Ádilet mınıstrligi men Qazaqstan Ulttyq banki Anglııada Statı isinde jeńiske jetti
Shyǵystar týraly qaýly Statı barlyq satylarda sátsizdikke ushyraǵan jáne Statıdiń Qazaqstanǵa qarsy alynǵan tórelik sheshimdi oryndaýǵa qatysty jalǵasyp jatqan áreketterine baılanysty Anglııanyń Joǵary sotynda talqylaýlar aıaqtaldy.
Búgingi sheshimde aıtylǵandaı: «Statı taraptary Joǵary sottyń ıýrısdıktsııasyna qarsy shyǵýǵa tyrysty, biraq bul talpynysy sátsiz boldy jáne bul 2018 jyldyń 4 jeltoqsanynda qabyldanǵan qaýlyǵa ákeldi. Statı Joǵary sot talqylaýynda da sátsizdikke ushyrady jáne talapkerlerdiń (Qazaqstan men Ulttyq bank) shyǵystaryn tóleýge mindetti boldy.... «
Aǵylshyn talqylaýlarynda jeńilgennen keıin Statı shyǵyndardy tóleýge mindetti boldy, biraq qaýlyny oryndaǵan joq. Sondaı-aq, Statı Qazaqstanmen jáne Ulttyq bankpen baılanysqa shyqpaǵandyqtan, Respýblıka jáne Ulttyq bank óz shyǵystaryn túbegeıli baǵalaýdyń protsesin bastaǵany týraly olardyń zańgerleri King & Spalding-ke 2020 jylǵy jeltoqsanda habarlady. Alaıda, Statı oǵan da jaýap bermedi. Nátıjesinde jaýap berýge beriletin 21 kún ótkennen keıin, 2021 jylǵy 6 qańtarda shyǵystardy óteý týraly buıryq shyǵaryldy. Endi olar shyǵyndardy óteý týraly sot buıryǵynyń kúshin joıýǵa talpynysynda da sátsizdikke ushyrady.
King & Spalding partneri Egıshe Djazoıan óziniń kýágerlik jaýabynda shyǵystar boıynsha zańgerlerge nusqaý berý úshin eki apta jáne tolyq faıldy berý úshin taǵy eki apta qajet bolǵanyn sıpattaıdy: «Meniń fırmamnyń barlyq elektrondy derekter jıyntyǵynyń/faıldyń kóshirmesin qajetti .pst formatta berýdi uıymdastyrýǵa eki aptaǵa jýyq ýaqyty ketti ( ... ), ol [shyǵystar boıynsha zańgerlerge] 2021 jyldyń 4 aqpanynda berildi. Kishigirim kidiristiń sebebi meniń fırmamdaǵy derekterdiń qupııalylyǵyn qorǵaý saıasaty men protsedýralaryna baılanysty osy túrdegi derekterdi jınaý jáne bólisý týraly meniń fırmamdaǵy Jazbalar men aqparatty basqarý jónindegi Dırektordan belgili bir ishki kelisimdi alý qajettiligimen baılanysty boldy».
Óz sheshiminde sýdıa Roýlı kýágerlik jaýaptyń osy bóligin qaıtalap, «bul senimdi sııaqty emes» dedi. Odan ári ol bylaı deıdi: «Outlook-te elektrondy poshtalarǵa arnalǵan ádettegi formatta derekter faılyn jasaý úshin taǵy eki apta qajet bolǵandyǵy tańqaldyrady. Muny «kishkene kidiris» dep sıpattaý evfemızm, al kidiristiń sebebi - ishki basqarý problemasy bir ýaqytta tańqalarlyq jáne senimsiz. Bundaı shyǵyndarǵa qatysty syrttaı sheshim qabyldanǵan jaǵdaı árdaıym múmkin bolǵandyqtan, [King & Spalding]-ke qatysty keıbir syn-eskertpeler qoldanylýy múmkin, sebebi kez kelgen qajetti ishki kelisimdi alýǵa basymdyq beriledi dep oılaýǵa bolady».
Ári qaraı ol: «Meniń oıymsha, Statı jetkilikti jyldamdyqpen áreket etpedi...», - dep tapty. Zańdy testi qoldaný boıynsha sýdıa Roýlı mynadaı qorytyndy jasady: «daýly máselelerdi sheshý merzimin saqtamaý erejelerdi eleýli buzý bolyp tabylatynyna kúmán joq...» jáne «bundaı buzýshylyqqa qısyndy túsinik joq».
Qazaqstannyń Ádilet mınıstri Marat Beketaev bul sheshimdi quptap, bylaı dedi: «Biz aǵylshyn soty shyǵarǵan sot shyǵyndaryn óteýge baılanysty sheshimderdiń oryndalýyn qamtamasyz etý úshin barlyq qajetti sharalardy qabyldap, basqa ıýrısdıktsııalarda Statıdiń tórelik sheshimdi májbúrlep oryndaý protsesterine qarsy turýdy jalǵastyramyz. Jetekshi sarapshylar faktilerdi taldap, tórelik sheshim alaıaqtyq jolmen alyndy, al Statıdiń ony oryndaýǵa qatysty sharalary zańsyz jáne etıkalyq emes degen qorytyndyǵa keldi».
Іske qatysty aldyńǵy oqıǵalardyń qysqasha mazmuny
2014 jyly Statı tórelik sheshimdi oryndaý maqsatynda Anglııada protsesti bastady. 2017 jyldyń 6 maýsymynda sýdıa Noýlz aǵylshyn Joǵarǵy sotynda «sheshimniń alaıaqtyq jolmen alynǵandyǵy týraly jetkilikti dálelder bar» dep sheshti. Sýdıa Noýlz alaıaqtyq týraly isti qarastyrý úshin 2 aptalyq sot isin júrgizýdi buıyrdy. Alaıda, Statı aǵylshyn protsesin toqtatý arqyly alaıaqtyqqa qatysty protsesten qashyp ketti. Sondaı-aq, Statı aǵylshyn sotyna alaıaqtyq týraly is boıynsha sot protsesine qatysýǵa qarajaty joq ekenin aıtty. Bir tańqalarlyǵy, sýdıa Noýlzdyń tujyrymynan keıin Statı basqa alty ıýrısdıktsııada kóptegen jańa sot isterin bastady, olar úshin Statı birqatar jergilikti advokattardy jaldap, aıtarlyqtaı sot shyǵyndaryn tóledi. Aqyr sońynda, Statı Anglııada tórelik sheshimdi oryndaýǵa eshqashan qaıta kelmeý jáne Qazaqstanǵa onyń sot shyǵyndaryn óteý týraly mindettemelerdi alǵannan keıin Statıge Anglııada apellıatsııa satysynda atqarýshylyq is júrgizý áreketterin toqtatýǵa ruqsat etildi. Statıdiń apellıatsııadaǵy alaıaqtyq týraly is boıynsha aǵylshyn sotynan qutylyp ketý áreketterin ishinara Denıel Chapman basqaratyn problemalyq aktıvter men oblıgatsııalarǵa mamandandyrylǵan hedj-qor qarjylandyrdy. Chapman Brıtandyq Vırgın araldaryndaǵy Tristan Oil Ltd atty Statıdiń offshorlyq kompanııasyna mıllıondaǵan ınvestıtsııa saldy. Bul kompanııa Statıdiń kompanııalar tobyndaǵy basqarýdyń eleýli kemshilikterine baılanysty óziniń tólem mindettemelerin oryndamady.
Statı basqa ıýrısdıktsııalarǵa júgindi, onda King & Spalding International LLP («King & Spalding») kompanııasymen úılestire otyryp, atqarýshylyq is júrgizýdi bastady jáne tyıym salýlar aldy. Belgııada Statı Bank of New York Mellon («BNYM») ıeligindegi Ulttyq Bank aktıvterine tyıym salýǵa qol jetkizdi, bul rette Ulttyq bank emes, Qazaqstan BNYM-ge osy aktıvterge qatysty talapqa ıe dep málimdedi.
Statıdiń advokaty BNYM-ge bylaı dep jazdy «...bizde bar aqparat BNY Mellon Qazaqstan Respýblıkasymen Jahandyq depozıtarlyq kelisim jasaǵandyǵyn kórsetedi...». Statı silteme jasaıtyn Jahandyq depozıtarlyq kelisim BNYM men Ulttyq bank arasynda BNYM-nyń londondyq fılıalynyń saqtaýyndaǵy aktıvterge qatysty jasalǵan, aǵylshyn zańnamasymen retteletin jáne kez kelgen daýlardy aǵylshyn sottarymen sheshýdi kózdeıtin shart bolyp tabylady. Sondyqtan, belgııalıaq sot Kelisimge sáıkes saqtalatyn aktıvterge qatysty BNYM-ge kimniń talaby bar ekendigin anyqtaý úshin máseleni aǵylshyn sotynyń qaraýyna jiberdi. Bul óz kezeginde qazirgi ýaqytta sot shyǵyndaryn óteý týraly buıryqpen aıaqtalǵan sot isine ákeldi. 2018 jyldyń jeltoqsanynda Statı aǵylshyn sotynyń ıýrısdıktsııasyna qarsy shyqqan sot isin jeńildi. 2020 jylǵy sáýirde sýdıa Tır «Kelisim boıynsha BNYM London-ǵa tıesili mindettemeler tek qana Qazaqstan Ulttyq Bankine (Qazaqstanǵa emes) tıesili« dep anyqtaǵan kezde Statı istiń máni boıynsha jeńildi.
BNYM-niń Londondaǵy shotyndaǵy aqsha túrindegi Ulttyq Bank aktıvterine tyıym salý qazirgi ýaqytta eki belgııalyq protsess sheńberinde qaralýda. 2020 jylǵy 17 qarashada Qazaqstannyń belgııalyq tórelik sheshimdi oryndaý týraly sheshimine apellıatsııasyn Brıýsseldiń apellıatsııalyq soty qoldady, bul Qazaqstannyń Statıdiń alaıaqtyǵyna qatysty isi tolyq kólemde qaıta qaralady degendi bildiredi.
Budan buryn habarlanǵandaı, 2021 jyldyń 11 aqpanynda Lıýksembýrgtiń kassatsııalyq soty apellıatsııalyq sottyń Qazaqstanǵa qarsy tórelik sheshimdi taný týraly sheshiminiń kúshin tolyǵymen joıdy. Kassatsııalyq sot apellıatsııalyq sottyń sheshimi tıisti zańdy protsedýrany buzdy dep sheshti, óıtkeni ol óz sheshiminde KPMG-niń mańyzdy dálelderine súıense de, olardy qabyldaýǵa múmkindik bermedi. Endi bul isti Lıýksembýrg Apellıatsııalyq sotynyń basqa palatasy qaıta qaraıdy.
Sondaı-aq, 2021 jylǵy 8 qańtardaǵy taǵy bir mańyzdy sheshimmen Lıýksembýrgtiń okrýgtik soty Qazaqstan Respýblıkasy Lıýksembýrgtiń quqyq qorǵaý organdaryna Statıge qarsy bergen qylmystyq aryzdyń aýyrlyǵyn moıyndady jáne qylmystyq protsess aıaqtalǵanǵa deıin Statıdiń tórelik sheshimge qatysty quqyqtaryn toqtatty. Qazaqstan usynǵan Statı alaıaqtyǵynyń dáleldemelerin jáne túrli ekspertterdiń qorytyndylaryn qarap, okrýgtik sot Qazaqstannyń alaıaqtyqqa qarsy isi men Statıdiń Qazaqstanǵa qarsy tórelik sheshim boıynsha azamattyq talaptary arasynda jetkilikti baılanys bar degen qorytyndyǵa keldi. Endi, joǵaryda atalǵan kassatsııalyq sottyń sheshiminen keıin, Statıdiń tórelik sheshimge Lıýksembýrgte múldem quqyqtyq negizderi joq.
Sonymen qatar, 2020 jylǵy 18 jeltoqsanda Nıderland Joǵarǵy soty «Samuryq-Qazyna» AQ Nıderlandydaǵy aktıvterine tyıym salýǵa qatysty jeńildetilgen is júrgizý sheńberinde Amsterdam Apellıatsııalyq sotynyń sheshiminiń kúshin joıdy. Joǵarǵy sot óz sheshimin Birikken Ulttar Uıymynyń memleketterdiń ıýrısdıktsııalyq ımmýnıtetteri jáne olardyń menshigi týraly konventsııasyna súıene otyryp shyǵardy. Sondaı-aq, sot «Samuryq-Qazyna» aktıvteriniń egemendik ımmýnıteti joqqa shyǵarylmady dep tapty.
Ótken jyly, Shvetsııanyń Svea apellıatsııalyq soty Statıdiń Qazaqstan Ulttyq bankiniń aktıvterine tyıym salýy ortalyq bankterdiń múlkiniń májbúrlep oryndaýdan ımmýnıtetine baılanysty jarııa halyqaralyq quqyq mindettemelerine sáıkes kelmeıtinin anyqtap, BUU Konventsııasyna óz sheshimin negizdedi.
Aqyrynda, Statıdiń zańsyz áreketteri men alaıaqtyq shemalary halyqaralyq arbıtraj salasyndaǵy jetekshi álemdik sarapshylar – professor Djordj Bermann men professor Ketrın Rodjerstiń táýelsiz zańdy qorytyndylarymen rastaldy.
Professor Djordj Bermann barlyq faktilerdi taldap, Statı isinde taraptardyń minez-qulqynyń quqyqtyq saldaryn anyqtaý arqyly táýelsiz qorytyndy jasady. Professor Bermann birqatar tujyrymdarǵa keldi, atap aıtqanda, Statı ózderiniń alaıaqtyq mehanızmin «aldamshy korporatıvti qurylym» jáne «jalǵan kompanııalar» arqyly basqarǵanyn anyqtady, olardyń kómegimen Statı «basqalardyń esebinen ózderin baıyta aldy». Sonymen birge, sarapshy «Statıdiń zańsyz áreketi arbıtrajdyń zańdylyǵyna jáne odan týyndaıtyn sheshimge tolyǵymen qaýip tóndirdi, sonyń ishinde jaýapkershilikke jáne zalalǵa qatysty» dep, qaralyp otyrǵan tórelik sheshimdi «Nıý-Iork konventsııasyna sáıkes moıyndaýǵa nemese oryndaýǵa laıyq emes óreskel aldaý ónimi» dep anyqtady. Professor Bermannnyń pikirinshe «Statıdiń alaıaqtyǵy qazaqstandyq operatsııalarmen de, tórelik talqylaýmen de, sottan keıingi talqylaýlarmen de aıaqtalǵan joq. Ol búgin de ártúrli sottarda qaralyp jatqan sot isterinde únemi burmalaný arqyly jalǵasýda».
Professor Ketrın Rodjers jedel faktilerdi qarastyryp, negizinen 2019 jyldyń tamyzyndaǵy KPMG-diń Statı negizdelgen barlyq qarjylyq eseptilikke qatysty aýdıtorlyq esepterin keri qaıtaryp alýǵa baǵyttalǵan qadamdarǵa nazar aýdardy. Professor Rodjers «Statıdiń qarjylyq qujattary múldem senimsiz jáne mańyzdy burmalaýshylyqtar men kemshilikter arqyly alynǵandyǵy týraly Statıdiń táýelsiz kásibı aýdıtorlarynyń sheshimi trıbýnaldyń sheshim qabyldaýyna áser etken bolar edi» dep tapty. Sonymen qatar, sarapshy «Statıdiń alaıaqtyqpen jáne sybaılas jemqorlyqpen aınalysqandyǵy týraly bul jańa dálelder ınvestıtsııalyq arbıtrajǵa talap qoıýyn múldem boldyrmaı, táýelsiz alańdaýshylyq týdyrýy múmkin edi» degen pikirde.