7 dámnen turatyn sýsyn: Aýǵan halqy Naýryzdy qalaı toılaıdy
Birlik úıindegi Shyǵys halyqtarynyń kabınetterinde birinen soń biri Naýryz merekesin atap ótý dástúri qalyptasqan. Bir ǵımaratta aırandaı uıyǵan ózge ult ókilderi bir-birin quttyqtap, kórisip, izgi tilekterin jaýdyrady. «Naýryz bizdi odan saıyn jaqyndastyrady» dep shattyqqa bólenedi.
«QazAqparat» HAA tilshisi retinde Aýǵan halqynyń Naýryzǵa jaıylǵan aq dastarhanynan dám tatý buıyrypty. Birlik úıine Almatyda ómir súrip jatqan aýǵan ultynyń ókilderi, stýdentter, jastar men el aǵalary jınalǵan eken. Aıta ketý kerek, 21-naýryzda aýǵan halqy Jańa jyldy qarsy alady. Al bıyl kórshiles jatqan Iran men Aýǵanstan memleketinde Hıjra jylnamasy boıynsha jańa 1397 jyl bastalady.
Qazaqstandaǵy «Arıana» Aýǵan qoǵamdyq ortalyǵynyń tóraǵasy Ahmadýlla Vastoktyń aıtýynsha, aýǵandar 21 naýryzdy Rýz-e Dekhan kúnin ıaǵnı, qazaqshalasaq Dıqanshylar kúnin atap ótedi. Dástúr boıynsha bul kúni Naýryzdyń sımvoly - jasyl jelek pen kók shóp merekelik dastarhannyń sánin keltirip, bular barlyq taǵamǵa qosylady. Aýǵan otbasylary bul túni saýmaldyq (shpınat) pen qaraórik qosylǵan taǵam daıyndaıdy.
Onyń qasyna báısheshek (shafran) pen tátti shópter qosylǵan aq kúrish chalaý daıyndalady.
Bul ystyq tamaqqa arnaıy soýs beriledi. Ol burshaqty qyzyl burysh pen sarymsaq, kók shópten jasalady.
Aýǵandar da basqa shyǵys halyqtary sııaqty Naýryzda basty taǵam daıyndaıdy. Ol - samanak. Ózbek jurty Naýryzdyń taǵamyn «sýmalak» dese, aýǵan halqynda «samanak» atalady. Ózderi buny 3 myń jyldan beri jalǵasyp kele jatqan dástúrli taǵam retinde atap ótedi. Samanak - Naýryzdaǵy dástúrli aýǵan taǵamy. Toıymdy kójeni qaınatýǵa aýǵan áıelderi túnimen daıyndalady. Bul úshin áıelder bıdaıdy dákege orap jyly jerge qoıyp qoıady. Sodan búr jarǵan bıdaıdy ettartqyshtan ótkizip, túnimen qaınatylady. Úıdiń ortasyndaǵy qazanda túni boıy samanak qaınap jatqan ýaqytta áıelder doıra mýzykalyq aspabynda oınap, samanak ánin shyrqaıdy.
Samanaktan bólek, aýǵandar 7 dámnen turatyn arnaıy sýsyn daıyndaıdy. Ol sýsyn qaınatylmaıdy. Aftmeýa (aft-jeti, meýa- jemisjıdek) atalatyn bul sýsynǵa meıiz, shyrǵanaq, piste, badam, grek jańǵaǵy, órik, obdjosh (meıizdiń úlkeni) qosylady. Bul 7 jıdekten turatyn dánder tazalanyp jýylyp, 2 kún buryn ystyq sýǵa salynady. Eki táýlikten soń nárli sýsyn daıyn.
Dástúr boıynsha 21-naýryzda aýǵandar kóbinese úıinde bolady. Al 22-naýryzda Jańa jyldy toılaýǵa shyǵady. Olar bir-birine, týǵan-týystaryna qydyryp barady. Kóshede kókpar, sharýa oıyndary, túrli sporttyq sharalar ótedi. Úlkender merekelik kontsert tamashalasa, jastar Atan Karsak bıin bıleıdi. Jańa jyldyń dástúri boıynsha adamdar bir-birinen keshirim suraıdy, bir-birin keshirip, meıirimdilikti dáripteıdi.
Sonymen qatar, 21 naýryzda áıelder mindetti túrde úıdi tazalap shyǵady. Shamasy kelgender eski jıhazdaryn shyǵaryp, onyń ornyna jańa zat satyp alady. Adamar eski kıimderin tastap jańa kıim alady. Aýǵan halqy - óte qonaqjaı halyq. Shyǵys halyqtaryna tán úlken qurmet, kishige - izet qaǵıdasy munda da qatań saqtalǵan.
Merekege jaıylǵan dastarhanǵa qurmetti aqsaqaldary shaqyrylady. Dámnen aýyz tıgen soń jastar Naýryzda aıtylatyn Mýlla Mamodjan ánin oryndady. Aýǵanstannyń Qazaqstandaǵy bas konsýlynyń resmı mádenı departamentiniń ekinshi hatshysy Farhad Haıdarıdiń aıtýynsha, án avtory - 12 ǵasyrda ómir súrgen, belgili shyǵys shaıyry, aqyn Máýlana. Jas ónerpazdar qazaqtyń domybyrasyna uqsas tambýr aspaby, baraban, ulttyq aspaptary - gıtaraǵa uqsaıtyn qos ishekti rýbam aspabynda oınady.
«Naýryz Qazaqstandaǵy sekildi Aýǵanstanda da resmı túrde demalys dep jarııalanǵan. Úkimet Naýryzda 3 kún demalys beredi. Al kórshiles Iran elinde 15 kúnge deıin demalys jarııalanǵan. Negizi ıslam dini Naýryz meıramyn toılaýǵa tyıym salady. Din basylary Naýryzdy otqa tabynýshylyq dep sanaıdy. Biraq, 3 myń jyldan beri tamyryn jaıǵan merekeni halyqtyń basym kópshiligi toılaıdy. Memleket te toılaýǵa tyıym salmaıdy. Tabıǵatqa jan bitip, kún men tún teńelýin atap ótýde turǵan eshteńe joq. Ol bizdiń tarıhymyz, mádenıetimiz. Ony dinmen shatastyrýǵa bolmaıdy», - dedi Farhad Haıdarı.
Merekelik sharaǵa jınalǵan jastar ulttyq dástúrleri, salt-joralǵylary týraly jarysa aıty. Olardyń sózinshe, Ulys merekesimen baılanysty el arasynda ańyz kóp. Naýryz meıramynda qasıetti taýǵa baryp, shyn júrekten duǵa tilese, soqyrdyń kózi ashylyp, mylqaýǵa til bitedi eken. Eger aýǵan jastary Naýryz kezinde úılenetin bolsa, kúıeý bala jaǵy bolashaq qudalaryna balyq pen tátti taǵamdar syıǵa tartady. Kórsetilgen syı-qurmetke oraı qyzdyń ata-anasyn qyzyn qalyńdyq qyp uzatady.
Qazir Qazaqstanda 2500-ge jýyq aýǵan ultynyń ókili turady. Olardyń arasynda stýdentter basym. Solardyń biri - Qazaq ulttyq medıtsınalyq akademııasynyń stýdenti Basharat osydan 2 jyl buryn barsha Qazaqstanǵa tanymal boldy. Ol Almatynyń qaq ortasynda tejegishi isten shyǵyp, toqtamaı júıtkigen tramvaıdyń apattyq tejegishin basyp úlgergen edi. Osylaısha Basharat tramvaıda bolǵan 15 adamnyń ómirine týǵan qaýipten qutqaryp qaldy. Keıin Qazaqstan Úkimeti alǵys retinde Basharatqa Qazaqstan Respýblıkasynyń azamattyǵyn berdi. Naýryz kúni jaıylǵan dastarhanǵa Basharattyń ózi kele almady. Alaıda, onyń joldastary Basharatty maqtan tutatyny kórinip turdy. Dostary ǵana emes, jalpy Qazaqstandaǵy aýǵan ulty ókilderiniń elimizdegi jasalǵan jaǵdaıǵa rızashylyǵy sheksiz.
«Biz aýǵan halqy Qazaqstanda baqytty ómir súrip jatyrmyz. Aýǵan mádenıetin, tilin saqtaýǵa barlyq jaǵdaı jasalǵan. Mynda ózińiz kórgendeı, jastar stýdentter otyr. Bul jastardyń barlyǵy qazaq orys tilderin jaqsy meńgergen. Olardyń arasynda Aýǵanstannan kelgen qazaqtar da bar», - dedi Farhad Haıdarı.
Ózge elde júrgen dıaspora ókilderi meni aq kóńilmen, shynaıy nıetpen shyǵaryp saldy. Birlik úıinen shyǵyp bara jatqanda da aırandaı uıyǵan ult ókilderi Naýryzdyń jarshysy syndy bir-birin quttyqtap, kirip-shyǵyp jatty.