9 mamyr - Jeńis merekesiniń Qazaqstan tarıhyndaǵy orny erekshe
Dúnıe elderin sharpyǵan soǵystan sol tustaǵy Keńester Odaǵynyń quramyndaǵy Qazaqstan da tys qalǵan joq. Málimetterge súıensek, surapyl soǵysqa Qazaqstannan 1 mln 200 myń jaýynger maıdanǵa attanǵan eken. Bul respýblıka halqynyń 18-50 jas aralyǵyndaǵy eresekterdiń jetpis paıyzyn qurady. Qazaqstan azamattary surapyl soǵysqa qatysyp qana qoıǵan joq, urystardyń alǵy shebinde eren erlikter kórsetti. Attanǵandardyń 600 myńy nemese teń jartysy soǵystan qaıtyp oralmady. Qazaqstandyq 500-ge jýyq jaýynger Keńes Odaǵynyń Batyry atandy. Soǵys aıaqtalǵannan keıingi jyldary naqty aıtqanda, 1946 jyly Qudaıbergen Suraǵanov, 1965 jyly general Sabyr Rahymov, al 1990 jyly Baýyrjan Momyshuly Batyr ataǵyn aldy. Eki márte Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵyn Talǵat Bıgeldınov, Leonıd Beda, Ivan Pavlov, Sergeı Lýganskıı, al Shymkentte ornalasqan Chýgýev áskerı avıatsııa ýchılışesi túlegi I.N.Kojedýb úsh márte Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵyn ıelendi. Shyǵystan shyqqan qos juldyz pýlemetshi Mánshúk Mámetova men mergen Álııa Moldaǵulovalar da osy joǵary ataqqa laıyqty dep tanyldy. Sonymen qatar 142 qazaqstandyq Dańq ordeniniń tolyq ıegeri atansa, Keńes Odaǵynyń orden, medaldarymen marapattalǵan qazaqstandyqtar sany 100 myńǵa jýyqtaıdy.
Málimetterge súıensek, maıdan dalasynda Qazaqstannan jiberilgen 23 birlestik, elýge taqaý polktar men batalondar shaıqasty. Qazaqstandyqtar Máskeý men Lenıngradty janqııarlyqpen qorǵap, Ýkraınany, Belarýsty, Baltyq jaǵalaýyn, Moldovany azat etýge qatysty, tutastaı alǵanda qazaqstandyqtar keńes-nemis maıdanynyń sheshýshi shaıqastarynyń basym bóligine derlik atsalysty.
Soǵystyń alǵashqy sátinde shekara shebindegi Brest qorǵanysyn qorǵaýshylar qatarynda myńdaǵan qazaqstandyqtar boldy. 1941 jylǵy qyrkúıektiń aıaǵynda bastalǵan Máskeý túbindegi shaıqasta general I.Panfılov basqarǵan 316-atqyshtar dıvızııasy erekshe kózge tústi. Munda Baýyrjan Momyshuly basqarǵan 1073-gvardııashyl atqyshtar polki jaý shabýylyna erlikpen toıtarys berdi. Máskeýdi qorǵaýda panfılovshylar dıvızııasy bólimderiniń saıası jetekshileri P.Vıhrov, M.Ǵabdýllın, avtomatshylar T.Toqtarov, R.Amangeldıev erlik kórsetti. Qazaqstandyq áskerı quramalardyń úshten biri 1941 jylǵy 9 qyrkúıekten bastap Lenıngradty qorǵaýǵa qatysty.
Qazaqstan 1942 jyldyń jazynda Stalıngrad shaıqasynyń eń jaqyn tylyna aınalyp, soǵys qımyldaryna Batys Qazaqstandaǵy temir jol stansalary men eldi mekender keńinen tartyldy. Kýrsk shaıqasynda jáne basqa da maıdandarda qazaqstandyq quramalar men bólimder boldy. Baltyq boıy respýblıkalaryn, Ýkraına men Belorýssııany, Shyǵys Eýropany azat etýge jáne Berlın operatsııasyn júzege asyrýǵa qazaqstandyq jaýyngerler de qatysty.
Qazaq jaýyngerleri partızan soǵysyna da belsene qatysty. Lenıngrad oblysyndaǵy shaıqastarda - 220, Smolensk jerinde - 270-ten astam, Ýkraına men Belorýssııada - 3000-daı qazaqstandyq erlik kórsetti. Bulardyń ishinde Q.Qaısenov, Ǵ.Ahmedııarov, B.Jangeldın, Á.Sháripov, N.Baıseıitova men T.Jumabaeva, J.Saın, Ǵ.Omarov sııaqty qazaqtyń ul-qyzdary boldy. Partızandar komandırleri A.Egorovqa, N.Zebnıtskııge jáne F.Ozmıtelge Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵy berildi. 300-deı qazaqstandyq Eýropadaǵy qarsylasý qozǵalysyna qatysty. Fashızmge qarsy soǵys jeńispen aıaqtalǵannan keıin qazaqstandyq jaýyngerler Kvantýn armııasyna qarsy shaıqasty.
Qazaqstannyń tabıǵı baılyǵy Qyzyl Armııany áskerı tehnıkamen jaraqtandyrýda mańyzdy ról atqardy. KSRO HKK men BK(b)P OK-niń 1941 jylǵy 16 tamyzdaǵy qaýlysy Qazaqstannyń 1941 jyldyń 4 toqsany men 1942 jylǵa arnalǵan áskerı-sharýashylyq josparyn belgiledi. Osy qaýlyǵa sáıkes respýblıka ekonomıkasy soǵys múddesine baǵyttaldy. Respýblıka áskerı óndiris úshin qajet mys, qorǵasyn, metall, vısmýt, molıbden, polımetall kenderin óndirýde jetekshi orynda boldy. Marganets, volfram, nıkel, t.b. óndirý jolǵa qoıyldy. Qazaqstannyń qorǵanys zaýyttary qarý-jaraq pen oq-dári jasaýdyń jańa úlgilerin ıgerdi. Qaraǵandy kenshileri ónerkásip pen kólikti kómirmen qamtamasyz etti. Oral - Embi munaıly aýdandarynyń kásiporyndary suıyq otyn shyǵarýdy 39 paıyzǵa arttyrdy. Elektr qýatyn óndirý 2 ese derlik ósti. 1941-1945 jyldary barlyǵy 460 jańa óndiris orny salyndy. Bulardyń qatarynda soǵys júrip jatqan aýdandarda Qazaqstanǵa kóshirilgen 142 kásiporyn qysqa merzim ishinde ornalastyrylyp, iske qosyldy. Qazaqstannyń aýyl sharýashylyǵy maıdan men tyldy azyq-túlikpen, ónerkásipti shıkizatpen jabdyqtady. 1942 jyly mal basy 2 mln-ǵa, egis kólemi 8 mln. gektarǵa jýyq arttyryldy. Respýblıka 1941-45 jyldary 5829 myń tonna astyq, 734 myń tonna et jáne basqa azyq-túlik berdi. Soǵys jyldary respýblıka eńbekshileri maıdanǵa kıim-keshek, azyq-túlik jiberip, jeke azamattardyń qarjysyna tankter, ushaqtar, súńgýir qaıyqtar jasaldy. Respýblıka halqynyń maıdan qajetine erikti jınaǵan qarjysy 4700 mln. som boldy.
Osynyń ózi Qazaqstan úshin ekinshi dúnıejúzilik soǵys, sonyń ishinde Uly Jeńis ult tarıhynyń erekshe paraqtary ekenin kórsetse kerek. Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev ta bul kún elimiz úshin erekshe mán berin, onyń aıryqsha kún ekenin udaıy aıtyp keledi. «Adamzat tarıhyndaǵy eń alapat soǵystaǵy Uly Jeńiske bizdiń halqymyz óshpes úles qosty. Maıdanǵa attanǵan 1 mln 200 myń jerlesterimizdiń teń jartysy soǵysta erlikpen qaza tapty. 500-den astam qazaqstandyq Keńes Odaǵynyń Batyry atandy. Soǵys jyldarynda búkil halqymyz tyl jumysynda jumylyp, Jeńiske óz eńbegin sińirdi. Qas dushpanǵa atylǵan árbir oqta qazaq jeriniń úlesi zor», -deıdi Elbasy N. Nazarbaev.
Sondyqtan da, elimiz úshin 9 mamyr merekesiniń orny erekshe. Óıtkeni, Qazaqstan tarıhyndaǵy Jeńis kúni - bul babalarymyzdyń erligi men batyrlyq dańqy aıshyqtalǵan kún. Sondyqtan da, el basyna kún týǵan sátte týǵan jerdiń namysy úshin maıdanǵa attanyp, Otan úshin janqııarlyq erlik kórsetken jaýjúrek qaharman babalarymyzdyń erligin esten shyǵarýǵa bolmaıdy. Sol úshin de 9 mamyr kúni - qaısarlyqtyń, qaıtpas rýh pen jalyndy jigerdiń has úlgisin kórsetken barsha soǵys jáne tyl ardagerleriniń aldynda taǵzym etýge tıispiz. Osy kúni bolashaq úshin qurban bolǵan mıllıondaǵan adamdardy eske alyp, merekeni Otanǵa degen súıispenshiliktiń nyshany retinde atap ótýge de tıispiz.