AES Balqash kóliniń ereksheligine keri áser etpeı me
AES salý úshin tańdaý nelikten Úlken aýylyna tústi
«Bastapqyda atom elektr stansasyn salatyn 2 alań qaralǵan bolatyn. Onyń birinshisi – Abaı oblysyndaǵy Kýrchatov qalasynyń, ekinshisi – Almaty oblysynyń Jambyl aýdanyndaǵy Úlken aýylynyń aýmaǵy. Tehnıkalyq, gıdrologııalyq, gıdrometrologııalyq jaǵdaılaryn salystyryp qaraǵanda, eki alańdy teń deýge bolady. Biraq, Úlken aýylynyń aýmaǵy ınfraqurylymdyq jaǵynan birshama artyqshylyǵy bar. Ol qandaı? Mysaly, Balqash jylý elektr stansasynyń qurylysy bastalǵan bolatyn. Biraq, qurylys toqtap qaldy. Nysan salý úshin tegistelgen jer bar. Jumysshylar kenti salynǵan. Salqyndatqysh toǵany, 110/10 kV qosalqy stansa, 500/220 kV tirek qosalqy stansa bar. Sondyqtan, dál osy alań qolaıly degen sheshim qabyldanǵan. Úlken aýylynyń tusyna salynatyn stansaǵa qazirgi ýaqytta 2 alań qarastyrylyp otyr. Onyń biri aýyldan 3 shaqyrym, al ekinshisi 12 shaqyrymnan astam jerde. Sheshim áli naqty qabyldanǵan joq», - dedi is-shara barysynda «Qazaqstan atom elektr stansasy» JShS atom energetıkasy bóliminiń ınjeneri Asýan Sııabekov.
Onyń atap ótýinshe, atom elektr stansasynyń ónerkásiptik alańy 300 myńnan astam halqy bar qalalardan 25 shaqyrymnan, 1 mln-nan astam halqy bar qalalardan 40 shaqyrymnan shalǵaı ornalasýy tıis. Jalpy, qazirgi ýaqytta elimiz Japonııa, Koreıa, AQSh jáne Reseıdiń reaktorlaryn qarastyryp otyr. Olardyń elektr energııasyn óndirý qýaty birdeı derlik – 1 200 Mvt. Tek, koreılik reaktordyń ǵana qýaty ózgesheleý – 1 400 Mvt.
«Qazirgi ýaqytta vendordy (vendor – menshikti brendimen taýarlaryn ilgeriletetin nemese jetkizetin zańdy ne jeke tulǵa) anyqtaý jumysyn júrgizip jatyrmyz. Ony bıyl anyqtaıtyn bolsaq, 10-12 jyldyń ishinde jumystar atqarylyp, 2035 jyly AES-ti paıdalanýǵa bolady degen boljam bar», - dedi Asýan Sııabek.
AES mamandary, Balqash kóli,SMR
Sonymen qatar, ol AES-ti qajetti mamandarmen qamtamasyz etý máselesi qoǵamdy tolǵandyratynyn, vendorǵa táýeldi bolmaý qajettigi jıi kóteretindigin aıtady. Sheteldik mamandar kelip jumys isteýi múmkin degen qaýiptiń de bar ekendigin jasyrmaıdy.
«Bul – qate pikir. Eki bloktan turatyn AES paıdalanýǵa berilgen kezde onda 2 myńǵa jýyq adam jumys isteıdi. Onyń ishinde óndiristik qyzmetkerler – 1 300, ákimshilik qyzmetkerler – 600 adam. Sol 2 myń adamnyń 20 paıyzy, ıaǵnı 350-400-i ǵana ıadrolyq fızıka nemese atom reaktorlary boıynsha jumys isteıtin mamandar», - dedi ınjener.
«Qazaqstan atom elektr stansasy» JShS atom energetıkasy bóliminiń jetekshi ınjeneri Qumar Áýsenov te kadr máselesine toqtalyp ótti.
«Qazirgi ýaqytta ıAdrolyq fızıka ınstıtýtymen yntymaqtastyqtamyz. Eger mamandar Almatydaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetinde bilim alsa, onda olar jumys istep turǵan reaktorde tájirıbeden ótedi», - dedi ol.
Asýan Sııabekovtiń dereginshe, AES salý eldiń damýyna mýltıplıkatıvtik áser etedi. Naqtyraq aıtar bolsaq, áleýmettik jaǵynan ǵylymı-tehnıkalyq ósim bolyp, elimizdiń joǵary bilikti kadrlyq potentsıaly damıdy. Qurylys kezindegi jumysqa 8-10 myń adamǵa deıin jumyldyrylady. Jalpy, AES salý kezinde 1 jumys oryn ekonomıkanyń aralas salalarynda 10-nan astam jumys ornyn qurady. Tutynýshylardy 60 jyldan astam ýaqyt úzdiksiz energııamen qamtamasyz etýge múmkindik bolady. Sonymen qatar, parnıktik gazdar shyǵaryndylaryn jylyna 10 mln tonnaǵa deıin tómendetýge jol ashylady.
Dóńgelek ústel otyrysynda Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetiniń tehnıka ǵylymdary doktory Kamalhan Sákenov AES salǵannan keıingi Balqash kóliniń taǵdyryna alańdaýshylyq tanytty.
«Balqash kóliniń erekshelegi sýdyń tuşy jáne aşy bóligi bar. Aıyrmasy – 1,5 gradýs. Sol balans buzylsa, Balqash kóliniń ereksheligi joıylady. Birinshiden, osy máseleni qarastyrý qajet. Jylý elektr stansasynyń salynbaýy da sondyqtan. Ekinshiden, bizdegi elektr energııasy tapshylyǵyn atom elektr stansasy sheshpeıdi ǵoı. Salýǵa 8-10 jyl ketedi», - dedi ol.
Osy oraıda, Asýan Sııabekov AES-tiń Balqash kóline áseri bolmaıtynyn aıtady.
«Keıbireýler kól tartylyp qalady deıdi. AES jumys istep turǵan kezde 1 jylǵa býǵa aınalatyn sýdyń kólemi 60 mln tonna ǵana bolady», - dedi ınjener.
Kamalhan Sákenov sonymen qatar, búginde shaǵyn modýldi reaktorlar (Small Modular Reactors) ázirleý álemde qarqyndy damyp kele jatqanyna toqtaldy. Onyń atap ótýinshe, mundaı reaktorlardy salýǵa 2-3 jyl ǵana ýaqyt ketedi. Jumsalatyn qarjy kólemi de AES-ke qaraǵanda áldeqaıda tómen bolmaq.
Osy oraıda, Energetıka mınıstrliginiń Atom energetıkasy jáne ónerkásip departamenti dırektorynyń orynbasary Gúlmıra Mursalova shaǵyn modýldi reaktorlar salý múmkinshiligi pysyqtalatyndyǵyn aıtty.
«Elektr energııasy teńgeriminiń boljamyna sáıkes, biz qýaty 2,8 gıgavatqa deıin eki atom stansasyn salýdy josparlap otyrmyz. Árıne, bolashaqta atom energetıkasyn damytýdy jalǵastyrýdy qarastyrýǵa bolady. Qazir álemde shaǵyn modýldik reaktorlardy paıdalaný múmkindigi zerdelenip jatyr. Biz de bul máseleni pysyqtaımyz», - dedi Gúlmıra Mursalova.
AES energııa tapshylyǵyn joıa ala ma
Elimizde sońǵy eki jylda elektr energııasynyń tapshylyǵy erekshe sezilip otyr. Ásirese, tapshylyq joǵary júkteme kezinde baıqalyp qalyp jatady. Al, sol elektr energııasy tapshylyǵyn Reseıden óte joǵary baǵa esebinen óteýge májbúrmiz. Tapshylyq táýligine 1 200 MVt-qa deıin jetedi. Sarapshylar muny tutynýdyń artýymen, jelilerdiń tozýymen jáne energetıkalyq ınfraqurylymnyń joǵary apattylyǵymen baılanystyrady. Al, tapshylyqty joıý úshin elektr energııasyn óndiretin jańa stansalar qalý qajettigi sózsiz. Osy oraıda, Qumar Áýsenov bul energııa tapshylyǵyn AES jaba alatyndyǵyn aıtady.
«Bizdiń esepteýimiz boıynsha, 2023 jylǵa qaraı tutynylatyn elektr energııasynyń 12 paıyzyn jabamyz. Soǵan úmittenemiz. Qazir Qazaqstanda strategııa qarastyrylyp, usynystar talqylanyp jatyr. Múmkin ol bir ǵana stansa bolmaıtyn da shyǵar. Óıtkeni, bizde energııa tutyný jyldan-jylǵa shamamen jarty gıgıvatqa artyp keledi. Halyq sany da 400-500 myń adamǵa kóbeıip otyr. Biz aldyn orap otyrýǵa tyrysamyz. Al ázirshe, AES-tiń eki blogyn salý josparlanyp otyr», - dedi Qumar Áýsenov.