Adam papıllomavırýsyna qarsy vaktsınany satyp alýǵa 9 mlrd teńge qarastyryldy - onkolog
– Osydan 11 jyl buryn adam papıllomavırýsyna qarsy vaktsınalaý baǵdarlamasy pılottyq rejımde qolǵa alynyp, keıin sátsiz aıaqtaldy nege?
– 2013 jyly Qazaqstanda 12-14 jas aralyǵyndaǵy qyzdardy adam papıllomavırýsyna qarsy egý bastaldy. Bul pılottyq jobaǵa elimizdiń 4 qalasy qatysqan bolatyn. Atap aıtar bolsam, Atyraý, Pavlodar, Almaty jáne Astana. Pılottyq joba barysynda 17000 oqýshy qyz ekpeniń bir dozasyn alǵan, ishinde tek 11myń qatysýshyǵa tolyq dozalyq vaktsına egildi. 2015 jyly ekpeden óz erikterimen bas tartqandyqtan jáne Pavlodarda eki jasóspirim qyz HPV-ǵa qarsy ekpeden keıin jaǵdaıynyń nasharlaǵanyna shaǵymdandy. Sodan joba toqtatyldy. Alaıda, keıin olardyń esinen tanyp qalýy vaktsınamen baılanysty emes ekeni anyqtaldy.
– Adam papıllomavırýsy qandaı qaterli isikke ákelýi múmkin?
– Adamnyń papıllomavırýsynyń keı túrleri emdelmegen jaǵdaıda 10-15 jylda jatyr moıny isigine ákeledi. Sondaı-aq halyqaralyq qaterli isikti zertteý agenttigi adam papıllomasyvırýsynyń 16 jáne 18 tıpti túrin kantserogendi faktor retinde resmı túrde málimdedi. Jatyr moıny obyrynyń damýy – uzaq protsess. Ár tórt jyl saıyn skrınıngten ótýge bolady. Eger qandaı da bir patologııa anyqtalsa, mundaı patsıentterdi baqylaý jáne emdeýdiń algorıtmi bar. ıAǵnı qaterli isikke deıin aparmaıdy.
– Adam papıllomavırýsyna qarsy vaktsına jatyr moıny obyrynyń aldyn alatyny ǵylymı dáleldengen be ?
– Professor Harald Zýr Haýsen adam papıllomavırýsy jatyr moıny obyryna ákeletinin dáleldegen ǵalym. Ol úshin professor Nobel syılyǵymen marapattaldy. HPV-niń 200-ge jýyq túri bar, olardyń 14-i adam úshin qaýipti jáne tek jatyr moıny obyryn ǵana emes, aýyz qýysynyń, anýstyń, jynys múshesiniń, syrtqy jynys músheleriniń isigin de týdyrýy múmkin. Amerıka Qurama Shtattary men Avstralııa sııaqty elder jasóspirim qyzdarǵa ımmýndaý baǵdarlamalaryn 15 jyldan astam ýaqyt buryn engizdi. Vaktsınatsııanyń ekonomıkalyq tıimdiligi kóptegen zertteýlerde dáleldengen. Vaktsına - atalǵan vırýs saldarynan bolatyn aýrýlardy jáne ólimdi 70-ten 97% -ǵa deıin tómendetedi. Al, jatyr moıny obyry – tolyqtaı aldyn alýǵa bolatyn jalǵyz qaterli isik.
– Infektsııalyq vırýs nesimen qaýipti?
– HPV ınfektsııalarynyń basym kópshiligi jynystyq qatynas arqyly juǵady. Alaıda, vırýs juqtyrǵan adamnyń terisi men shyryshty qabattarymen turmystyq baılanys arqyly da beriledi, sondyqtan juqtyrý qaýpi jynystyq belsendi emes qyzdar arasynda da bar.
– Ata- analar arasynda vaktsına «bedeýlikke ákeledi» degen úreı bar. Oǵan ne deısiz?
– Adam papıllomavırýsyna ( HPV) qarsy vaktsınatsııasy men bedeýlik arasyndaǵy baılanysty kórsetetin epıdemıologııalyq zertteý joq. 2018 jyly «AQSh-ta adam papıllomavırýsyna qarsy vaktsına ınektsııasyn alǵan 25-29 jas aralyǵyndaǵy áıelderdiń júkti bolý yqtımaldyǵy tómendedi», degen maqala jaryq kórgen bolatyn. Maqala avtory Gayle DeLong mamandyǵy boıynsha medıtsına salasyna qatysy joq, bilimi ekonomıst edi. Osy maqaladan HPV vaktsınatsııasyna qatysty barlyq alańdaýshylyqtar bastaldy. Keıin onyń negizsiz ekeni dáleldendi. DDU bul vaktsınany qaýipsiz jáne tıimdi dep bekitti
– Vaktsınatsııa erikti túrde jasalady ma?
– Densaýlyq saqtaý mınıstrligi Qazaq onkologııa jáne radıologııa ǵylymı-zertteý ınstıtýtymen birlesip, 2024 jyldyń kúzinde Qazaqstan Respýblıkasynyń mektepterindegi 11 jastaǵy qyzdarǵa ekpe salýdy tek ata-anasynyń kelisimimen ǵana bastaýdy josparlap otyr.
– Nege 9-11 jastaǵy oqýshy qyzdarǵa salynýy kerek?
– Jappaı egý 9-13 jas aralyǵyndaǵy jasóspirim qyzdarǵa júrgiziledi. Bul jasóspirim qyzdardy jynystyq belsendiliktiń bastalýyna deıin jappaı vaktsınatsııalaý maqsatynda tańdaldy, óıtkeni jynystyq belsendiliktiń 10 jasynda bastalý jaǵdaılary bar. AQSh-ta júrgizilgen zertteýler 10 jastaǵy jasóspirimderdiń 2% jynystyq ómirdi 10-11 jasta bastaǵanyn kórsetti.
– Bıyl qansha oqýshy qyzdy vaktsınatsııadan ótedi?
– Bıýdjetke keletin bolsaq 2024 jyly densaýlyq saqtaý vıtse-mınıstri Aıjan Esmaǵambetovanyń aıtýynsha, APV - ǵa qarsy vaktsınalardy satyp alýǵa shamamen 9 mıllıard teńge qarastyrylǵan 175 myń qyzdy eki dozamen qamtý josparda.
– Vaktsına qaı elden jetkiziledi?
– AQSh pen Ulybrıtanııadan arnaıy tapsyryspen alynady.
– Ekpeni jyl saıyn alyp týrý kerek pe?
– Jyl saıyn vaktsına alý qajettiligi joq. Qazaqstanǵa «Gardasıl- 4» vaktsınasy jetkiziledi. Ekpe 2 kezeńge bólinip salynady. Júrgizilgen zertteýler boıynsha vaktsına 10 jyldyń ishinde áserin joǵaltpaǵan. Immýnıtettiń uzaqtyǵyna qatysty zertteýler áli de júrgizilýde. Nátıjesinde 10 jyldan keıin revaktsınatsııa qajet emes ekeni dáleldendi.
–Ata-analarǵa qandaı keńes berer edińiz?
– Ata-analar birinshiden, tolyqtaı berilgen aqparatpen tanysý kerek. Ekinshiden, barlyq suraqtaryna dárigerlerden jaýap ala alady. Úshinshiden, qazirgi ýaqytta ınternet jelisinde tolyq málimetter qol jetimdi. Onyń ishinde búkilálemde júrgizilgen zertteýlermen tanysa alady.
– Suhbatyńyzǵa rahmet!