5 mlrd tg. Sondaı-aq, 2019 jylǵy jeltoqsan aıynan bastap kókónisterdi (kartop, pııaz, sábiz, qyryqqabat) Magnum saýda jelisi arqyly naryqtyq baǵadan 17-35%-ǵa tómen baǵamen satý jalǵasýda. Magnum iri saýda jelisi jáne «Aqsaı» HTK-men (nan) úsh aı boıy qalany turaqty baǵamen 17 taýar túrimen úzdiksiz qamtamasyz etý týraly kelisimderge qol qoıyldy. Kelisimder boıynsha taýarlardyń jalpy kólemi 26,5 myń tonnany quraıdy.
Budan ózge, qazirgi tańda qalanyń saýda nysandaryna 5 myń tonna kókónis jáne 1 myń tonna sıyr etin belgilengen baǵamen jetkizý boıynsha qosymsha kelisim ázirlenýde.
Qaraqumyq jarmasynyń baǵasyn turaqtandyrý úshin turaqtandyrý qorynan jalpy somasy 104,4 mln teńgege 348,1 tonna osy ónimdi satý bastaldy. Satý baǵasy ortasha naryqtyq baǵadan 10%-ǵa tómen (339 tg/kg) jáne sórede 305 tg/kg-dy quraıdy. Ónimdi saýda jelileriniń 100-den astam dúkenderinde satylady. Sondaı-aq, qalanyń basqa da óndirýshi kásiporyndarymen áleýmettik mańyzdy azyq-túlik taýarlaryn osy jyldyń sońyna deıin belgilengen ótkizý baǵasymen berý týraly kelisimderge qol qoıyldy.
Sondaı-aq, qalada mobıldi top quryldy, Almatynyń barlyq 8 aýdanynda áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlaryna (ÁMATT) ruqsat etilgen shekti bólshek saýda baǵalarynyń saqtalýyn baqylaý jónindegi komıssııalar quryldy.
2020 jylǵy 21 sáýirdegi jaǵdaı boıynsha Komıssııalar ákimshilik óndiristiń biryńǵaı tiziliminde tirkelgen 110 ákimshilik jaza qoldandy, olardyń ishinde 10,8 mln teńgege 78 aıyppul tólendi.
Osy jyldyń sáýir aıynan bastap áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarynyń 10 túri boıynsha baǵa tómendedi. Jalpy, ÁMATT barlyq túrleri boıynsha baǵa ındeksi 99,9% qurady.
Shymkent qalasy
Qalada halyqty azyq-túlikpen qamtamasyz etý úshin qolda bar qorlarǵa, birinshi kezekte, 32 baǵyt boıynsha kúndelikti monıtorıng júrgiziledi,
2020 jylǵy 20 sáýirdegi jaǵdaı boıynsha jalpy alǵanda 32 baǵyt boıynsha 83,8 myń tonna azyq-túlik qory bar, onyń ishinde:
· turaqtandyrý qorlarynda — 5,8 myń tonna (6,9%);
· kásiporyndarda — 43,9 myń tonna (52,4%);
· qoımalarda — 26,1 myń tonna (31,1%);
· saýda obektilerinde — 1,2 myń tonna (1,4%)
· aınalym shemasy boıynsha (qaryz shartyna sáıkes osy jyldyń aıaǵyna deıin) – 6,8 myń tonna (8,1%).
Qalanyń 6 iri azyq-túlik bazarynyń aýmaǵynda áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlaryn shekti bólshek saýda baǵalary boıynsha satatyn jyljymaly áleýmettik oryndar qarastyrylǵan.
Halyqty jetkilikti ónimmen turaqty qamtamasyz etý úshin turaqtandyrý qorynyń depozıtterinde 764,5 mln teńge tur. 2020 jylǵa turaqtandyrý qory úshin 2,2 mlrd teńge bólindi. Qosymsha bólingen qarajat – 700 mln teńge.
Turaqtandyrý qory 2020 jylǵy 30 naýryzda 970 mln teńge somasyna 6 000 tonna taýardy satyp alý ınterventsııasyn jasady (qant – 2 000 t, І surypty un – 3 000 t, makaron ónimderi – 1 000 t).
Buǵan deıin satyp alynǵan taýarlarǵa qosymsha bıyl 15 sáýirde 253 mln teńge somasyna qaraqumyq jarmasyn – 200 t, kúrish – 3 000 t, kúnbaǵys maıyn – 300 myń lıtr satyp alý týraly sheshim qabyldandy.
Sondaı-aq, óńirdi bıdaı unymen qamtamasyz etý maqsatynda kvotalar alǵan eksporttaýshylar ishki naryqqa bıdaı men undy kepildikpen jetkizý týraly mindettemeler aldy. Osyǵan baılanysty, 1000 tonna І surypty undy satyp alý týraly sheshim qabyldandy.
Turaqtandyrý qoryna qosymsha bólinetin somanyń (700 mln teńge) 250 mln teńgesi – turaqtandyrý qorlaryn qalyptastyrýǵa, 450 mln teńgesi – aınalym shemasyna.
Barlyq jerde azyq-túlik bazarlarynda, sýpermarketterde, dúkenderde ÁMATT baǵasyn mobıldi top baqylaıdy. Іri kólemde taýarlardy bir qolǵa satý shekteldi. Azyq-túliktik saýda nysandary sanıtarlyq-epıdemıologııalyq normalardy kúsheıte otyryp jumys isteıdi.
Aqmola oblysy
Osy jyldyń 14 sáýirindegi jaǵdaı boıynsha áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarynyń baǵa ındeksi 103,4% qurady. Oblys ákimdigi áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlaryna bekitilgen shekti baǵalardy saqtamaǵany úshin qarastyrylǵan jaýapkershilikti túsindirý boıynsha kásipkerlermen jumys júrgizýde, oblys prokýratýrasymen birlesip tekserý júrgizý máseleleri pysyqtaldy, tekserýlerdi esepke alý júıesinde tirkeý júrgiziledi.
Baǵa monıtorıngi jáne áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarynyń tapshylyǵyna jol bermeý jónindegi oblystyq shuǵyl shtab shekti baǵalar belgilengen taýarlardyń baǵasyn tómendetý jumystaryn júrgizýde. Onyń ishinde Kókshetaý qalasynda 1 surypty nannyń baǵasy ortasha eseppen 173 teńge/kg-nan 159 teńge/kg-ǵa deıin tómendedi. Osy jyldyń 13 sáýirinen bastap «Aqsaı Nan-Kókshetaý» JShS salmaǵy 550 gramm bolatyn nannyń baǵasyn 77 teńgeden 75 teńgege deıin tómendetti. «Kazger-qus» JShS óndirýshisinen taýyq jumyrtqasyn on danasyna 267 teńgege bólshek baǵa boıynsha tikeleı jetkizý jáne satý uıymdastyryldy. Basqa taýarlarǵa baǵany tómendetý máseleleri pysyqtalyp jatyr.
Búgingi kúni «Esil» ÁKK turaqtandyrý qorynda 1 880 tonna áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlary bar, olardyń ishinde: 1 surypty bıdaı uny – 1687,5 tonna, qaraqumyq jarmasy – 10,5 tonna, kúrish – 78,9 tonna, sary maı – 3 tonna, kúnbaǵys maıy – 100 tonna. Barlyǵy 353,1 tonna taýar satyldy. Oblystyń áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarymen qamtamasyz etilýi taýarǵa baılanysty ortasha 45 kúndi quraıdy. Taýarlar esh irkilissiz satylýda, taýarlardyń tapshylyǵy, dúrlikpe suranys baıqalmaıdy.
Óńirlik turaqtandyrý qoryn ulǵaıtý maqsatynda qosymsha taýarlar satyp alynady, osy maqsatqa jergilikti bıýdjetten 750 mln teńge bólindi. Oblysta kún saıyn 300 tonna sút ónimi, 77 tonna sıyr eti, 123 tonna qus eti, 2,2 mln dana taǵamdyq jumyrtqa, 1000 tonna un jáne basqa da taýarlar óndirilip, 100 tonnaǵa deıin jemis-kókónis ónimderi (kartop, sábiz, pııaz) ákelinedi.
Almaty oblysy
Almaty oblysynyń bıýdjetinen oblystyń azyq-túlik taýarlarynyń turaqtandyrý qoryn qalyptastyrýǵa 2 mlrd teńge bólindi. 1,3 mlrd teńge somasyndaǵy qarajatty oblystyń aýdandary men qalalarynda baǵanyń ósýin tejeý maqsatynda áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlaryn shyǵaratyn jergilikti óndirýshiler men iri saýda obektilerine qaryz berýge baǵyttaý josparlanýda.
700 mln teńge somasyndaǵy qarajatqa áleýmettik nannyń baǵasyn ustap turý úshin 4824 tonna 1 surypty un satyp alý josparlanǵan. Sonymen qatar, otandyq taýar óndirýshilerden kúrish, kúnbaǵys maıyn, makaron ónimderin, qaraqumyq jarmasyn, kartop jáne pııaz satyp alý kózdelgen. Áleýmettik nan pisirý úshin oblystyń 52 naýbaıhanasymen 1 surypty arzandatylǵan bıdaı unyn jetkizýge kelisim jasaldy.
Búginde áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarynyń barlyq túrleri Taldyqorǵan qalasynyń, oblystyń aýdandary men qalalarynyń barlyq iri jáne usaq saýda jelilerinde satylady.
Oblysta 295 áleýmettik saýda oryny (25 dúken jáne 270 bólim), 141 jemis-kókónis qoımasy (saqtaý syıymdylyǵy – 174,3 myń tonna), 100 jylyjaı kesheni (96 ga), 103 bordaqylaý alańy (jylyna 25,6 myń tonna et) jáne 76 sút-taýar fermasy (87 myń tonna sút) jumys isteıdi.
Qaraǵandy oblysy
Qaraǵandy oblysynyń árbir qalasy men aýdanynda kásipkerlik bólimderinde arnaıy mobıldi toptar jumys isteıdi, olar taýarlardyń shekti baǵalarǵa sáıkestigin monıtorıngteýmen aınalysady. Oblysta óndirilmeıtin taýarlar tizimine qaraqumyq jarmasy, tegistelgen kúrish, qant, as tuzy, ósimdik maıy kiredi. Búgingi tańda qoımalarda oblys halqynyń bir aıǵa qajettiligin jabý úshin jetkilikti ónim kólemi bar. Qor kún saıyn avtokólikpen jáne temir jolmen taýarlardy jetkizý arqyly tolyqtyrylady.
Jalpy oblysta áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik baǵasy turaqty. Jaǵdaı turaqty baqylaýǵa alynǵan.
Búginde oblysta 32 ataýdan turatyn 64 myń tonna negizgi azyq-túlik taýarlary bar. Onyń ishinde oblysta óndiriletin 14 áleýmettik mańyzy bar azyq-túliktiń 7 ataýy boıynsha qamtamasyz etý 30 jáne odan da kóp kúndi quraıdy (bıdaı uny, jumyrtqa, kartop, makaron, qus eti, sıyr eti, nan), 7 ataý boıynsha: 10-nan 29 kúnge deıin (sút, súzbe, sary maı, aıran, qyryqqabat, sábiz, pııaz).
Sút ónimderine, sondaı-aq, oblysta óndirilmeıtin ónimderge degen (burysh, sarymsaq, jarmalar, ósimdik maıy, qant, tuz jáne jemister) qajettilik óndiris kólemi jáne ákelinetin ónim esebinen jabylady.
Turaqtandyrý qorynda 2038,6 tonna áleýmettik mańyzdy azyq-túlik taýarlary bar. Qazirgi ýaqytta turaqtandyrý qorynan kartop pen kókónisterdiń ınterventsııasy júrgizilýde.
Túrkistan oblysy
Elimizde engizilgen tótenshe jaǵdaıǵa baılanysty oblystyq shtab quryldy, kún saıyn oblys turǵyndaryn birinshi kezekte, 32 baǵyt boıynsha tamaq ónimderimen qamtamasyz etý úshin qolda bar qorǵa monıtorıng júrgiziledi. 2020 jylǵy 16 sáýirdegi jaǵdaı boıynsha jalpy 32 baǵyt boıynsha 57,6 myń tonna ónim qory bar, onyń ishinde: turaqtandyrý qorlarynda – 2 myń tonna (3%), kásiporyndarda – 16,4 myń tonna (25%), qoımalarda - 5,9 myń tonna (10%), saýda nysandary men turǵyndarda – 40,1 myń tonna (62%).
Turǵyndardy 15 kúnge deıin jetkilikti ónimdermen turaqty qamtamasyz etý úshin turaqtandyrý qorlarynyń depozıtterinde 465,2 mln teńge qarajat bar. Jetkiliksiz bolǵan jaǵdaıda, qosymsha qarajat bólinetin bolady. Sonymen qatar, Túrkistanda 14 áleýmettik dúken jumys isteıdi, kún saıyn turaqty negizde 17,8 tonna ónim ótkiziledi. «Aınalym shemasyn» engizý aıasynda Túrkistan, Arys jáne Kentaý qalalarynda 5 kásipkerlik sýbektilerine jalpy somasy 115 mln teńgege zaım berildi.
Bıyl 28 naýryzdan bastap azyq-túlik bazarlarynda, sýpermarketter men tamaq dúkenderinde áleýmettik mańyzy bar taýarlardyń baǵasyn mobıldi toptar baqylaıdy, onyń quramyna quqyq qorǵaý, baqylaýshy jáne jergilikti atqarýshy organdardyń ókilderi kiredi.
Soltústik Qazaqstan oblysy
Óńirde 19 áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarynan 15-i óndiriledi (qant, tuz, suıyq ma jáne kúrishten basqasy). Negizgi azyq-túlik taýarlarynyń (nan, un, makaron ónimderi, sút ónimderi, jumyrtqa) barlyq óndirýshilerimen óńir qajettiligin qamtamasyz etý boıynsha kelisim bar. Oblysta 34,6 myń ónim bar. Bul 39 kúndik qor. 6 áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlary boıynsha (nan, rojkı, qaraqumyq jarmasy, taýyq jumyrtqasy, sary maı, kartop) elimiz boıynsha eń tómen baǵalar osy óńirde.
Turaqtandyrý qoryn tolyqtyrý úshin qosymsha 300 mln teńge bólindi. 347 tonna kartop, 57 tonna sábiz, 54 tonna pııaz, 39 tonna qyryqqabat, 86 tonna kúrish, 14 tonna qaraqumyq jarmasy, 1994 tonna un, 70 tonna makaron ónimderi, 16,7 myń lıtr suıyq maı, 183 tonna qant bar. Bıyl 66 tonna tuz satyp alyndy.
Qosymsha kúrish, qaraqumyq jarmasyn, qus etin, suıyq maı, 1 surypty un, makaron ónimderin, kartop, sábiz, pııaz, qyryqqabat (barlyǵy 1,5 myń tonna ónim) satyp alý josparlanǵan.
Áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlaryna shekti baǵany baqylaý maqsatynda óńirde bekitilgen shekti baǵany baqylaýdy qamtamasyz etý jónindegi monıtorıng toby qurylǵan, onyń quramyna memlekettik organdardyń, prokýratýranyń, kásipkerler palatasy men qoǵam ókilderi kirgen. 23 saýda nysany boıynsha reıdter júrgizildi, onyń ishinde 5-ýi — anyqtalǵan buzýshylyqtardy joıdy, qalǵan 18-i — jumys ústinde.
Shyǵys Qazaqstan oblysy
Shyǵys Qazaqstan oblysynda 19 áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarynan 15 ónim túri óndiriledi. Qalǵan 4 túri: kúrish, jumyrtqa, qant pen tuz elimizdiń basqa óńirlerinen jetkiziledi.
Qalalar men aýdandardyń ákimdikteri kún saıyn saýda ortalyqtary men azyq-túlik dúkenderindegi áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarynyń qoryna, olardyń qoımalarda bolýyna monıtorıng júrgizedi. Taýarlardy tolyqtyrý ádettegi rejımde jetkizý kelisimsharttaryna sáıkes júrgiziledi. Áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlaryn jetkizýde kidirister baıqalmaıdy.
2020 jylǵy 16 sáýirdegi jaǵdaı boıynsha óńirde óndirýshi kásiporyndardyń qoımalarynda, turaqtandyrý qory men saýda jedlileri qoımalarynda áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarynyń qory 51 030,4 tonnany quraıdy.
ShQO Statıstıka departamentiniń resmı málimetterine sáıkes, 2020 jylǵy 14 sáýirdegi jaǵdaı boıynsha oblysta ÁMAT baǵalarynyń ındeksi 103,6% quraıdy, bul ortasha respýblıkalyq kórsetkishten 1,6% paıyzdyq tarmaqqa tómen.
Áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlaryna baǵany ustap turý maqsatynda qalalar men aýdandardyń ákimdikteri kún saıyn baǵaǵa monıtorıng júrgizedi. ÁMAT baǵalary negizsiz ósken jaǵdaıda memlekettik organdar básekelestikti qorǵaý salasyndaǵy zańnamaǵa sáıkes sharalardy qoldanady.
Óńirlik turaqtandyrý qoryna 2019 jyly jınalǵan 5700 jemis-kókónis ónimi satyp alyndy. 2020 jylǵy 15 sáýirldegi jaǵdaı boıynsha turaqtandyrý qorynyń 5005 tonna jemis-kókónis ónimi ótkizildi, bul jalpy satyp alý kóleminen 87,8% quraıdy, qor kólemi — 695 tonna.
Sonymen qatar «Ertis» ÁKK» AQ arqyly óńirlik turaqtandyrý qoryna 225 teńge degen baǵamen 680 tonna qant satyp alyndy.
Qostanaı oblysy
Oblys negizgi baǵyttar boıynsha óz ónimderimen qamtamasyz etilgen. Un, makaron ónimderi men nan ónimderiniń óndirilý kólemi oblys turǵyndarynyń jyldyq qajettiliginen 10 esege derlik joǵary, sıyr eti boıynsha – 1,3 ese, sút – 1,7 ese, suıyq maı 1,4 esege jýyq, jumyrtqa – 2,8 ese, kartop – 2,3 ese. Oblysta óndirilmeıtin azyq-túlik taýarlary – qant, kúrish, tuz nemese az kólemde óndiriletinderi – qaraqumyq jarmasy, pııaz, qyryqqabat basqa oblystardan jetkizý jáne ımport arqyly qamtamasyz etiledi.
Negizgi azyq-túlik ónimderine baǵany turaqtandyrý boıynsha sharalar ýaqytyl qabyldanyp jatyr. Kún saıyn áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarynyń baǵasyna monıtorıng júrgiziledi.
Turaqtandyrý qoryn qurýǵa 2031,8 mln teńge qarajat bólindi. 19 áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik ónimderinen 14 taýar qarastyrylǵan.
«Tobyl» ÁKK» oblys aýmaǵynda ótkiziletin 13 ónim ataýy boıynsha (qant, jumyrtqa, kúrish, sıyr eti, suıyq maı, sary maı, un, pııaz, sábiz, qyryqqabat, kartop, rojkı, qaraqumyq jarmasy) taýarlyq túgendeý júrgizedi. Qor kólemi 6,8 myń tonnany quraıdy.
Oblysta 95 aýyl sharýashylyǵy jármeńkesi ótkizildi, onda 728 tonnadan astam ónim ótkizildi. Ónimderdi tikeleı jetkizý týraly 868 memorandým men 441 kelisimshart jasaldy. Taýar óndirýshilerden deldaldarsyz ÁMAT ótkizý boıynsha fırmalyq dúkender men pavılondar ashyldy.
Mańǵystaý oblysy
QR UEM Statıstıka komıtetiniń málimetteri boıynsha jyl basynan beri Mańǵystaý oblysynda áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlaryna tutyný baǵasynyń ındeksi 103,8% qurady. Azyq-túlik qaýipsizdigin qamtamasyz etý maqsatynda Mańǵystaý oblysynyń turaqtandyrý qoryna «Kaspıı» ÁKK» AQ arqyly jergilikti bıýdjetten 650 mln teńge kóleminde bıýdjet qarajaty bólindi, onyń ishinde:
· 270 mln teńge – óńirdegi eki un tartý kásipornyna birinshi sortty un óndirý úshin astyq satyp alýǵa;
· 380 mln teńge óńirdegi iri kóterme baǵamen satyp alýshylar úshin áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlaryn satyp alýǵa «aınalma shemasy» boıynsha. Búginde onyń ishinde 315 mln teńgege kartop, pııaz, qyryqqabat, sábiz, qant, suıyq maı, makaron, sút, taýyq eti, un, kúrish, sary maı satyp alyndy jáne bólshek saýda bazarynda satylýda.
Azyq-túlik taýarlarynyń qosymsha qorymen qamtamasyz etý maqsatynda oblys ákimdiginiń rezervinen turaqtandyrý qoryna shuǵyl shyǵyndar úshin 683 mln teńge bólindi. Onyń ishinde 566 mln teńgege sıyr eti, makaron, suıyq maı, sút, un, qus eti, kúrish, qant, tuz jáne taýyq jumyrtqasy satyp alyndy. Barlyq saýda nysandaryna shekti baǵanyń kóterilýine jol bermeý týraly habarlama jiberildi.
Kún saıyn oblys qalalary men aýdandarynyń ákimdikteri baqylaý-qadaǵalaý organdarymen jáne qoǵammen birlesip bólshek saýda sýbektileriniń shekti baǵanyń kóterilýine jol bermeýine baqylaý júrgizedi. Búgingi tańda júrgizilgen monıtorıng nátıjesi boıynsha ÁMAT shekti baǵanyń kóterilýine qatysty anyqtalǵan faktiler boıynsha qalalar men aýdandardyń ákimdikteri saýda sýbektilerin qatysty 14 tıisti aktini jasap, olardy joıý týraly uıǵarymdy tapsyrdy.
Pavlodar oblysy
Óńirde baǵa jaǵdaıyna kún saıyn monıtorıng júrgiziledi, qalalar men aýdandardyń ákimdikteri kásipkerlik bólimderiniń erejesine shekti jol beriletin bólshek baǵanyń kólemin ishki saýda sýbeýktileriniń saqtaýyna memlekettik baqylaý júrgizý jáne ákimshilik hattamalardy toltyrý boıynsha fýnktsııalar engizildi.
Búginde saýda jónindegi monıtorıng toby saýda nysandaryna shekti baǵanyń kóterilýine jol bermeý týraly habarlamalardy tapsyrýmen túsindirý jumystary júrgizildi (barlyǵy 2 450 saýda nysanyna). Sonymen qatar baǵanyń kóterilýine shuǵyl ún qatý úshin kásipkerlik pen saýda basqarmasy janynan jedel jeli men WhatsApp kanal ashyldy.
12-16 sáýir aralyǵynda azamattar men ShOB sýbektilerinen baǵanyń ósýi, tótenshe jaǵdaı rejıminiń engizilýi, bıznes sýbektileriniń juyms ýaqytyn shekteý, oblys dárihanalarynda maskalar men antıseptıkterdiń joqtyǵy jáne basqa da máseleler boıynsha jedel jelige (78-78-16) 2 myńnan asa qońyraý, WhatsApp kanalǵa (8-705-609-20-74) - 300-den asa ótinim kelip tústi. Sonymen qosa, bıyl sáýir aıynyń sońyna deıin áleýmettik dúkender sanyn 196-dan 300-ge deıin arttyrý, aýyl sharýashylyǵy taýarlaryn óndirýshilerimen áleýmettik dúkenderge ónimderdi naryqtaǵy baǵadan 10-15% tómen baǵamen jetkizý týraly memorandým jasasý boıynsha jumystar júrgizilýde. Búgingi kúnge deıin 70 memorandým jasaldy. Osy aıdyń sońyna deıin olardyń sanyn 100-ge jetkizý josparlanǵan.
Turaqtandyrý qorynda 444,7 mln teńge somasyna 2 795 tonna ónim bar. Qolda bar qarajat esebinen 136 tonna kúrish, 60 tonna qaraqumyq, 136 tonna makaron, 68 tonna tuz, 62,8 myń lıtr suıyq maı, 1 sortty unnan jasalǵan 150 myń bólke nan, 476 tonna qant satyp alyndy. 200 tonna qaraqumyq jarmasy men 1 sortty 1000 tonna undy jetkizýge kelisimsharttar jasaldy.
204 tonna kúrish, 204 tonna makaron, 1020 tonna qant, 68 tonna tuz, 66 tonna taýyq eti, 1 sortty unnan jasalǵan 150 bólke nandy jetkizýge kelisimshart jasaldy. Bıýdjetten 1 mlrd teńge, onyń ishinde turaqtandyrý qoryna tikeleı satyp alýlar úshin 500 mln teńge bólindi, 500 mln teńge qysqa merzimdi zaımdar retinde baǵany turaqtandyrý úshin iri sýpermarketter men taýar óndirýshilerge baǵyttaldy.
Aqtóbe oblysy
Óńirde memlekettik organdardan, úkimettik emes uıymdardan, qoǵam ókilderi men máslıhat depýtattarynan quralǵan jumys toby quryldy. Sonymen qatar, áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarynyń baǵasyna monıtorıng júrgizý jáne baqylaý boıynsha shuǵyl shtab quryldy. Kún saıyn jumys toby men aýdandardyń ákimdikteri áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarynyń baǵasyna monıtorıng júrgizedi, sondaı-aq saýda nysandarynyń dırektorlarynyń arasynda 9 ÁMAT shekti baǵany saqtaý týraly túsindirý jumystary júrgizilýde.
Barlyq azyq-túlik taýarlaryna alypsatarlyq nemese baǵanyń negizsiz kóterilýi anyqtalǵan jaǵdaıda turǵyndar Aqtóbe oblysynyń Tutynýshylardyń quqyǵyn qorǵaý departamentine myna nómir boıynsha: 8 (7132) 710 - 253 nemese www.dosmart.kz saıty arqyly habarlasa alady. 9 áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýaryna baǵanyń kóterilýine qatysty myna nómirge habarlasý qajet: 8 (7132) 74-21-80 (122).
Taýarlyq ınterventsııa tártibinde Komıssııa sheshimi boıynsha baǵany turaqtandyrý maqsatynda bekitiligen keste boıynsha oblys aýdandaryna oblystyń turaqtandyrý qoryndaǵy azyq-túlik taýarlary ótkiziledi: kartop – 65 teńge/kg, pııaz – 65 teńge/kg, qyryqqabat – 70 teńge/kg, suıyq maı – 300 teńge/lıtr jáne qant – 230 teńge/kg.
Búginde qorda taýarlardyń qaldyǵy mynadaı: kartop – 475,6 tonna, pııaz – 98,8 tonna, qyryqqabat – 43 tonna, qant – 221,7 tonnae, 1 sortty un – 12 tonna, suıyq maı – 40,6 tonna.
Oblys ákimdigi saýda jelileri men jetkizýshilerdiń qoımalaryndaǵy bar azyq-túlik taýarlarynyń esebin júrgizedi, qolda bar qor oblys turǵyndaryn qamtamasyz ete alady. Sondaı-aq kelisimsharttar jasalǵan kólemdi jetkizý qadaǵalanady.
Jambyl oblysy
Búginde azyq-túlik qaýipsizdigin qamtamasyz etý aıasynda óńirdegi azyq-túlik taýarlarynyń qoryna monıtorıng júrgiziledi, quramynda memlekettik quqyq qorǵaý, atqarýshy, qadaǵalaý organdary men qoǵamdyq uıymdar bar arnaıy oblystyq shtab quryldy.
Qazirgi kúni azyq-túlik taýarlarynyń turaqtandyrý qorlarynyń qorynda 5,6 myń tonna taýar bar. Oblys boıynsha taýarlar qorynyń bolýy 47,5 myń tonnany quraıdy, oblys boıynsha qorlardy saqtaý boıynsha kúnder sanynda naqty tutyný boıynsha qamtamasyz etilý orta eseppen 44 kúndi quraıdy.
Oblystaǵy iri sýpermarketter men bazarlarda kúnine eki ret negizgi azyq-túlik taýarlarynyń baǵasyna jáne olarmen qamtylý jaǵdaıyna monıtorıng júrgiziledi.
Saraptaýǵa sáıkes, kún saıyn óndiriletin et, sút, nan-toqash ónimderi ishki suranysty tolyq kólemde qamtamasyz etedi, saqtaýdaǵy kókónister qory sáýir aıynyń sońyna deıin jetedi, al eki aıǵa áleýmettik nandy óndirý úshin qajetti un qory jasaldy.
Jergilikti un, makaron, jumyrtqa, sary maı óndirisi ishki suranysty jartylaı qamtamasyz etedi (50-80%), bul taýarlarǵa suranys artqan jaǵdaıda olardyń óndirisin eki esege arttyrýǵa bolady. Ol úshin oblysta mal basynyń jetkilikti sany bar, qaıta qurylǵan 3 qus fabrıkasy, 4 makaron fabrıkasy bar.
Basqa óńirlerden jetkiziletin ónimderdiń ishinen oblys kúrishpen, tuzben (Qyzylorda), unmen, bıdaımen (SQO, Aqmola, Qostanaı), suıyq maı, qaraqumyqpen (Pavlodar, ShQO) jıi qamtamasyz etiledi. Azyq-túlik rezervin qalyptastyrý maqsatynda 568,2 mln teńge somasyna qosymsha 955 tonna taýardy satyp alý boıynsha shuǵyl jumystar bastaldy. Osy maqsatqa jergilikti bıýdjetten qosymsha 220 mln teńge bólindi. Baǵany ustap turý úshin turaqtandyrý qorynan qaladaǵy iri sýpermarketter men áleýmettik dúńgirshekter arqyly baǵasy naryqtaǵydan tómen taýarlar satylady.
Batys Qazaqstan oblysy
Batys Qazaqstan oblysynyń ákimdigi elimizde tótenshe jaǵdaı engizilgen ýaqyttan beri shuǵyl shtab quryldy, 20 operatıvtik top quryldy, olar kún saıyn jergilikti jerlerde baǵalarǵa monıtorıng júrgizedi, bólshek saýda dúkenderinde áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlaryna saýda ústeme aqyly tómendeýde, kóterme saýda jetkizýshileri, bólshek saýda satýshylary jáne óndirýshiler, onyń ishinde RF-men deldaldarsyz kedergisiz jetkizý boıynsha baılanys ornatylǵan.
Oblystaǵy turaqtylyq qory men qoımalardaǵy qorlar, saýda kásiporyndary, óndirýshiler boıynsha azyq-túlik taýarlarynyń qory kún saıynǵy baqylaýǵa alynǵan, áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarynyń kóterme saýda satýshylary úshin qoljetimdilik qaǵıdaty boıynsha saýda pavılondary usynylady – turǵyndarǵa taýarlar kóterme baǵamen qoljetimdi boldy, kólik jáne basqa da qosymsha shyǵyndardy azaıtý maqsatynda oblystyń barlyq aýdandaryna azyq-túlik ónimderiniń ortalyqtandyrylǵan jetkizilýi uıymdastyryldy.
Sonymen qatar óńirdegi iri jelilermen tótenshe jaǵdaı kezeńinde «qarbalas saǵaty» aktsııasyn ótkizý týraly kelisimderge qol jetkizildi, onda jeliler negizgi áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlaryn ózindik qunymen satady. Kókónis ónimderiniń iri kóterme saýda jetkizýshileri kún saıyn ónimderdi oblys aýdandaryna tómendetilgen kóterme baǵamen ortalyqtandyrylǵan jiberýdi uıymdastyrady.
Oblys ákiminiń ókimimen áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlaryna baǵanyń ósýine monıtorıng jónindegi jumys toby quryldy.
Kún saıyn shuǵyl rejımde (WhatsAp jelisinde jeke top quryldy) saýda jelileriniń basshylarymen baǵanyń negizsiz ósýine jol bermeý (baǵanyń qoldan ósirilýine jol bermeý jáne shekti baǵanyń monıtorıngi boıynsha yntymaqtastyq), azyq-túlik taýarlarynyń satýshylarǵa birdeı satylýyn (bir qolǵa taýarlardyń kóp kólemde satylýyna tyıym salý), áleýmettik buryshtardy ashý (turǵyndardyń áleýmettik áljýaz toptary úshin azyq-túlik taýarlaryn tómendetilgen baǵamen satý) boıynsha jumystar júrgizilýde, iri kóterme baǵamen jetkizýshilermen, taýar óndirýshilermen jáne dúkendermen qajettiligine qaraı offlaın kezdesýler ótkiziledi.
Qyzylorda oblysy
Azyq-túlik qaýipsizdigin qamtamasyz etý jáne turaqtandyrý qoryn áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarymen tolyqtyrý maqsatynda jyl basynan beri jergilikti bıýdjetten 4299,4 tonna áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlaryn satyp alýǵa 881,8 mln teńge bólindi. Onyń ishinde, Qyzylorda oblysynyń jergilikti atqarýshy organynyń rezervinen shuǵyl shyǵyndar úshin azyq-túlik taýarlarynyń tapshylyǵyna jol bermeý maqsatynda 720 tonna ónimdi satyp alýǵa 105,8 mln teńge bólindi, sondaı-aq oblystyq bıýdjetten 3579,4 tonna ónim satyp alý úshin 776 mln teńge bólingen.
Búgingi kúni turaqtandyrý qoryna 379,85 mln teńgege 1814,3 tonna ónim: kartop, sábiz, un, qant, suıyq maı, qyryqqabat, sıyr eti, taýyq eti, sút ónimderi, sary maı, jumyrtqa, makaron satyp alyndy, olar áleýmettik dúkender arqyly naryqtaǵydan tómen baǵamen satylady.
Bıyl 21 sáýirdegi jaǵdaı boıynsha oblystaǵy azyq-túlik qory, turaqtandyrý qoryn, saýda nysandary men olardyń qoımasyn qosa alǵanda, 11061,7 tonna áleýmettik mańyzy bar taýarlardy quraıdy. Onyń ishinde turaqtandyrý qorynda 2819,5 tonna ónim qory bar.
Oblystaǵy turaqtandyrý qorynyń ónimderi tómen baǵamen 28 áleýmettik dúken arqyly satylady. Sonymen qosa, osy jaǵdaıda oblystaǵy turaqtandyrý qoryn áleýmettik mańyzy bar ónimdermen toltyqtyrýǵa bıýdjet qarajatyn bólý jáne olardy áleýmettik dúkender arqyly naryqtan tómen baǵamen satý oń nátıje ákeldi.
Búginde oblys turǵyndary negizinen azyq-túlik taýarlaryn áleýmettik dúkender arqyly satyp alady. Bul óz kezeginde áleýmettik dúkenderdi keńeıtýge serpin berdi, osylaısha, jyl sońyna deıin qosymsha 34 áleýmettik dúkendi ashý josparlanǵan. Qazirgi kúni oblysta 349 azyq-túlik dúkenine monıtorıng júrgizildi, osylaısha, áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlaryna baǵanyń shekti bólshek baǵaǵa sáıkes keletini anyqtaldy.
Atyraý oblysy
Osy kezeńge oblysta bar azyq túlik qory – 5 970,1 tonnany quraıdy. Turaqtandyrý qorynda 229,2 tonna taýar bar (un – 188 tonna, kartop – 22,7 tonna, qyryqqabat – 3,1 tonna, sábiz – 15,4 tonna).
9 áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik túrlerinen 6 túrinen ósim baıqalyp otyr (makaron ónimderi – 6%, qaraqumyq – 6,3%, sıyr eti – 4%, jumyrtqa – 4,1%, ósimdik maıy – 0,5%, tuz – 4,3%). Ótken aptaǵa qaraǵanda, makaron ónimderi men pen tuzdyń baǵasy tıisinshe 6%-ǵa jáne 4,3%-ǵa ósse, qaraqumyq jarmasy – 1%-ǵa, kúrish – 6%-ǵa, sıyr eti – 4%-ǵa, jumyrtqa – 1%-ǵa arzandady.
Oblysta qajetti azyq-túlik qoryn jasaqtaý maqsatynda turaqtandyrý qoryna jergilikti bıýdjet esebinen qosymsha qarajat bólindi. Bul bólingen qarajatqa «Atyraý» ÁKK» AQ-y turaqtandyrý qoryna 12 túrli azyq-túlik ónimderin alýǵa «Ideıal Market» saýda ortalyǵymen kelisimshart jasap, 400,0 mln teńge zaım berýde. Bul ónimder shekti baǵamen atalǵan saýda ortalyǵynyń qaladaǵy 26 jáne aýdandaǵy 3, barlyǵy 29 saýda núktelerinde turǵyndarǵa qoljetimdi bolady. Aldaǵy ýaqytta da qosymsha taýar alýǵa jumystar júrgizilýde.
Sonymen qatar bıylǵy 1-21 sáýir aralyǵynda Astrahan qalasynan 14,1 tonna qus eti, 20,1 tonna sút, 5,55 tonna ósimdik maıy, 6,7 tonna sary maı, 69,7 tonna kartop, 55,8 tonna sábiz, 6 tonna qyryqqabat, 26 tonna qant, 78,8 tonna túrli azyq-túlik, 48 tonna jemis-jıdek 118 avtokólikpen jetkizildi. Dál osy kezeńde Atyraý qalasyndaǵy mal soıý oryndary arqyly 459 bas iri qara mal, 148 bas jylqy, 3 bas túıe, 222 bas qoı maly soıylyp, bazarlar men saýda oryndaryna jiberildi.
Aldaǵy 2020-2021 jylǵa «Atyraý» ÁKK» AQ forforttyq negizde 138,2 tonna kartop, 70,1 tonna pııaz, 65,7 tonna sábiz jáne 35,4 tonna qyryqqabat alýǵa kelisimshart jasady. Jyl basynda jańartýǵa qaıtarǵan 361,8 tonna kartop, 79,9 tonna pııaz, 49,3 tonna sábiz, 114,6 tonna qyryqqabatty qosqanda, jyl sońynda turaqtandyrý qorynda 500 tonna kartop, 150 tonna pııaz, 115 tonna sábiz, 150 tonna qyryqqabat bolady.
Bıylǵy jyly 9 222 gektar (kókónis – 2 668 ga, baqsha daqyldary – 1 182 ga, kartop – 2 040 ga, mal azyǵy daqyldary – 3 332 ga) jerge egin egiledi. Búginde 650 ga alqapqa (kókónis – 345 ga, kartop – 70 ga, mal azyqtyq daqyldar – 235 ga) tuqym sebildi. Onyń ishinde tamshylatyp sýarý – 3 000 ga (32,5%). Kóktemgi dala jumystaryna 783 aýyl sharýashylyǵy tehnıkasy tartylǵan. 15 cýarý-sýlandyrý júıesi sý jetkizý jumystaryna qosyldy.