5 qańtar. Tulǵalar týǵan kún
ESІMDER
Semeı qalasynda týǵan. Semeı pedagogıka ınstıtýtynyń fılologııa fakýltetin 1941 jyly bitirgen. Sodan kóp jyl ádebıet pániniń muǵalimi, Abaı murajaıynyń dırektory qyzmetin atqarǵan, «Abaıdyń ádebıet mektebi» taqyrybyna kandıdattyq dıssertatsııa qorǵaǵan (1951). Uly Otan soǵysyna qatysqan.
Ádebıetke 1930 jyldyń orta sheninde kelgen ol alǵashqyda óleń-jyrlar, dramatýrgııa janrynda birqatar shyǵarmalar jazdy, tárjime jasaýmen de kóbirek shuǵyldan dy. Ádebıet zertteýshi ǵalym retinde Abaı murasynyń tekstologııalyq zertteýlerine mol úles qosty. Abaı tóńiregindegi ataqty ánshiler: Kókbaı, Aqylbaı, Maǵaýııa týraly, ótken zamannyń keıbir muralary jaıynda zertteýler, kólemdi maqalalar jazdy. Qaıym Muhamedhanov ǵalym, abaıtanýdy ǵylymı negizdeýshi, ári alǵashqy tekstology, ustaz, aqyn, jazýshy, dramatýrg. Shákárimtanýdyń negizin qalaýshy.
Qazaq KSR Gımniniń avtory, KSRO Jazýshylar odaǵynyń múshesi, ádebı aýdarmashy, Semeıde Abaıdyń murajaıyn uıymdastyrýshy, Qazaqstannyń Memlekettik sılyǵynyń, Jazýshylar odaǵy syılyǵynyń, Halyqaralyq «Alash» ádebı syılyǵynyń jáne Halyqaralyq Abaı akademııasynyń (London) Altyn medaliniń ıegeri, professor, KSRO jáne Qazaqstan halyq aǵartý isiniń úzdigi; Semeı qalasynyń, Aıagóz, Jańasemeı, Abaı aýdandarynyń Qurmetti azamaty; jarııalanǵan 800-den asa ǵylymı eńbektiń avtory. «Abaıdyń aqyn shákirtteri» atty tórt kitaptan turatyn jınaq qurastyrdy. «Abaı» jýrnalynyń qaıta jaryq kórýine kóp eńbek sińirdi. «Tolqyn», «Maıdannan maıdanǵa», «Er Bilisbaı» pesalarynyń avtory. Ázerbaıjan dramatýrgi Ý.Gadjıbekovtyń «Arshın mol alan», tatar jazýshysy Sh.Kamaldyń «Qajy ápendi úılenedi» pesalaryn qazaqshalaǵan. Shyǵarmalary: Abaı shyǵarmashylyqtyń tekstologııasy. A., «Qazaqstan», 1959; Komıssar Ǵabbasov. Pesalar. A., «Óner», 1984.
1996 jyly «Abaı» entsıklopedııasyn shyǵarýdaǵy eńbegi úshin QR Memlekettik syılyǵynyń laýreaty atandy. KSRO jáne Qazaq KSR aǵartý isiniń úzdigi. Semeı qalasynyń qurmetti azamaty. Abaıdyń dúnıejúzilik akademııasynyń altyn medalimen marapattalǵan.
Oral oblysynyń Jympıty kentinde týǵan. 1958 jyly Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń fılologııa fakýltetin tamamdaǵan. Eńbek jolyn sol kezde jańadan ashylǵan balalar jýrnaly «Baldyrǵannan» bastaǵan. 1962-1965 jj. «Juldyz» jýrnaly redaktsııasynda poezııa jáne syn bóliminiń meńgerýshisi, jaýapty hatshy, bas redaktordyń orynbasary, 1968-1973 jj. «Jazýshy» baspasynda qazaq poezııasy bóliminiń meńgerýshisi, keıin Qazaqstan Jazýshylar odaǵynda poezııa sektsııasynyń keńesshisi bolǵan.1993 jyldan «Balaýsa» baspasynyń dırektory boldy.
Tuńǵysh týyndysy 1954 jyly «Pıoner» jýrnalynda jarııalandy. Sodan bergi ýaqyt ishinde 40-tan astam jyr jınaqtary men ádebı-syn, án óleńderi men prozalyq kitaptary: «Kóktem» (1959), «Danyshpan» (1961), «Sabaq», «Oı ormany» (1965), «Dala dıdary» (1966), «Bulbul baǵy» (1967), «Aq otaý» (1968), «Kúmis qońyraý», (1970), «Dombyra» (eki kitap, 1971 jáne 1974), «Kesh» (1973), «Jeruıyq» (1976), «Qoramsaq», «Kókpar», «Qyzyl kitap», «Alaqan» (1981), «Saz sıqyry» (1982), «Kúnder-aı» (1984), sondaı-aq toqsanynshy jyldary tańdamaly shyǵarmalarynyń bes tomdyǵy, al 2001 jyly «Qazyǵurt» baspasynan 15 tomdyǵy shyqqan. Birneshe pesasy sahnada qoıylǵan. Eki júzge jýyq án mátinderin jazyp, «Kúnder-aı» (1984) degen atpen jeke jınaq bolyp shyqty. Kóptegen óleńderi oqýlyqtarǵa engen. Balalarǵa arnalǵan óleń, jańyltpash, jumbaq, mysaldarmen qazaq balalar ádebıetin damytýǵa eleýli úles qosyp keledi. Olar: «Jańǵalaqtar» (1960), «Danyshpan» (1961), «Noıan qoıan» (1962), «Alýan palýan» (1963), «Sabaq» (1964).
Óleńderi aǵylshyn, frantsýz, nemis, bolgar, vengr, fın t.b. kóptegen shetel tilderine aýdarylǵan. Ol Ovııdiń, Rýmıdiń, Geıneniń, Gıýgonyń, Lermontovtyń, Esenınniń, Rasýl Ǵamzatovtyń, Mejelaıtıstiń, Petıfıdiń t.b. jyrlaryn qazaq tiline aýdarǵan. «Úkili úzindiler» (1996), «Ǵıbratnámá» (2001), «Jazmysh» (2001), «Eńirep ótken erler-aı» (2001), «Iirim» (2004), «Shyrǵalań» (2004), «Almas jerde qalmas» (2004), t.b. kóptegen kitaptardyń avtory.
Orys tilinde «Uıqysyz túnder», «Aq otaý», «Bulbul baǵy», «Dala dıdary», «Sabaq», «Alaqan», «Dombyra», ózbek tilinde «Alaqan», ázirbaıjan tilinde «Bulbul baǵy», monǵol tilinde «Shymyr jańǵaq» sııaqty kitaptary basyldy.
1966 jyly «Oı ormany» jınaǵy úshin Qazaqstan Lenın komsomolynyń syılyǵy berildi. 1980 jyly «Jeruıyq» jyr kitaby úshin Qazaq KSR Memlekettik syılyǵynyń laýreaty atandy. Qazaqstannyń Halyq jazýshysy, Qazaqstan Respýblıkasynyń Ánurany jańa mátini avtorlarynyń biri. 2001 jyly táýelsiz «Tarlan» syılyǵyn aldy. «Parasat» ordeniniń ıegeri (2005).
79 jyl buryn (1944-1993) jazýshy Jaqsylyq TÚMENBAEV dúnıege kelgen.
Qyzylorda oblysynyń Aral aýdanynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń jýrnalıstıka fakýltetin bitirgen. 1968-1975 jyldary Qyzylorda oblystyq «Lenın joly» (qazirgi «Syr boıy») gazetiniń qyzmetkeri bolǵan. 1975 jyldan Qazaq KSR Mınıstrler Keńesi janyndaǵy QAZTAG aqparat agenttiginde bas redaktordyń orynbasary, respýblıkalyq «Densaýlyq» jýrnalynyń bas redaktory qyzmetterin atqarǵan.
Alǵashqy shyǵarmalary 1968 jyldan respýblıkalyq, oblystyq baspasózde, «Jalyn» almanahynda jarııalana bastady. Onyń «Qardaǵy izder», «Qımas qazyna», «Men súıgen qyz», «Tas bóget», «Mahabbat qoryǵy», «Aqyrǵy demim bitkenshe» atty povesteri men áńgimeleri jaryq kórgen. Kórkem aýdarma salasynda A.Lıhanovtyń «Shyrǵalań» romanyn, basqa da avtorlardyń povest, áńgimelerin tárjimalaǵan. Týǵan jerinde mektepke, kóshege Túmenbaevtyń esimi berilgen.
Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń Qurmet gramotasymen marapattalǵan.
Almaty oblysynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. Eńbek jolyn «Sotsıalıstik Qazaqstan» (qazirgi «Egemen Qazaqstan») gazetiniń tilshisi bolyp bastaǵan. 1979-1987 jyldary - «Lenınshil jas» (qazirgi «Jas Alash») gazeti redaktordyń orynbasary. 1987-2003 jyldary - «Egemen Qazaqstan» gazetiniń bólim meńgerýshisi, redaktordyń orynbasary, bas redaktorynyń birinshi orynbasary, bas redaktory. 2003-2010 jyldary «Egemen Qazaqstan» respýblıkalyq gazeti» ashyq aktsıonerlik qoǵamynyń prezıdenti, vıtse-prezıdenti qyzmetin atqarǵan.
Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń Qurmet gramotasymen marapattalǵan.
Qostanaı oblysynda týǵan. 1982 jyly Sverdlov memlekettik medıtsına ınstıtýtyn támamdaǵan. Bilimi boıynsha - dáriger-gıgıenashy, epıdemıolog. Medıtsına ǵylymdarynyń kandıdaty.
Eńbek jolyn 1975 jyly bastaǵan. Memlekettik organdarda túrli qyzmetterde, onyń ishinde 2009 jyldan bastap QR Densaýlyq saqtaý mınıstrliginde qyzmet etken.
2014-2017 jyldary QR Ulttyq ekonomıka mınıstrligi Tutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaý komıteti tóraǵasynyń orynbasary – QR bas sanıtarııalyq dárigeri qyzmetin atqarǵan. 2017-2019 jyldary QR DSM Qoǵamdyq densaýlyq saqtaý komıtetiniń tóraǵasy boldy. QR DSM Taýarlar men kórsetiletin qyzmetterdiń sapasy men qaýipsizdigin baqylaý komıteti tóraǵasynyń orynbasary, QR bas memlekettik sanıtar dáriger qyzmetin atqardy (2019-2020). QR DSM Taýarlar men kórsetiletin qyzmetterdiń sapasy men qaýipsizdigin baqylaý komıteti tóraǵasynyń orynbasary - QR bas memlekettik sanıtar dárigeriniń orynbasary (03.2020-04.2020). Almaty qalasynyń bas sanıtar dárigeri (2020-2022).
«Qurmet» ordenimen, «Eren eńbegi úshin», «Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 5 jyl», «Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 10 jyl», «Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 20 jyl», «5 jyl Astana», «10 jyl Astana» medaldarimen marapattalǵan.
Jambyl oblysynda týǵan. 1988 jyly KSRO Іshki ister mınıstrliginiń Qaraǵandy joǵary mektebin bitirdi, zań ǵylymdarynyń doktory.
1982-1990 jyldary Qazaq KSR Іshki ister mınıstrliginiń organdarynda ár túrli laýazymdar atqardy. 1990-1996 jyldary Qazaqstan Respýblıkasy memlekettik tergeý komıtetiniń Almaty joǵary mektebinde oqytýshy, aǵa oqytýshy bolyp qyzmet atqardy.
1997-2002 jyldary – Almaty qalalyq sotynyń sýdıasy.2002-2005 jyldary – Jambyl oblystyq sotynyń qylmystyq ister jónindegi alqa tóraǵasy. 2005-2009 jyldary – Joǵarǵy Sottyń sýdıasy.
2009-2017 jyldary – Soltústik Qazaqstan jáne Aqmola oblystyq sottarynyń tóraǵasy. Almaty qalalyq sotynyń tóraǵasy (2017-2020). 2020 jyldyń naýryz aıynan bastap qazirgi qyzmetinde. «Minsiz qyzmeti úshin», «Qazaqstan Konstıtýtsııasyna 10 jyl» jáne «Astananyń 10 jyldyǵy» medaldarymen marapattalǵan.
K.I.Skrıabın atyndaǵy Máskeý veterınarlyq akademııasyn bitirgen. Almaty zooveterınarlyq ınstıtýtynyń anatomııa kafedrasynyń assıstenti, Qazaq ulttyq agrarlyq ýnıversıtetiniń fakýltet dekanynyń orynbasary, oqý-ǵylymı-óndiristik keshenniń oqý-ádistemelik komıssııasynyń tóraǵasy, oqý bóliminiń bastyǵy jáne oqý jáne oqý-ádistemelik jumystar jónindegi prorektory, A.Baıtursynov atyndaǵy Qostanaı memlekettik ýnıversıtetiniń rektory qyzmetterin atqarǵan. Buǵan deıin «Ulttyq agrarlyq ǵylymı-bilim berý ortalyǵy» kommertsııalyq emes AQ basshysy qyzmetin atqardy.
Qazirgi qyzmetin 2017 jyldyń qarasha aıynan beri atqaryp keledi.
Memlekettik nagradalarmen marapattalǵan.
QR AShM Veterınarııa departamentimen bekitilgen ádistemelik usynystar men 120-dan astam ǵylymı maqalalardyń avtory. Óndiris pen ǵylymı zerthanalarda qoldanylyp júrgen 10 ónertabystyń patent ıesi.
Almaty oblysynda týǵan. Qazaq memlekettik zań akademııasyn (quqyqtanýshy – zańger) bitirip, L.N.Gýmılev atyndyǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetiniń (zań ǵylymdarynyń magıstri) magıstratýrasyn jáne University of Sheffield ýnıversıtetin «Bolashaq» baǵdarlamasy – memlekettik basqarý isiniń magıstri mamandyqtary boıynsha támamdaǵan.
Eńbek jolyn 2000 jyly Almaty qalasy Túrksib aýdany prokýrorynyń kómekshisi bolyp bastaǵan. Almaty qalasy Bas áskerı prokýratýrasynyń áskerı organdardyń qyzmeti zańdylyǵyn qadaǵalaý basqarmasynyń prokýrory (Almaty qalasy) (02.2002-06.2002), Qazaqstan Respýblıkasy shekara qyzmeti prokýrorynyń orynbasary (Almaty qalasy) (2002-2004), Qazaqstan Respýblıkasy Parlament Májilisi apparatynyń zańnama bóliminiń bas keńesshisi (Astana qalasy) (2004-2006), Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Ákimshiligi hatshylyǵynyń bas sarapshysy (Astana qalasy) (2006-2008). Qazaqstan Respýblıkasy Ádilet mınıstrliginde túrli laýazymda qyzmetter atqarǵan. 2017-2018 jyldary Almaty qalasy Jetisý aýdany ákiminiń orynbasary bolǵan.
2018 jyldan beri - Almaty qalasy Naýryzbaı aýdanynyń ákimi.
Qurmanǵazy atyndaǵy Oral mýzykalyq kolledjin, Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq konservatorııasyn bitirgen.
Eńbek joly: 2003-2005 jyldary Oral qalasynda Ǵ.Qurmanǵalev atyndaǵy Batys Qazaqstan oblystyq fılarmonııasynyń Dáýletkereı atyndaǵy qazaq halyq aspaptary orkestriniń ártisi. 2003-2013 jyldary Almaty qalasynda Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq memlekettik akademııalyq halyq aspaptary orkestriniń jetekshi ártisi. 2011-2013 jyldary Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq konservatorııasy dástúrli án kafedrasynyń oqytýshysy. 2013-2014 jyldary Astana qalasynda QR Mádenıet jáne aqparat mınıstrligi Mádenıet komıtetiniń ınspektory. 2014-2016 jyldary QR Mádenıet jáne sport mınıstrligi Mádenıet jáne óner isteri jónindegi komıteti kınematorgrafııa jáne teatr basqarmasynyń bas sarapshysy. 2016-2017 jyldary QR Mádenıet jáne sport mınıstrligi Mádenıet jáne óner isteri jónindegi departamentiniń murajaı jáne kitaphana basqarmasy basshysynyń mindetin atqarýshy, mýzyka óneri basqarmasynyń bas sarapshysy. 2017-2019 jyldary Oral qalasynyń mádenıet jáne tilderdi damytý bóliminiń basshysy.
Qazirgi qyzmetinde 2019 jyldyń shilde aıynan bastap.