Adamnan artyq tylsym kúshtiń baryn bilemin – neırohırýrg Muratbek Tileýbergenov
- Muratbek Ábdiǵalıuly, mı isigi neden paıda bolady, onyń aldyn alý joldary bar ma?
- Áli kúnge deıin mıdaǵy isiktiń neden, qaıdan paıda bolatyndyǵy sheshilmeı kele jatqan suraqtardyń biri. Onyń ártúrli sebepteri bolýy yqtımal. Al naqty isiktiń neden paıda bolatyndyǵy belgisiz. Degenmen, sozylmaly aýrýlardyń, keıbir ınfektsııalyq aýrýlardyń, jaraqattardyń saldarynan mıda isik paıda bolýy múmkin. Biraq, ǵylymı tujyrymdamasy joq. Іsik adamnyń kez kelgen aǵzasynda bolady. Al mıdiń ishinde tinnen, qabyǵynan paıda bolatyn, bas súıekte kezdesetin isikter bar. Buǵan qosa basqa múshelerden de mıǵa isik taralyp jatady. Olardy metastazdy isikter dep ataıdy.
Búginde jasandy ıntellekti qarqyndy damyp kele jatyr. Olardyń kómegimen de dıagnoz qoıýǵa bolady. Alaıda, dıagnoz bıopsııa nemese isikten bir tindi alyp, zerthanalyq zertteý arqyly anyqtalady. Al isiktiń qandaı ekendigine qatysty naqty dıagnoz gıstologııalyq zertteý arqyly ǵana qoıylady.
Mıdaǵy isiktiń neden paıda bolatyndyǵy naqty anyqtalmaǵandyqtan onyń aldyn alý joldaryn eshkim aıta almaıdy. Degenmen, adam salaýatty ómir saltyn ustanyp, sportpen shuǵyldanýy, durys tamaqtanýy tıis. Ár adam densaýlyǵyn kútýi qajet. Taza aýada serýendep, ýaqtyly demalyp, oı eńbegin, fızıkalyq júktemeni durys retteý kerek. Mine, osyndaı jaıttar arqyly aýrýdyń aldyn alýǵa bolady dep oılaımyn. Halyqtyń medıtsınalyq saýattylyǵyn da arttyrǵan jón. Adam óz densaýlyǵyn qadaǵalap, der ýaqytynda tekserilip otyrsa, onda isiktiń úlkeıip ketýine, asqynýyna jol berilmeıdi.
- Mı isigi aýrýlary qaı jastaǵy adamdarda jıi kezdesedi?
- Mı isigi aýrýlary jas talǵamaıdy. Búginde jańa týǵan sábıden bastap, eńkeıgen qart adamdarda da kezdesedi. Kez kelgen adamda kezdesýi múmkin. Biraq, adam jasyna qaraı mı isiginiń de erekshelikteri bolady. Sábıdegi týa bitken isikti 1-2 aıdan keıin óziniń belgilerine oraı zerthanalyq zertteýler arqyly anyqtaımyz. Men qyzmet jasap jatqan Mı patologııalarynyń neırohırýrgııasy bólimshesinde eresek adamdardy emdeıdi. Mı isigi bolǵanda adamnyń basy aınalýy, jıi aýrýy, ishken dáriniń esh kómegi bolmaýy, júrek aıyp, qusýy múmkin. Kózdiń kórý qabiletiniń nasharlaýy da baıqalýy yqtımal. Aıtalyq, adamnyń kórý qabileti nasharlap, dárigerge qaralǵanda esh nátıje bolmady delik. Al basyn tomografııaǵa túsirgende isik anyqtalyp jatady. Mı isiginiń taǵy bir belgisi – esten taný. Medıtsına naqty sheshimdi matematıkalyq dáldikpen aıtatyn ǵylym emes. Salystyrmaly túrde anyqtalady. Sondyqtan naýqastyń densaýlyǵyna, shaǵymyna, synama taldamalaryna qaraı dıagnoz qoıylady.
- Osy ýaqytqa deıin qansha ota jasadyńyz?
- Ulttyq neırohırýrgııa ortalyǵynda osymen 12 jyl jumys istep kelemin. Osy jyldar arasynda 2500 astam operatsııalarǵa qatysyp, 1200 astam ota jasadym. Hırýrg úshin eń bastysy – aldyńa kelgen adamnyń aıaqtan turyp júrip ketkeni, úıine aman-esen jetkeni, aýrýynan aıyqqany.
Qazaqta «qaı jeriń aýyrsa, janyń sol jerde» degen sóz bar. Sondyqtan, myna ota jeńil, al mynaý qıyn dep aıtýǵa bolmaıdy. Tipti saýsaqqa jasalatyn ota da kúrdeli. Bireýler «appendıtsıtti 15 mınýtta alyp tastaıdy, jeńil ota» deıdi. Appendıtsıtke de kúrdeli ota jasalady. Al mıǵa múldem jeńil ota bolmaq emes. Kez kelgen ota - aýyr, kúrdeli. Hırýrg operatsııa ústelindegi barlyq jaǵdaıdy júregimen qabyldaıdy, ón-boıynan ótkizedi.
- Al otaǵa kirer aldynda únemi ustanatyn ádet, daǵdyńyz bar ma?
- Iá, ondaı ádetim bar. Operatsııa zalyna únemi oń aıaqpen kiremin, medıtsınalyq qolǵapty oń qolymnan bastap kıemin. Adamnan artyq tylsym kúshtiń bar ekendigin bilemin. Kez kelgen operatsııaǵa «Jaratqanymyz jar bolsyn» dep, Allaǵa syıynyp kiremin.
- Ota kezinde jadyńyzda máńgi jattalyp qalǵan bir oqıǵamen bólisseńiz...
- Osydan 8 jyl buryn jadymda máńgi saqtalǵan erekshe oqıǵalardyń biri oryn aldy. Birde júkti áıelge eki otany qatar jasadyq. Kelinshektiń mıyna ota jasap jatqan sátte kesar tiligi arqyly bosandyryp aldyq. Ádette, neırohırýrgııada adam narkozdan oıanǵannan keıin ózi-ózine kelýi úshin biraz ýaqyt qajet. Narkoz jiberetin tútikti aýyzdan alǵannan keıin kóp adam túkirip, qaqalyp-shashalyp biraz jatady. Al ol kelinshek narkozdan oıanǵannan keıin 1 mınýtqa jetpeıtin ýaqytta: «Balam qaıda?» - dep surady. Sol jerde turǵan bárimiz tań qaldyq. Ananyń balaǵa degen mahabbatyna tánti boldyq. Bir emes, eki otany bastan keshirse de, oıana salysymen densaýlyǵyn emes, balasyn surady. Bárimizdiń de anamyz bar, bárimiz de anamyzdy jaqsy kóremiz. Biraq, sol sátte ananyń balaǵa degen kirshiksiz mahabbatyna kózim anyq jetti.
Halyq arasynda «evreı aýyrmaı turyp, orys aýyrǵanda, qazaq óleriniń aldynda dárigerge barady» degen ázil bar. Ázil bolsa da astarynda shyndyq ta bar sııaqty. Aýyryp emdelgennen góri, aýyrmaı turyp odan saqtanǵanymyz durys. Bizge naýqastar kóbine keshigip keledi. Densaýlyǵyna mán bermeıdi. Bala-shaǵasyna, týǵan-týystaryna qaraılasamyn dep júrip, aýrýyn asqyndyryp alady.
- Mıdaǵy isikti sylyp tastaý úshin qandaı jańa tehnologııalar engizip jatyrsyzdar?
- Qazirgi álemde mıǵa ota jasaýǵa qoldanylatyn qandaı jańa tehnologııa bolsa, sonyń barlyǵyn qoldanamyz. Máselen, radıohırýrgııalyq emdi qoldana bastadyq. Bul emniń ereksheligi – naýqastyń bas súıegin ashpaı, isikti gamma sáýleniń kúshimen kúıdirý. Keı jaǵdaıda bul sáýle isikti kúıdirip qana qoımaı joq qylyp ta jiberedi. Taǵy bir jańa tásil – mıǵa endoskopııalyq jolmen ota jasaý, ıaǵnı kishkentaı tútik arqyly mıdiń tereń qabatynda ornalasqan isikti sylyp tastaımyz.
Sonymen qatar ortalyǵymyz álemdegi neırohırýrgııa qarqyndy damyǵan elderdiń bárimen tyǵyz yntymaqtastyqty jolǵa qoıyp otyr. Bul – ortalyq basshysy akademık Serik Aqsholaqovtyń eńbeginiń jemisi. Búgingi jas býyn sol kisiniń izin basyp kelemiz. AQSh-tan bastap, Eýropa elderine deıin jaqsy baılanys ornatylǵan. Másele týyndaǵan jaǵdaıda elektrondy poshta, WhatsApp arqyly baılanysqa shyǵyp, sheteldik áriptesterimizden aqyl-keńes alýǵa tolyq múmkindigimiz bar.
- Ortalyqqa basqa elderden kelip ota jasatatyn sheteldikter de kóp shyǵar?
- Ashylǵan sátten beri 450-500-ge jýyq shetel azamaty kelip ota jasatty. Qazirgi ýaqytta Ortalyq Azııa elderi – Qyrǵyzstan, Ózbekstan, Tájikstannan naýqastar óte jıi keledi. Óıtkeni, bul elderde Qazaqstandaǵydaı neırohırýrgııa ortalyǵy joq. Máselen, osy kúzde Tájikstannyń onkologııa salasyn basqaratyn professor kelgen edi. Jubaıy qazaq eken, týystarynyń biri ortalyqta emdeldi. Sol kezde tájik professory bizdikindeı ortalyqtyń bolǵanyn armandaıtynyn aıtqan bolatyn. Óıtkeni, olarda nerohırýrgııalyq bólimshe kópbeıindi aýrýhananyń bir qabatyn ǵana alyp otyr eken. Munan bólek, Reseıdiń Qazaqstanmen kórshiles óńirlerinen de adamdar jıi kelip, kómegimizge júginedi.
- Suhbatyńyzǵa raqmet!