A. Baıtursynovtyń el úshin etken eńbegi Úndistandaǵy M. Gandı, Qytaıdaǵy Sýn-ıAtsen syndy ult-azattyq qozǵalys kósemderiniń qyzmetinen esh kem emes- Májilis depýtaty K. Saǵadıev
-Orynbor qalasynyń qazaq tarıhyndaǵy orny erekshe. Orynbordyń irge kóterýine baılanysty qazaq halqy Reseımen tyǵyz qarym-qatynas jasaı bastady. Munda qazaq tarıhynyń betteri altyn árippen jazylyp qaldy. Munda elim dep eńiregen talaı qazaq zııalylary jemisti eńbek etti. Sonyń biregeıi - Ahmet Baıtursynov.
Ahmet Baıtursynovtyń jıyrma jyldan astam ǵumyry osy Orynbormen taǵyz baılanysty boldy. Torǵaı óńirinde týyp-ósken bolashaq ǵalym 1891-1895 jyldary osy Orynborda muǵalimdik mektepte bilim aldy. Sodan keıin Aqtóbe, Qostanaı, Qarqaraly atyrabynda bala oqytqan oıshyl ustaz sol kezdegi qoǵamdyq-saıası ómirge de belsene aralasady. Bulaı bolmaýy múmkin emes te edi. Aqyry polıtsııa tyńshylarynyń jalasymen 1909 jyly Semeı abaqtysyna qamalyp, segiz aı boıy qorlyq kóredi.
Túrmeden bosatylǵan Ahmet Baıtursynov 1910 jyly naýryzda Orynborǵa jol tartady. Sóıtip onyń ómirindegi qazaq eli úshin jasalǵan isterge toly kezeń bastalady. Ásirese, 1913-1918 jyldary Orynborda shyǵyp turǵan «Qazaq» gazetiniń el sanasyn oıatýdaǵy mańyzy zor boldy. І Memlekettik Dýmanyń depýtaty Álıhan Bókeıhanovpen, qaıratker aqyn Mirjaqyp Dýlatovpen birge qolǵa alǵan basylym alǵashqy sanynan-aq qazaq halqynyń barlyq shyndyǵyn, kórgen qorlyǵyn aıtyp, el bolýdyń jolyn kórsetip, bilim men ǵylymǵa úndedi. Patsha jandaıshaptarynyń qylyshynan qan tamyp turǵan kezdiń ózinde qazaqty óz atymen atap, «Qazaq» degen gazet shyǵaryp, eldiń basy qosylýy kerektigin atap kórseti. «Oıan, qazaq!» dep jar salǵan qazaq basylymy óziniń tarıhı mindetin oryndady.
Orynborda «Alashorda» atty birinshi tolyqqandy saıası partııanyń qurylýy teńdesi joq tarıhı oqıǵa boldy. Onyń da bastaýynda Ahmet Baıtursynovtaı qazaq zııalylary turdy. Mine, osy partııanyń tuǵyrnamasyn jasaýǵa Álıhan Bókeıhanov, Mirjaqyp Dýlatovtarmen birge Aqań da óziniń súbeli úlesin qosty. Atalmysh baǵdarlama búgingi kún turǵysynan da mańyzyn joıǵan joq. Ol eldiń damý jolyn aıqyndaýmen birge álemdik dúnıetanymy, keleshekti boljaý jaǵynan úlken-úlken damyǵan elder saıası uıymdarynyń baǵdarlamasynan kem bolǵan joq.
Ahmet Baıtursynov 1923 jyly elýge tolǵan kezde onyń mereıtoıy qazaq eliniń sol kezdegi astanasy Orynborda atalyp ótildi. «Osy kúnde Aqań Orynborda» deı otyryp, onyń búkil qyzmetine sholý jasaǵan, qazaq halqynyń taǵy bir ardaqty uly, keıin uly jazýshyǵa aınalǵan Muhtar Áýezov «Aqań ashqan qazaq mektebi, Aqań túrlegen ana tili, Aqań salǵan ádebıettegi elshildik uran - «Qyryq mysal», «Masa», «Qazaq» gazetiniń 1916 jyldaǵy qan jylaǵan qazaq balasyna istegen eńbegi, óner-bilim, saıasat jolyndaǵy qajymaǵan qaıraty, biz umytsaq ta, tarıh umytpaıtyn ister bolatyn», dep atap kórsetti. Óz dáýirinde osylaısha ult kósemine aınalǵan Ahmet Baıtursynovtyń eli úshin etken eńbegin táýelsiz Qazaqstannyń Tuńǵysh Prezıdenti Nursultan Nazarbaev ta joǵary baǵalady.
Elimiz táýelsizdik alǵannan bergi jıyrma jyl ishinde Ahmet Baıtursynov jańa qyrynan ashylyp keledi. El de onyń baı murasymen tanysýǵa, Aqań tulǵasyn ózgelermen salystyrýǵa múmkindik aldy. Mine, osy tusta qadap aıtar bir jaıt, Ahmet Baıtursynovtyń el úshin etken eńbegi Úndistandaǵy Mahatma Gandı, Qytaıdaǵy Sýn-ıAtsen syndy ult-azattyq qozǵalys kósemderiniń qyzmetinen bir de kem emes.
Orynbordyń taǵy bir ereksheligi, munda Reseı quramyndaǵy Qazaq úkimeti oryn tepti. El tarıhynan oıyp oryn alar talaı qaıratker eńbek etti. Olardyń esimderi de óshpeýi tıis. Máselen, Ahmet Baıtursynov atyndaǵy alań ashylsa dep jatyr. Osyndaı bir ortalyqqa jádigerlerimiz jınala berýi kerek. Ókinishke qaraı, mundaǵy murajaı, arhıvterde Qazaq úkimetine qatysty mura-jádigerler kóp saqtalmapty. Muny izdestirý, basyn qosyp, kórnekti orynǵa qoıý aldaǵy kúnderdiń enshisinde bolsa kerek»
«Qoryta aıtqanda, Táýelsizdigimizdiń 20 jyldyǵy tusynda sol azattyq jolynda qyzmet etken, tipti janyn bergen qazaq zııalylarynyń esimderi ardaqtalýy tıis. Táýelsizdik aspannan jaı túse qalǵan joq. Bul kóptiń armany, qazaqtyń aldyńǵy qatarly uldarynyń armany bolatyn. Endeshe, sol qaıratkerlerimizdi qurmetteı bilsek, bul - eldigimizdiń belgisi», - dep túıindedi oıyn K.Saǵadıev.