AES salý elektroenergııa tapshylyǵy máselesin sheshe me? Taldyqorǵanda jarııa talqylaý ótti
Sharaǵa AES qurylysyna qatysty óz pikirlerin bildirýge kelgen barlyq deńgeıdegi máslıhat depýtattary, qoǵamdyq keńesterdiń, úkimettik emes uıymdardyń músheleri, energetıka salasynyń jetekshi mamandary, ǵalymdar men oblys ortalyǵynyń belsendi turǵyndary jınaldy.
Uıymdastyrýshy tarap – Qazaqstannyń Azamattyq alıansy, sarapshylar retinde QR Energetıka mınıstrliginiń, «Qazaqstandyq atom elektr stantsııalary» JShS, Ulttyq ıadrolyq ortalyq jáne ıAdrolyq fızıka ınstıtýtynyń ókilderi shaqyryldy.
Spıkerler Qazaqstanda atom energetıkasyn damytýdyń josparlary men perspektıvalaryn usynyp, sondaı-aq, qaýipsizdik, ekologııa jáne AES qurylysynyń ekonomıkalyq tıimdiligine qatysty suraqtarǵa jaýap berdi.
Jetisý oblysynyń turǵyndary AES qurylysyna qatysty óz oı-pikirlerin ortaǵa salyp, mamandarǵa kókeıdegi saýaldaryn qoıdy.
Qoǵamda týyndaǵan negizgi máseleler, atap aıtqanda, atom elektr stantsııalaryn salýdaǵy zamanaýı tehnologııalardy qoldaný, atom elektr stantsııasynyń qurylysyn qarjylandyrý máseleleri sóz boldy. Sonymen qatar, oblys turǵyndary AES-ten shyqqan qaldyqtardy kádege jaratý, kadrlyq resýrstardyń bolýyna jáne AES-ke qyzmet kórsetý úshin qajetti jańa jumys oryndaryn ashý múmkindikteri jaıynda qyzyǵýshylyq tanytty.
Bul suraqtarǵa mamandar jan-jaqty tolyq jaýap berdi. Atap aıtqanda, zamanaýı tehnologııalardy qoldaný máselesi boıynsha sarapshylar qazirgi ýaqytta Frantsııa, QHR, Ońtústik Koreıa, RF kompanııalary kiretin AES qurylysy boıynsha ozyq álemdik kompanııalardyń qysqa tizimi jasalǵanyn atap ótti.
Qurylys qunyna qatysty atom elektr stantsııasyn salýǵa jumsalatyn aıtarlyqtaı shyǵyndar obektiniń uzaq qyzmet etý merzimimen birge ony paıdalanýdyń tómen qunymen óteletini atap ótildi. Sondaı-aq, mamandar AES jumysynyń ekologııalyq qaýipsizdigi máselesin egjeı-tegjeıli túsindirip, AES-te radıatsııalyq fon joq ekenin, al atmosferaǵa SO2 shyǵaryndylary eń az (sol jylý elektr stantsııasymen salystyrǵanda) ekenin aıtty.
Qaldyqtardy kádege jaratý máselesi boıynsha: qýaty 1200 MVt reaktor jumys istegen kezde jylyna 50-60 m3 radıoaktıvti qaldyqtar túziledi. Qazir jańartylǵan energııa kózderinen aıyrmashylyǵy, mundaı qaldyqtardy qaýipsiz óńdeý úshin tıimdi tehnologııalar bar, onda jabdyqty kádege jaratý jáne qorshaǵan ortany qalpyna keltirý qarajaty esepke alynbaıdy. Paıdalanylǵan ıadrolyq otyn qaldyqtarǵa jatpaıdy, óıtkeni onda janbaǵan ýran qalady jáne ıadrolyq otynda qoldanylatyn taǵy bir element – plýtonıı túziledi. Paıdalanylǵan ıadrolyq otyndy óńdegennen keıin mamandar ony da paıdalanyp, úlken energetıkalyq komponenti bar jańa otynǵa shıkizat alady.
Mamandarmen qamtamasyz etýge keletin bolsaq, obektini salý sheńberinde vendorlar jergilikti kadrlardy belgili bir ýaqyt ishinde oqytýdy qamtamasyz etýge mindetteledi.
Alynǵan túsiniktemelerden keıin Jetisý oblysynyń jurtshylyǵy elimizdegi beıbit atom energetıkasyn damytýǵa qatysty óz pikirlerin bildirdi.
«Taldyqorǵan elektr júıeleriniń tasymaldaý kompanııasy» AQ burynǵy basshysy, zeınetker Demıdov Serik Semeıhanulynyń sózinshe, AES salýdyń ýaqyty keldi, atom energetıkasy turaqty elektroenergııa kózi bolyp tabylady. Osy rette, AES qurylysy elimizdiń ekonomıkalyq damýyna úlken úlesin qospaq.
«Men elektroenergetıka salasynda 30 jyldan astam eńbek ettim. Qazaqstanda energııa tapshylyǵy bar ekendigi barlyǵymyzǵa belgili. Soltústik-ońtústik tranzıttik jelisi Pavlodar oblysynda salynǵan bolatyn. Alaıda ol da jetkiliksiz. Atom elektrstantsııasyn salatyn kez keldi. Qandaıyn salamyz? Temirjol torabyn paıdalana otyryp, kómirmen jylytylatyn stantsııalar ma? Onymen ekologııamyz qanshalyqty lastanady? Jaqyn ýaqytta biz mindetti túrde elektr tapshylyǵyn sezinemiz. Jańa stantsııa qurylysyna 10 jyl ýaqyt ketedi, onyń ishinde qurylys-montaj qujattamalary da bar. Biz bir orynda tura almaımyz. Máselen, Qostanaı oblysynda jańa zaýyt, fabrıkalar ashylýda. Al bizdiń oblysta nege ondaı múmkindik joq? Sebebi Jetisý oblysynda elektr energııasynyń tapshy ekendigi seziledi. Máselen, qys mezgilinde óńir turǵyndary 35 MVt energııa tutynsa, Tekeli qalasyndaǵy stantsııa bar-joǵy 24 MVt energııa óndire alady. Ońtústik óńirlerdiń barlyǵyna energııa qajet. Energııa medıtsınaǵa da, radıologııaǵa da qajet. Ǵylym jańa kókjıekterdi eńserýi qajet», - dedi ol.
Óz kezeginde «ASPMK-519» JShS burynǵy basshysy Vıktor Sychev elektroenergııa tapshylyǵynyń ornyn toltyrýda shetelden alynatyn energııa kózderiniń qymbattyǵyn alǵa tartyp, onyń elimizge tıimsizdigin atap ótti. Sychevtiń aıtýynsha, biz jańartylǵan energııa kózderin damytýda úlken baǵdarlamalardy júzege asyra alamyz, alaıda ol úshin bizge myqty elektrostantsııa qajet.
«Bul máseleniń sheshimi – elimizde ózimizdiń AES salý, tipti bir emes, birneshe stantsııa salý qajet. Áriptesterimizdiń usynysyn qoldaımyz, jobanyń qaýipsizdigi men senimdiligine kózimiz jetti», - deıdi Vıktor Sychev.
Jarııa talqylaýda «QAZAQSTAN CHERNOBYL ARDAGERLERI» ZTB, «Jetisý oblysynyń Chernobyl apaty ardagerleri men múgedekteri» qoǵamdyq keńesiniń tóraǵasy Mýstafa Hýsaın Qazaqstanda AES salý bastamasyn tolyǵymen qoldaıtynyn atap ótti.
«Álem termoıadrolyq energetıkany damytýda, al biz áli AES qurylysy salyný qajettigin talqylap júrmiz. Biz bul bastamany qoldaımyz, sebebi biz jáne bizdiń urpaqtarymyz damyǵan memlekette ómir súrýi kerek», - dedi Mýstafa Hýsaın.
Kezdesý sońynda jastar da óz pikirin bildirdi. Jastar atynan Erkebulan Jaqan sóz alyp, qazir tehnologııalardyń damýyna baılanysty gadjetterge suranys artýda, bul óz kezeginde burynnan da kóp elektr energııasyn tutynýdy qajet etedi. Sol sebepti AES qurylysyna qoldaý tanytyp, ýaqyt joǵaltpaı jyldamdatý kerektigin jetkizdi.
Jarııa talqylaýǵa shaqyrylǵan sarapshylar atom elektr stantsııalaryn salý úshin qarastyrylyp otyrǵan tehnologııalar qaýipsiz ekenin atap ótti, óıtkeni III jáne III+ býyndarynyń reaktorlaryn paıdalaný josparlanýda. Reaktorlardyń bul túri Atom Qýaty Halyqaralyq Agenttiginiń (MAGATE) barlyq qaýipsizdik talaptaryna jaýap beredi jáne ekologııalyq kórsetkishteri joǵary.