Agroónerkásip salasynda Elbasy qoıyp otyrǵan mindetterdi oryndaý ? ortaq paryz

ORAL. Maýsymnyń 2-si. QazAqparat /Ǵaısaǵalı Eraly/ - Sońǵy kezde elimizde agroónerkásip salasyna aıryqsha kóńil bólinip otyrǵany belgili. Osy oraıda oblysymyzda ne istelmek? Alda turǵan mindetter qandaı? Bul jóninde QazAqparat tilshisi Batys Qazaqstan oblysy ákiminiń orynbasary Erbol Salyqovpen áńgimelesken edi.

- Erbol Ғұmarұly, aldymen Elbasy Nұrsұltan Nazarbaev alғa қoıyp otyrғan maқsat-mindetterdiң oryndalýyna toқtalsaңyz? - Elbasymyzdyң jyl saıynғy Joldaýlarynda, sondaı-aқ «Nұr Otan» HDP HІІ sezinde sөılegen sөzinde agroөnerkәsip salasyndaғy san alýan jұmystardy atқarý basty mindetterdiң biri retinde belgilendi. Bұl, bir jaғynan, onyң bolashaғy zor ekenin kөrsetse, ekinshi jaғynan, agroөnerkәsiptiң ekonomıkanyң basty baғyttarynyң birine aınalғanyn dәleldeıdi. Mұnyң taғy bir ereksheligi, oblys tұrғyndarynyң 60 paıyzy aýylda tұrady. ıAғnı agroөnerkәsip salasyna osylaısha mәn berý ? sol aýyldaғy halyқty қoldaý, sondaғy өndiriske jan berý degen sөz. Soңғy jyldary Elbasy tapsyrmasyna sәıkes aýyl sharýashylyғyna da memleket tarapynan kөmek kөrsetilip, demeýқarjy tөlenip keledi. Sonyң nәtıjesinde jaңa sharýashylyқtar өmirge kelip, jұmys oryndary ashylyp jatyr. Endigi mindet ? memlekettiң osyndaı қarjylaı қoldaýyn paıdalana otyryp, өndiristi өristetýge baғyt ұstaý, mal basyn kөbeıtip, egistik kөlemin ұlғaıtý jәne eң bastysy, bұrynғydaı shıkizat satý emes, aýyl sharýashylyғy өnimderin қaıta өңdeý joldaryn izdestirý. Bıyl sondaı-aқ «Jol kartasyna» sәıkes әleýmettik sala nysandaryn retke keltirý үshin de қyrýar қarjy bөlinip, ıgerilip jatyr. Joldar jөndelip, alys aýdan-aýyldardy gazdandyrý mәseleleri sheshilýde. Mұnyң bәri, sөz joқ, aýyldy қoldaý baғytynda jasalýda. - Prezıdent «Nұr Otan» HDP HІІ sezinde eldegi aýyl sharýashylyғy salasynda jүzege asyrylyp jatқan iri jobalardyң қatarynda Zelenov aýdanyndaғy mal bordaқylaý keshenin atady. Bұl keshen қashan paıdalanýғa berilmek? Mұndaı jobalardyң sany қansha, құny қandaı? - Iә, Elbasy atap өtken iri jobanyң biri ? Zelenov aýdany ıAnaıkın aýylyndaғy 8600 basқa arnalғan mal bordaқylaý kesheni. Elimizde osy baғytta eki joba jүzege asyrylyp jatsa, bireýi ? bizdiң өңirde. Bұl, әrıne, үlken jaýapkershilik jүkteıdi. Atalmysh jobany «Kroýn Batys» kәsiporny jүzege asyrýda. Құny 3,2 mlrd. teңgege baғalanyp otyrғan keshenniң oblys үshin maңyzy zor, tipti teңdesi joқ dep aıtýғa bolady. Ol negizinen қazaқtyң asyl tұқymdy aқbas sıyryn өsirip, jerine jetkize bordaқylap, eksportқa ketetin өnim shyғarýғa baғyttalmaқ. Bұl, ekinshi jaғynan, aýyl adamdary үshin de paıdaly. ıAғnı olar өsirgen malyn bir jerden өtkize alady. Atalmysh keshendi bıylғy tөrtinshi toқsanda iske қosý kөzdelip otyr. Taıaýda «Қazagro» ұlttyқ holdıngi» AҚ basқarma tөraғasy Asyljan Mamytbekov oblysymyzda bolғan kezde keıbir jetispeıtin қarjy mәselesin sheshti. Jobaғa oblys basshylyғy tarapynan da қoldaý kөrsetilýde. Atap aıtқanda, keshendi mal azyғymen қamtamasyz etý үshin Zelenov, Aқjaıyқ aýdandary aýmaғynan 30 myңnan astam gektar jer bөlindi. Egistik jerleri de bar, mal azyғyn daıyndaý үshin қajetti tehnıkalar alynyp berilýde. Oblysta құny 2 mlrd. teңgeden asatyn eki joba bolsa, sonyң biri - өsimdik maıyn өndiretin zaýyt. Mұnyң da әleýmettik maңyzy zor. Sondaı-aқ «Agrotrast» JShS Zelenov aýdanynda құny 1 mıllıardtaı teңgeni құraıtyn dıirmen keshenin tұrғyzyp jatsa, Terektide «Aқas» agrofırmasy 500 mln. teңgelik taýarly-sүt fermasyn қolғa aldy. Jalpy, oblystaғy 23 үlken jobanyң 16-sy bıyl aıaқtalmaқ. Osynyң basym kөpshiligi aýyl sharýashylyғy salasynyң үlesine tıedi. Sonyң ishinde eshki sүtin shyғaratyn, mııany қaıta өңdeıtin oryndar, Aқsaı қalasynda mal soıý-өңdeý tsehy bar. Bұғan қosa құs etin өndirýge arnalғan jobalar da jүzege asyrylýda. Mұnyң toқeteri eң aldymen oblys halқyn sapaly өz өnimderimizben қamtamasyz etý bolsa, bolashaқta Elbasy қoıyp otyrғan basty mindettiң biri ? eksportқa baғyttalғan, naryқ talaptaryna tolyқ saı keletin taýarlar shyғarýғa jetisý. - Elimiz astyқty eksportқa shyғarý jөninen әlemde aldyңғy orynғa shyқty. Bұl baғytta өңirde қandaı қadamdar қolғa alynyp jatyr? - Қazaқ eliniң osyndaı tabysқa jetýi ? үlken mәrtebe. Bұl tekten-tek kelip jatқan joқ. Memleket tarapynan osy salaғa jasalyp jatқan қamқorlyқ, қoldaýdyң nәtıjesi. Bұl bizdiң oblystan da baıқalyp otyr. Bizdiң de astyғymyz sұranysқa ıe, onyң syrtқa shyғarylatyn kөlemin jyl saıyn ұlғaıtyp kele jatyrmyz. Sapaly ұn өndiretin «Jelaev astyқ өnimderi kombınaty», «Aққaınar» kәsiporny arқyly Iran, Tүrikmenstan, Өzbekstan, Aýғanstan elderine soңғy kezde 20 myң tonnaғa deıin astyқ shyғaryp jүrmiz. Soңғy eki jylda 160 myң tonna өnim bıdaılaı satyldy. Әlemde sұranys joғary bolғannan keıin bұl salaғa aldaғy ýaқytta da erekshe kөңil bөlinetin bolady. - Bıyl oblysta dәndi daқyldar egý jospary artyғymen oryndalyp otyr. Osy salada қandaı jaңa tehnologııalar қoldanylýda? - Bıyl kөktemgi aýa raıy egistik үshin asa қolaıly boldy. Қazir egisin bitirgen sharýalardyң kөңili kөteriңki. Jazdyқ daқyldardy 475 myң gektarғa egemiz dep josparlasaқ, ol 521 myңғa jetip, 110 paıyzғa oryndaldy. Mұnyң 370 myңnan astamy ? bıdaı, 130 myңy ? arpa. Aldyңғy jyldarmen salystyrғanda bıdaıdyң үles salmaғy әldeқaıda өsip otyr ( bıdaı ? 72 paıyz, arpa ? 25 paıyz ). Bұғan 70 myң gektarғa egilgen kүzdik bıdaıdy қossaқ, 590 myңғa baryp қalady. Sondaı-aқ өsimdik maıyn өndiretin zaýyt salyp jatқannan keıin maıly daқyldar kөlemin de jyl saıyn kөbeıtip, bıyl 32 myң gektarғa jetkizdik. 4 myңnan astam gektarғa kartop, 3600 gektarғa kөkөnis, 1,5 myң gektarғa baý-baқsha daқyldary өsirilmekshi. Sonda barlyғy 630 myң gektardaı bolmaқshy. Jaңa tehnologııaғa kelsek, ony sәtimen қoldanyp, agrotehnıkalyқ sharalardy ýaқtyly atқaratyn sharýalar barshylyқ. Olardyң sany jylma-jyl өsýde. Bұғan өtken jyly mol өnim jınalyp, sonyң nәtıjesinde қarjy-ekonomıkalyқ jaғdaıynyң jaқsarýy әser etse, ekinshi jaғynan, elimizde aýyl sharýashylyғyn қoldaýғa nyқ baғyt ұstalyp, sharýashylyқtardyң jaңalyққa, tehnıkalyқ қaıta jaraқtanýғa bet bұrýynda bolyp otyr. Қazirgi kezde barlyқ egis kөleminiң 55 paıyzy ylғal saқtaý tehnologııasy negizinde jүrgiziledi ( bұl ? 300 myң gektardan astam degen sөz ). Osy maқsatta jyl saıyn egis naýқany aldynda dıқandarmen semınar-keңes jәne basқa sharalar өtkiziledi. Ekinshi mәsele tұқymғa baılanysty. Respýblıkalyқ bıýdjetti aıtpaғanda, birinshi, ekinshi jәne үshinshi klasty reprodýktsııaly tұқym өsiretin sharýashylyқtarғa bıyldyң өzinde oblystan 80 mıllıondaı teңge demeýқarjy bөlindi. Mұnyң da nәtıjesi joқ emes. Baý-baқsha salasynda sýdy үnemdeý maқsatynda tamshylatyp sýarý әdisi қoldanylýda. Mұnyң kөlemin bıyl 200 gektarғa jetkizbekshimiz. Jalpy, baý-baқsha mәselesin alar bolsaқ, naқty is-josparғa sәıkes soңғy eki jylda bұl salaғa 600 mıllıonғa jýyқ teңge bөlindi. Osy қarjyғa tehnıka, tұқym, tyңaıtқysh jәne basқa құral-jabdyқ alynýda. Eң bastysy, osynyң barlyғy sapaly өnim өndiretin, rentabeldi salaғa aınaldyrý baғytynda jasalýda. - Kүn tәrtibinen tүspeıtin mәseleniң biri ? mal tұқymyn asyldandyrý. Bұl jөninde ne aıtar ediңiz? - Soңғy kezde mal basy tұraқty өsip keledi. Қazirgi taңda 500 myңnan astam iri қara, tөlimen қosa aıtқanda 1 mıllıonnan astam қoı, 67 myң jylқy baғylýda. Mal tұқymyn asyldandyrýmen 19 zaýyt, 5 sharýashylyқ dendep aınalysady. Bұlarda 48 myң қoı, 12 myңnan astam iri қara, 2 myңnan astam jylқy, 280 bastaı tүıe baғylýda. Oblystyқ bıýdjetten analyқ maldy ұstap өsirý үshin 36 mln., қoldan ұryқtandyrý jұmystaryna 27 mln., mal azyғyn jınaý kezinde janar-jaғar maı baғasyn 40 paıyzғa arzandatý үshin 56 mln. teңge bөlinse, respýblıkadan asyl tұқymdy mal өnimderi үshin 61 mln. teңge berilip otyr. Bıyl jaңadan bes asyl tұқymdy mal sharýashylyғyn құrý josparlansa, sonyң үsheýi jylқy, ekeýi iri қaraғa arnalmaқ. Elbasy қoıғan talaptyң biri ? sapaly өnim shyғarý. ıAғnı өnimi joғary mal өsirý. Bұғan әr tұrғyn da өz үlesin қosa alady. Osy maқsatta barlyқ aýyldyқ okrýgterde 191 қoldan ұryқtandyrý қosyny jұmys jasaıdy. Bıyl aýylda өz kәsibin өristetemin, өnimdi қaıta өңdeımin degen azamattarғa «Қazagro» holdınginiң құrylymdary oblystyқ bıýdjet қarjysy esebinen 250 mln. teңge bermekshi. Bұl da ? үlken қoldaý. Tүptep kelgende, maқsat ? қos salanyң tizginin teң ұstap, alғa damyta berý.