9 aıdaǵy kórsetkish elimizdiń azyq túlik qaýipsizdigin qamtamasyz etýge berik negiz qalanǵanyn kórsetti
Bul tetik jolǵa qoıylsa, ınflıatsııany yryqqa kóndirip qana qoımaı, ekonomıkany ilgeriletýde jaqsy nátıjelerdi baǵyndyrýǵa bolady. Árıne, elimiz dúnıejúziniń ekonomıkasymen yqpaldasyp damyp otyrǵandyqtan, syrtqy naryqtardaǵy baǵa faktorlary Qazaqstandaǵy azyq‑túlik naryǵyndaǵy jaǵdaılarǵa áser etpeı qoımaıdy. Bul oraıda irgemizdegi Reseıdiń naryǵyndaǵy jaǵdaı biz úshin yqpaldy úrdiske ıe. Buǵan birshama ýaqyt buryn eldi dúrliktirgen qaraqumyq, ósimdik maıy sekildi taýarlarǵa qatysty baǵa yryqsyzdyǵy aıqyn mysal bola alady. Árıne, azyq-túlik baǵasyna qatysty bundaı birli‑jarym jaǵdaılardyń tigisin jatqyzyp, tizgindi óz qolyna alýda atqarýshy bılikte tetikter barshylyq. Kerek bolsa, ishki naryqta suranysy joǵary tıisinshe tapshy bolyp turǵan qandaı da bir taýarǵa qatysty eksporttyq tyıym jasap, ýaqyty kelgende ondaı tyıymdy alyp otyrady. Degenmen, qaýipsizdiktiń dál osy salasyna basa nazar aýdarý arqyly ǵana aldaǵy kezeńderde baǵany «qaqpaqaılaý» sharasyn ońaıyraq, qorǵaný tetigin qazirgiden góri tıimdirek júrgizýge bolady.
Jaqynda Úkimet qorytyndylaǵan 9 aıdyń nátıjelerine nazar aýdarsaq, memleket tarapynan agrarlyq sektorǵa jasalǵan qoldaý óz nátıjesin berip jatqanyn ańǵarýǵa bolady. Máselen, bıylǵy qurǵaqshylyqqa, birqatar óńirdegi egistiktiń kúıip ketkenine qaramastan, 13,7 mıllıon tonna astyq jınaldy. Onyń ishinde elimizdiń eksporttyq áleýeti 7 mıllıon tonna astyqty quraıtyny boljanady. Budan bólek, kúrish byltyrǵy kórsetkishke qaraǵanda 25 paıyzǵa artyq jınaldy. Eń bastysy, qurǵaqshylyqtan zardap shekken sharýashylyqtar óz problemalarymen jeke qalyp qoıǵan joq. Olarǵa 1,5 mıllıard teńge kóleminde demeýqarjy bólinip otyr. Nesıeler, tuqymdyq ssýdalar jáne lızıngilik tólemder boıynsha bulardyń merzimderi uzartylýda. Un men nan baǵasyn turaqty qalypta ustap turý úshin oblystar ákimdikteri men Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi arasynda arnaıy memorandým jasaldy. Al bıyl 788 myń tonna maıly daqyldar jınalady dep boljanýda. Bunyń ózi dúrbeleń týdyrǵan ósimdik maıyna degen ishki suranysty tolyq qamtamasyz etedi degen sóz. Óıtkeni, jınalǵan ónimnen shamamen 270 myń tonna ósimdik maıy alynatyny josparlanǵan. Kókónis pen jemis‑jıdekke qatysty ishki suranysty da qamtýǵa shama keletindeı jaqsy boljamdar barshylyq.
Toǵyz aıdaǵy kórsetkishke úńilsek, mal sharýashyǵy salasynda da damýdyń ornyqty qarqyny saqtalǵan. Esepti kezeńde maldyń barlyq túri boıynsha mal basy 3 paıyzǵa deıin artqan. Sonyń arqasynda, et óndirý 4,1 paıyzǵa, sút óndirý - 1,5 paıyzǵa, al jumyrtqa óndirý - 12,6 paıyzǵa ósken. Aýyl sharýashylyǵy taýarlaryn óńdeý salasy da burynǵy qarqynyn saqtap tur. Bul rette 9 aıda óńdeýshi ónerkásip salasyndaǵy óndiris kóleminiń ósimi - 14 paıyzdy qurap otyr.
Bir sózben túıip aıtsaq, aýa raıynyń qolaısyzdyǵy men syrtqy faktorlardyń yqpalynan týyndaǵan qıynshylyqtarǵa qaramastan, aǵymdaǵy jyly ekonomıkanyń agrarlyq sektory eldiń azyq‑túlik qaýipsizdigine berik negiz qalanǵanyn kórsetti. Buǵan joǵaryda keltirilgen toǵyz aıdyń damý kórsetkishteri dálel bola alady.
Degenmen, ishki naryqty qorǵaý men baǵanyń ornyqtylyǵyn ustap turýda áli de qyrýar sharalar talap etiletini aıqyn. Eń bastysy Memleket basshysy aǵymdaǵy jyly Úkimettiń aldyna nan baǵasyn «ýysta ustap turý» týraly negizgi mindetti júktegeni belgili. «Bıdaı mol, astyq syrtqa shyǵarýǵa da jetedi» degenimizben, baǵa máselesinde qorǵanystyń da kúshti ról atqaratynyn esten shyǵarmaǵan lázim. Bul rette agrarlyq sektor úshin aǵymdaǵy qorǵanys qabiletin kúshteıtýmen qosa, strategııalyq mindetterdi de der kezinde júzege asyrý basty talap bolyp qala beredi. Bul tek nan men un salasyna, áıtpese astyq máselesine ǵana emes, jalpy agrarlyq sektorǵa qatysty másele.
Al endi aldaǵy bes jyl shamasyn alyp qarastyrsaq, elimizdegi agroónerkásiptik keshendi damytý baǵdarlamasyn iske asyrýǵa 1 trln. teńge qarjy qajet etiledi eken. Ótkendegi Úkimet otyrysynda Agroónerkásip keshenin damytýdyń 2010-2014 jyldarǵa arnalǵan baǵdarlamasynyń jobasy boıynsha baıandama jasaǵan Aýyl sharýashylyǵy mınıstri Aqylbek Kúrishbaevtyń aıtýynsha, «baǵdarlamany iske asyrý kezinde jalpy 5 jylǵa 1 trln. teńge qajet bolady». Bundaǵy sýbsıdııalardyń úlesin bes jyl ishinde 20 paıyzdan 25 paıyzǵa deıin arttyrý kózdelgen.
Mınıstrdiń sózine qaraǵanda, atalǵan baǵdarlama aıasynda eginshilik salasyn ártaraptandyrý sharalary júrgizilip, onyń esebinen egistik alqaptarynyń qurylymy ǵylymı negizdelgen deńgeıge deıin jetkiziletin bolady. 5 jyldyń ishinde astyqtyń jalpy óndirisiniń ortasha jyldyq kólemi 17,8 mln. tonnaǵa, eksporttyq áleýet 6,7 mln. tonnadan 8,6 mln. tonnaǵa nemese 28 paıyzǵa ulǵaıady. Sondaı-aq astyq eksportynyń jalpy kólemindegi óńdelgen óniminiń úlesi 32 paıyzdan 50 paıyzǵa deıin artatyny da boljanady. Munymen qosa ishki tutynýdaǵy otandyq qant qyzylshasynan óndirilgen qanttyń úlesi 5 paıyzdan 17 paıyzǵa deıin ósedi dep kútilýde. Bunyń ózi úlken ilgerileýshilikti bildiredi. «Asyl tuqymdy maldardyń ortasha úlesi 6-dan 14 paıyzǵa deıin ulǵaıady. Al qus sharýashylyǵyn damytý jumystary ımporttyq táýeldilikti tómendetýge múmkindik beredi. Elimizde tutynylatyn qus eti ımportynyń úlesi 58 paıyzdan 25 paıyzǵa tómendeıdi», ‑ dedi A. Kúrishbaev.
Ekonomıkalyq qaýipsizdik turǵysynan qamtylatyn shara bolǵandyqtan, bıýdjet qarajaty tolyq bólinetini aıqyn. Sondyqtan da, qyrýar qarjynyń nátıjesinde agroónerkásip kesheniniń qýattylyǵy ǵana emes, básekege qabilettiligi de arta tússe ıgi.