«5 ınstıtýtsıonaldyq reforma» jetistikteri
Atalǵan reforma aıasyna basqarý júıesin jetildirý, zań ústemdigin qamtamasyz etý, ekonomıkalyq ósimdi yntalandyrý, qazaqstandyq birtektilikti nyǵaıtyp, móldir ári esep beretin úkimet sııaqty keshendi maqsattar kiredi. Sóıtip, Qazaqstan memleket qurýdyń jańa kezeńine taban tirep otyr.
Jańa dáýir talabyna oraı ekonomıkany reformalaý aýqymynda otandyq shıkizatty jan-jaqty óńdep, ınnovatsııalyq ındýstrııa qurýǵa basa nazar aýdarylýda. Bul oraıda zamanaýı tehnologııalyq oı-pikirler men álemniń úzdik kompanııalarynyń tálim-tájirıbeleri basshylyqqa alynbaq. Bulardyń barlyǵyna burynnan bar negizge súıenedi. Sondyqtan da aldaǵy mindetterge kóz tastaı otyryp, qol jetken tabystarǵa toqtalyp ótkenimiz abzal. Atap aıtqanda, sońǵy onjyldyqta ónerkásip salasynda jetekshi oryn ıelenetin kómirsýtekti shıkizat óndirisi odan ári órkendedi. Óıtkeni, munaı-gaz sektory memlekettik bıýdjetti qalyptastyrýdyń negizgi kózderiniń birine aınalǵan, ol elimizdiń ishki jalpy óniminiń eleýli bóligin qamtıdy. Osy oraıda, Batys Qazaqstan aımaǵynda Teńiz ben Qarashyǵanaq sııaqty munaı-gaz ken oryndaryn ıgerý jónindegi aýqymdy jobalar usynyldy. Atyraý aımaǵynda ónerkásiptik munaı óndirý, Jambyl oblysyndaǵy Amangeldi gaz kenishin ıgerý qarqyndy júrgizilip, Kaspıı qurlyqtyq munaı qubyryn iske qosý elimizdiń eksporttyq áleýetin arttyra tústi. Munaıdy álemdik naryqqa jetkizýdiń balamaly nusqalary - Atyraý-Baký-Jeıhan, Qazaqstan-Túrkimenstan-Iran, Batys Qazaqstan-Qytaı baǵyttary qolǵa alyndy. Aqtaý teńiz portyn, Dostyq-Alashankoý shekaralyq ótkelin jáne Dostyq-Aqtoǵaı temirjol ýchaskesin jańǵyrtý, Semeıdegi Ertis kópiri men Aqsý-Degeleń temirjolyn salý márege jetti. Altynsarın-Hromtaý temirjol qurylysy aıaqtaldy.
Endi elimizdiń ekonomıkasynda, atap aıtqanda kólik ındýstrııasynda mańyzdy oryn alatyn osy temir jol salasyna toqtalyp ótelik. Qazirgi kezde Qazaqstan temir jolynyń úlesine kólik qatynasynyń barlyq túrleri boıynsha tasylatyn júktiń tórtten úsh bóligi, jol júretin adamdardyń teń jarymy tıesili. Temir joldardy tehnıkalyq jaǵynan qamtamasyz etý jáne júk tasý jóninde Qazaqstan táýelsiz memleketter dostastyǵynda Reseı men Ýkraınadan keıingi úshinshi oryndy ıemdenip otyr. Osyǵan oraı temirjol kóligine qoıylatyn talap ta artyp keledi. Bul úshin temirjol qurylymyn jetildirý máselesi qolǵa alynyp, 1996 jylǵy Úkimet qaýlysymen Almaty, Tyń jáne Batys Qazaqstan temirjol bólimderin biriktirý nátıjesinde respýblıkalyq memlekettik «Qazaqstan temir joly» kásiporny quryldy. Keıin bul kásiporyn «Qazaqstan temirjoly ulttyq kompanııasy» jabyq aktsıonerlik qoǵamyna aınaldyryldy. Búginde Qazaqstanda temir jolynyń uzyndyǵy 13 myń shaqyrymnan asty, onyń boıynda 720 temir jol stantsııalary jumys isteıdi.
Halyqaralyq temirjol jelilerin tartýǵa da kóńil bólinýde. Bul oraıda Eýropa jáne Azııa elderi arasyndagy ekonomıkalyq baılanystardy júzege asyrýda úlken oryn alatyn Dostyq stantsııasynyń mańyzdy erekshe. Tarıhqa júginsek, 1991 jyly qyrkúıekte Dostyq stantsııasy arqyly Qazaqstan men Qytaı arasynda júk tasý, al 1992 jylǵy maýsymda jolaýshylar tasý júzege asyryldy. 1994 jyldan bastap Dostyq, Alashankoý stantsııalary arqyly halyqaralyq júk tasý júrgizile bastady. Nátıjesinde Dostyq stantsııasy arqyly júzege asyrylatyn Qazaqstan men Qytaı, Ózbekstan jáne Ońtústik Koreıa saýda baılanystary edáýir ósti. Egemen elimizde 1998 jyly tuńǵysh ret Pavlodar oblysynyń Aqsý qalasy men Shyǵys Qazaqstan oblysyndaǵy Konechnaıa temirjol qurylysy bastalyp, jalpy uzyndyǵy 184 shaqyrym bolatyn jol eki eki jyldan soń tabyspen támamdaldy. Bul jol eldiń soltústik jáne shyǵys oblystary arasyndagy qarym-qatynasty 600 shaqyrymǵa qysqartyp, Pavlodar oblysynyń Aqsý jáne Maı aýdandary jerindegi tabıǵı baılyqtardy ıgerýge múmkindik berdi. Kelesi bir mańyzdy temirjol qurylysy Qostanaı oblysyndagy Altynsarın stantsııasy men Aqtóbe oblysynyń Hromtaý qalasyn baılanystyratyn magıstral. Uzyndyǵy 387 shaqyrym bul jol Qazaqstannyń soltústik jáne ortalyq aımaqtary arasyndaǵy jol qatynasyn 1,5 myń shaqyrymǵa qysqartty jáne eldi Reseıdiń Qartaly-Orsk temir jolyna baǵynyshtylyqtan bosatty. Jolmen Qazaqstannyń ortalyq jáne soltústik aýdandarynan batys oblystarǵa hrom rýdalary, astyq, al Aqtaý, Novorossıısk jáne Odessa teńiz porttary arqyly Ýkraınaǵa qara metall, ferrosplav, sondaı-aq Aqtaý arqyly elimizdiń soltústik oblystarynan Iranǵa jyl saıyn 5 mıllıon tonnadan astam astyq jetkizilmek.
Elimizdiń ekonomıkalyq damýyn saraptaı otyryp, aýyz toltyryp aıtatyn taǵy bir jetistigimiz - turǵyn úı qurylysy. Jańa ǵasyrdyń alǵashqy jyly-aq bul salaǵa 29,4 mlrd. teńge ınvestıtsııalyq qarjy jumsalyp, 1402,7 myń sharshy metrdi qamtıtyn 11,2 myń páter iske qosyldy. Úı qurylysy ásirese Almaty men Astana qalalarynda keń óris aldy. Prezıdenttiń nusqaýyna sáıkes respýblıkada arzan úı qurylysyn keńeıtý, uzaq merzimge 9-10 paıyzben beriletin ıpotekalyq nesıeler usyný, jınaqtaýshy turǵyn úı bankileriniń kómegimen múmkindigi tómen otbasylaryn túrǵyn úımen qamtamasyz etý baǵdarlamasy jarııalandy. Áleýmettik baǵyt boıynsha bıýdjettik qarjy esebinen 10 myńnan astam kommýnaldyq páterler salyndy.
Kýá bolyp otyrǵanymyzdaı, reformalary arqasynda elimiz qaryshty damyp, áleýmettik ekonomıkalyq, saıası salalarda tolaıym tabystarǵa qol jetkizdi. Alda talaı asýlar bar. Aıta keteıik, Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev jarııa etken 5 ınstıtýtsıonaldyq reformany júzege asyrý boıynsha 100 naqty qadam - Ult josparynyń eń alǵashqy bólimi Memleketti kásibılendirý dep atalady.
«Bizdiń birinshi reformamyz «Memlekettik qyzmet týraly» jańa Zań negizinde memlekettik apparattyń tıimdiligin arttyrýǵa baǵyttalǵan.
Memlekettik qyzmettiń reformasyn biz alǵashqy zańnamalyq akt - Prezıdenttiń «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy memlekettik qyzmet týraly» zań kúshi bar Jarlyǵy qabyldanýynyń 20 jyldyǵy tusynda júzege asyra bastaýymyzdyń nyshandyq máni bar.
1995 jyldyń jeltoqsanynda bul qujat tek Qazaqstan úshin ǵana emes, sondaı-aq, búkil TMD keńistigi úshin ınnovatsııa bolǵanyn atap ótý mańyzdy.
Biz barlyq postkeńestik elderdiń ishinde alǵash bolyp memlekettik qyzmetshilerdiń jańa kadrlyq korpýsyn konkýrs jáne merıtokratııa qaǵıdattary arqyly qalyptastyrýǵa kiristik.
Qazir qazaqstandyq memlekettik qyzmetti damytýdyń jańa kezeńi bastaý aldy.
Meniń Jarlyǵymmen Memlekettik qyzmet isteri jónindegi mınıstrlik, onyń qurylymynda - Jemqorlyqqa qarsy is-qımyldyń ulttyq bıýrosy quryldy.
Osylaısha, tek memlekettik qyzmet júıesi ǵana emes, sondaı-aq, jemqorlyqqa qarsy is-qımyl tanytatyn, ıaǵnı jemqorlyq kórinisteriniń barynsha aldyn alýǵa baǵdarlanǵan júıe de jańǵyrtylyp otyr.
Bul jerde jemqorlyqpen kúrestiń ózi barynsha dáıekti bola túsedi jáne júıeli sıpatqa ıe bolady.
Mine, jemqorlyqqa qarsy is-qımyl týraly jańa zań osyndaı ustanymdarǵa negizdelse, onyń ózi halyqaralyq standarttarǵa baǵdarlanǵan jáne jańa jyldan bastap kúshine endi.
Jemqorlyqqa qarsy jańa zańnamamen ózara baılanysta jáne sonymen qatarlasa qabyldanǵan memlekettik qyzmet týraly jańa zań memlekettik qyzmettiń jańartylǵan modeliniń negizgi sheńberlerin jáne memleketti basqarýdyń barlyq júıesiniń tıimdiligin kúsheıtý boıynsha odan arǵy is-qımyldardyń ret-tártibin aıqyndaıdy.
Birinshiden, ákimshilik memlekettik qyzmetshiniń mansaby onyń biliktiligi jáne jınaqtaǵan tájirıbesi esepke alyna otyryp quralady.
Mansaptyq satynyń ár baspaldaǵynda ol óziniń kásibı jaramdylyǵyn dáleldep otyrýǵa tıis bolady.
Jańa zańǵa birqatar qaǵıdatty normalar engizilgen.
Memlekettik qyzmetke ornalasý tek keshendi irikteý men jumysty tek tómengi laýazymdardan bastaýdyń nátıjeleri boıynsha múmkin bolady.
Jumys tájirıbesi memlekettik qyzmetshiniń mansaptyq ilgerileýiniń basty sharty bolady jáne munda da tek konkýrstyq negizde júzege asyrylady.
Sondaı-aq, jekelegen memlekettik qyzmetshiler rotatsııalarynyń múmkindigi kólbeýinen jáne tiginen olardy qyzmettik baspanamen qamtamasyz ete otyryp qarastyrylǵan.
Ekinshiden, memlekettik qyzmetke ashyq konkýrs arqyly jáne Kadr saıasaty jónindegi ulttyq komıssııanyń sheshimi boıynsha kelisimsharttyq negizde memlekettik emes sektordaǵy basqarýshylar qatarynan azamattar jáne sheteldik menedjerler tartyla alady.
Úshinshiden, memlekettik qyzmetshige eńbekaqy tóleýdiń jańa júıesi onyń biliktiligi men atqaratyn jumysynyń sıpatyna, kólemi men nátıjesine baılanysty zań turǵysynan bekitiledi. Asa nátıjeli qyzmet úshin bonýstar tóleý qarastyrylǵan.
Mundaı júıeni 2017 jyldyń 1 qańtarynan bastap engizý josparlanyp otyr.
Bul jerde 2016 jyly búginde «B» korpýsyna kiretin memlekettik qyzmetshilerdiń eńbekaqysy joǵarylaıtynyn aıta ketý kerek.
Tórtinshiden, zańda saıası memlekettik qyzmetshiler aýysqan kezde memlekettik apparattyń avtonomdyǵy men turaqtylyǵy qaǵıdaty naqty jazylǵan.
Mınıstrler men ortalyq atqarýshy organdardyń jaýapty hatshylarynyń ókilettikteri egjeı-tegjeıli dáldep ajyratylǵan.
Besinshiden, sheneýnikter ortasynda etıkalyq normalardy buzýǵa ákeletin jáne jemqorlyq qubylystar týyndatatyn jaǵdaılardyń aldyn alý boıynsha qatań sharalar qarastyrylǵan.
Memlekettik qyzmetshilerdiń jumys pen turmystaǵy júris-turysynyń qalyptary reglamenttelgen Memlekettik qyzmetshilerdiń jańa etıkalyq kodeksi jasaldy.
Sondaı-aq, jańa ınstıtýt - etıka boıynsha ókiletti ókilder ınstıtýtyn qurý kózdelip otyr. Olar azamattar men memlekettik qyzmetshilerge keńes berip, olardyń quqyqtaryn qorǵaýdy qamtamasyz etetin bolady.
Altynshydan, memlekettik qyzmet týraly jańa zańnyń mańyzdy qyry onyń arqaýlyq normalarynyń quqyq qorǵaý organdaryna da qatysty bolatynymen baılanysty.
Bul jerde quqyq qorǵaý organdaryndaǵy qyzmettiń ereksheligi qoldanystaǵy «Quqyq qorǵaý qyzmeti týraly» Zańda eskerilgen.
Jetinshiden, jańa zań negizinde jáne eńbekke aqy tóleýdiń jańa júıesi engizilgennen keıin «B» korpýsynyń ákimshilik memlekettik qyzmetshilerin jańa biliktilik talaptaryna sáıkestigi boıynsha keshendi attestattaýdan ótkizý josparlanǵan.
Attestattaý kezeńinde memlekettik qyzmetke ornalasýǵa konkýrstar ótkizýge moratorıı jarııalanatyn bolady.
Qyzmetshilerdiń biliktiligin 3 jylda bir retten kem bolmaıtyndaı etip mindetti arttyryp otyrý zań turǵysynan bekitiledi.
Tutastaı alǵanda, memlekettik qyzmetti jańǵyrtýdyń negizgi qyrlary osyndaı.
Men ony Qazaqstandaǵy barlyq jańǵyrtý úderisi oı-nıeti tabysynyń sheshýshi tetigi retinde qarastyramyn», - dep atap ótken bolatyn Elbasy.
Sondaı-aq 100 naqty qadamnyń bir baǵyty «Qoǵamǵa esep beretin ashyq memleket» dep atalady.
Transparentti jáne esep beretin memleket qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan besinshi reforma sheńberinde birneshe túıindi mindetterdi sheshýge týra keledi.
Birinshiden, «Úkimet azamattar úshin» Memlekettik korporatsııasy qurylatyn bolady.
Bul jańa qurylymǵa qazir jumys istep turǵan «Halyqqa qyzmet kórsetý ortalyǵy», «Jyljymaıtyn múlik ortalyǵy», «Jer kadastry ǵylymı-óndiristik ortalyǵy», «Zeınetaqylar tóleý jónindegi memlekettik ortalyq» respýblıkalyq memlekettik kásiporyndary biriktiriledi.
Azamattar memlekettik qyzmet kórsetýdiń ortaq provaıderine ǵana ótinish beredi.
Bul olardy usynýdyń móldirligin qamtamasyz etip, qajetsiz ákimshilik kedergilerdi jáne suraý salynatyn qujattar tizimin qysqartady.
Qyzmet kórsetetin memlekettik organdar korporatsııaǵa óz ókilettikteri sheńberinde barynsha yqpal jasap, sondaı-aq, búkil memlekettik qyzmet kórsetýlerdiń 2017 jyldyń sońyna deıin berilýin qamtamasyz etýi tıis.
Memlekettik qyzmet kórsetý sapasyna Úkimet ókili jańa Korporatsııa bolyp tabylatyn ortaq Provaıder, sondaı-aq, ÚEU quratyn arnaýly qoǵamdyq keńes baqylaý jasaıtyn bolady.
Ekinshiden, memlekettik basqarýdyń búkil júıesi naqty nátıjelerge qol jetkizýge baǵdar ustanady.
Ol úshin jyl saıyn Úkimet, mınıstrler, ákimder úshin jáne osylaısha memlekettik organnyń árbir qurylymdyq bólimshelerine deıin maqsatty ındıkatorlar qabyldanatyn bolady. Barlyq memlekettik qyzmetshiler ózderiniń basshylyǵy bekitken jeke josparlar boıynsha jumys isteıdi.
Mansaptyq dáreje, olardyń biliktiligi, atqaratyn fýnktsııasy jáne oǵan bekitilgen ókilettikter negizinde memlekettik qyzmetshilerdiń aǵymdaǵy tapsyrmalardy oryndaý júıesin jeńildetý de mańyzdy.
Úshinshiden, sapaly josparlaýdy júzege asyrý úshin memlekettik statıstıkanyń anyqtyǵyn qamtamasyz etý qajet.
Sondyqtan sapaly statıstıkalyq málimetter berýde respondentter men ákimshilik kózderiniń jaýapkershiligin arttyrý mańyzdy.
Osy jaılardyń bári normatıvtik-quqyqtyq aktilerge ózgerister men tolyqtyrýlar engizý barysynda eskerilgen.
Tórtinshiden, meniń tapsyrmam boıynsha memlekettik organdardyń baǵdarlamalyq qujattaryna revızııa jáne ońtaılandyrý júrgizildi.
Budan ári de barlyq deńgeılerdegi baǵdarlamalardy josparlaýda, ázirleýde jáne júzege asyrýda EYDU usynymdamalaryna negizdelgen 5 sheshýshi qaǵıdat - negizdilik, sabaqtastyq, transparenttilik, monıtorıng jáne baqylaýdy naqty saqtaý qajet.
Aýmaqtardy damytý baǵdarlamalary da osy turǵyda qaıta pishimdelýi tıis.
Barlyq jańa memlekettik jáne úkimettik baǵdarlamalardy Premer-Mınıstr basqaratyn konsýltatıvtik-keńes berýshi organ qaraýy kerek.
Besinshiden, Bıýdjet kodeksine ózgerister men tolyqtyrýlar qabyldandy.
Memlekettik organdarǵa túpki nátıjelerge qol jetkizý úshin bıýdjet qarjylaryn shuǵyl túrde qaıta bólý quqy berildi.
Qurylym jáne shtat sany boıynsha sheshimder qabyldaýda olardyń ókilettikteri keńeıtildi, ol bilikti mamandar tartý úshin mańyzdy.
Altynshydan, memlekettik basqarý organdarynyń jumysyna baǵa berýdiń jańa júıesi syrtqy táýelsiz aýdıttiń mindettiligi, jarııalylyǵy jurtshylyqpen keri baılanys, basshylardyń derbes jaýapkershiligi qaǵıdattaryna negizdeledi.
Baǵdarlamalyq qujattardyń oryndalýy men memlekettik organdar qyzmeti baǵasynyń berik ózara baılanysyn qalyptastyrý mańyzdy.
Memlekettik aýdıt júıesin jetildirý sheńberinde Esep komıteti men qarjylyq baqylaý organdaryn reformalaý josparlanyp otyr. Olar saraptamalyq-taldamalyq quramdastardy kúsheıte otyryp, álemdik aýdıtorlyq kompanııalar modeli boıynsha jumys isteýi tıis.
Onyń syrtynda kvazımemlekettik sektor sýbektileriniń jyl saıynǵy aýdıti, ásirese, bıýdjet qarjylaryn paıdalaný bóliginde aýtsorsıngke beriledi.
Jetinshiden, memlekettiń transparenttiligi men eseptiliginiń negizgi krıterııleriniń biri halyqtyń aqparattarǵa qoljetimdiligin keńeıtý bolyp tabylady.
2016 jyldan bastap azamattar men zańdy tulǵalardyń saýaldary boıynsha, memlekettik qupııalar men ózge de zańmen qorǵalatyn qupııalardan basqa, memlekettik organdardyń barlyq aqparattaryna qoljetimdilik qamtamasyz etiletin bolady.
Jeke kompanııalar da, eger olar qoǵamdyq fýnktsııalar atqarsa nemese bıýdjet qarjylaryn alýshylar bolyp tabylsa, aqparattar ashyqtyǵy erejesin ustanýǵa tıis bolady.
Bul oraıda memlekettik organdardyń jańa, azamattar úshin qolaıly jáne túsinikti aqparattardy berý pishimin ázirleýi jáne engizýi talap etiledi. Qazirgi bar portaldardy jańǵyrtý, sol sııaqty selolyq eldi mekenderdi joǵary shapshańdyqty trafıkpen qamtamasyz etý boıynsha úlken jumystar atqarýǵa týra keledi.
2016 jyldan bastap ortalyq jáne jergilikti memlekettik organdarda avtonomdy, derbestik, jarııalylyq, merzimdi rotatsııa qaǵıdattarynda jańa Qoǵamdyq keńester qurylyp, jumys istep turǵandary qaıta pishimdeletin bolady.
«Qoǵamdyq keńester týraly» zańǵa sáıkes bul ınstıtýt qoǵamdyq baqylaýdyń jańa tıimdi tetikterine ıe boldy.
Keńester quramy kvotalyq qaǵıdat boıynsha qurylady, biraq olardyń músheleriniń úshten ekiden kem emes bóligin jurtshylyq ókilderi quraýy tıis.
Keńester basynda memlekettik qyzmette joq belgili qoǵam qaıratkerleri turýy tıis.
Qoǵamdyq keńesterge memorgandardyń bıýdjettik baǵdarlamalarynyń jobalaryn jáne olardyń oryndalýyn, strategııalyq josparlardy, aýmaqtardy damytý baǵdarlamalaryn talqylaý quqy beriledi.
Olardyń otyrystarynda maqsatty ındıkatorlarǵa qol jetkendigi týraly atqarýshy organdardyń esepteri tyńdalyp, azamattardyń quqyqtaryna, bostandyqtary men mindetterine qatysty normatıvtik-quqyqtyq aktilerdiń jobalary qaralatyn bolady.
Atqarýshy bıliktiń barlyq satylary men Úkimet músheleriniń azamattar aldyndaǵy esepteri qarastyrylǵan.
Olar, sondaı-aq, zańnamalardy jetildirý boıynsha usynystar ázirlep, memlekettik organdarǵa usynystar engizetin bolady.
Keńesterdiń sheshimderi usynymdamalyq sıpatqa ıe bolady, biraq olardyń qaralýy memlekettik organdar úshin mindetti.
Ult josparynda sonymen birge Memleket fýnktsııalaryn básekelesti ortaǵa jáne jergilikti ózin-ózi basqarýǵa berýge de nazar aýdarylady.
Memlekettiń damýy birqatar memlekettik fýnktsııalardy básekelestik ortaǵa berýdi talap etedi, al olar búginde, bútindeı alǵanda, 4,5 myńǵa jýyq.
Osy maqsatta Premer-Mınıstrdiń orynbasarynyń basshylyǵymen, onyń quramyna Parlament depýtattaryn, ortalyq atqarýshy organdar basshylaryn, «Atameken» UKP, Qazaqstannyń Azamattyq alıansy ókilderin qosa otyryp, turaqty jumys isteıtin Komıssııa qurylady.
Onyń sheńberinde árbir memorgan boıynsha básekelesti ortaǵa beriletin fýnktsııalar tizimi anyqtalady. Sondaı-aq, básekelesti ortanyń beriletin memlekettik fýnktsııalardy, jumys istep turǵan reglamentterdi, sondaı-aq, baǵalar men sapa krıterıılerin júzege asyrýǵa daıyndyǵyn eskere otyryp, olardy berý pishinin tańdap alý qajet.
Komıssııa memlekettik fýnktsııalardy berý reglamentin qarastyryp, monıtorıng júrgizedi jáne olardyń oryndalý sapasyna baqylaý jasaıdy.
«Olarǵa úsh satyda beriletin jergilikti ózin-ózi basqarý organdaryna qosymsha ókilettikter berý ortalyq deńgeıdegi reformalardyń zańdy jalǵasy bolýy tıis.
Birinshi satyda (2016-2017 jyldar):
- aýdan ákiminiń aýdandyq mańyzdaǵy qala, kent, selo jáne selolyq okrýg ákimi laýazymyna usynatyn kandıdatýrasyn odan ári aýdan máslıhatyna jáne saılaý ótkizýge engizý úshin kelisý;
- ákimdi bosatý týraly máselege bastamashy bolý;
- jergilikti qoǵamdastyqty damytý týraly baǵdarlamalyq qujattar jobalaryn qaraý jáne abattandyrý men qoǵamdyq tártiptiń kókeıkesti máselelerin talqylaý;
- qolma-qol aqshanyń baqylaý shoty esebinen alynǵan múlikti ıelikten shyǵarýda aýdan ákimi usynysyn qaraý;
- eldi mekender sheńberindegi jer telimderiniń maqsatty paıdalanylýyn jáne jeke tulǵalardyń zańsyz ıelenýine jol bermeýin baqylaý;
- jergilikti qoǵamdastyqtyń memlekettik mekemelerine basshylar taǵaıyndaý boıynsha usynystar engizý;
- olarǵa qosymsha eki salyqty - kólik jáne zańdy tulǵalardan jer salyǵyn alý quqyn berý jolymen jergilikti ózin-ózi basqarýdyń salyqtyq áleýetin kúsheıtý.
Ekinshi satyda (2018 jyldan bastap):
- aýdan máslıhaty bekitken jergilikti ózin-ózi basqarý bıýdjetin satylap qalyptastyrý;
- ákimniń aýdandyq máslıhatqa bekitý úshin engizgen jergilikti qoǵamdastyq bıýdjetiniń jobasyn Jınalystyń kelisýi jáne olardyń oryndalýy týraly esepti máslıhatqa usyný úshin qoldaý;
- jergilikti qoǵamdastyqtyń kommýnaldyq menshikti basqarý máseleleri;
- bıýdjetti turǵyndary 2 myń adamnan asatyn ákimshilik-aýmaqtyq birlik úshin ǵana engizý jáne ony aýdandyq máslıhattyń bekitýi;
- «Jergilikti ózin-ózi basqarý kommýnaldyq menshigi» ınstıtýtyn engizý;
- olardyń áleýetin ulǵaıtý maqsatynda selolyq okrýgter deńgeıinde ákimshilik-aýmaqtyq birlikti nyǵaıtý máselesin ázirleý.
Úshinshi satyda (2020 jyldan) tómendegiler qarastyrylady:
- jergilikti ózin ózi basqarýdyń ókildi organyn qurý;
- halqynyń sany 2 myń adamnan kem emes eldi mekenderde jergilikti ózin-ózi basqarýdyń derbes bıýdjetin engizý;
- qoǵamdyq mańyzdy máselelerdi qamtıtyn jergilikti bıýdjetterdiń jobalary boıynsha azamattardyń usynystaryn qaraý resimderin engizý.
Osy sharalardyń bárin oryndaý memlekettik organdardyń sheshimder qabyldaý úderisiniń móldirligin arttyrady jáne jergilikti ózin ózi basqarý júıesin damytýǵa jaǵdaı jasaıdy», dep atap ótken bolatyn Memleket basshysy.
Esterińizge sala keteıik, bıylǵy jyldyń 1 qańtarynan bastap Ult josparyn is júzinde júzege asyrý kezeńi bastaldy. Ol Jańǵyrtý jónindegi ulttyq komıssııanyń baqylaýymen júretin bolady.
Barlyq memlekettik organdardan, qoǵamdyq ınstıtýttar men azamattardan is-qımyldyń úılesimdiligi, tabandylyq, kreatıvtilik jáne qajyrlylyq talap etiledi.
«Bizge úlken joldan ótýge týra keledi, ol boıynsha biz qazir alǵashqy 100 qadamdy jasaýdamyz. Basqa qadamdar da bolady, men oǵan aına-qatesiz senimdimin. Evolıýtsııalylyq jáne tutastaı qamtýshylyq - shırek ǵasyrlyq mereıtoıyna qadam basyp, bizdiń Táýelsizdigimizdiń tarıhyn alǵa bastyryp otyrǵan jańǵyrtý úderisiniń basty qaǵıdaty da osy. Bizdiń bárimiz jańǵyrtýdyń tek qýatty memleket pen Ulttyń toptasqandyǵy jaǵdaıynda ǵana tabysty bolatynyn esten shyǵarmaýǵa tıispiz. Ol tártipke bastaýy tıis.
Birinshiden, memlekettegi tártipke.
Ekinshiden, barsha úshin de mindetti zańdardyń qaripinde beınelengen bıznestegi barsha úshin móldir jáne mindetti erejelerdi ornatýǵa.
Úshinshiden, qoǵamdyq jáne saıası ómirdegi tártip pen kelisimge.
Biz kóptegen synaqtarǵa abyroıly tótep berdik, shynyqtyq, rýhymyzdy kúsheıttik. Biz jańa Qazaqstandy - Uly Dala Elin qurdyq.
Ult josparyn oryndaı otyryp, biz ózimizdiń Ulttyń Órleý Dáýiriniń kókjıekterin keńeıtemiz, ózimiz Táýelsizdik jyldary ishinde qol jetkizgen jáne bizge jahandyq damý bergen barlyq múmkindikterdi paıdalanamyz.
Álemde, sóz joq, úshinshi álemnen birinshige qadam basqan elderdiń mysaldary bar. Biz olardyń jarqyn tájirıbelerin zertteımiz jáne eskeremiz.
Qazir biz ekonomıkanyń, memleket pen qoǵam damýynyń eń tabysty jahandyq modelderin ólshem retinde alamyz.
Búginde álemde óziniń jalpyulttyq armanyn umyt qalýdyń júzjyldyǵynan shyǵa otyryp, álemniń eń uly ulttarymen bir qatarda turý turǵysynda beıneleıtinder kem de kem.
Biz Qazaqstannyń osynaý tarıhı taǵdyryna senemiz.
Men qazaqstandyqtardy Ult josparyn júzege asyrýǵa jáne reformalardy júrgizýge barynsha belsendi qatysýǵa, olar ashatyn múmkindikterdi paıdalanýǵa shaqyramyn.
Biz ózimizdiń qazaqstandyq armanymyzdyń oryndalýyna jáne Qazaqstannyń órkendeýine senimdi túrde qol jetkizetin bolamyz!», dedi Elbasy.
Aıta keteıik, Elbasy Nursultan Nazarbaev 2014 jyly Qazaqstan halqyna arnaǵan «Nurly jol - bolashaqqa bastar jol» atty Joldaýynda, 2015 jylǵy «Qazaqstan jańa jahandyq naqty ahýalda: ósim, reformalar, damý» atty Joldaýynda, 5 ınstıtýtsıonaldyq reformany júzege asyrý boıynsha 100 naqty qadam - Ult josparynda ekonomıka salasyna erekshe nazar aýdarǵan.
«Búginde bizge de álem damýynyń búkil syn-qaterlerin kóre bilýdiń mańyzy zor. Birinshiden, qazirgi jahandyq daǵdarys jappaı qamtý sıpatyna ıe. Іs júzinde barlyq álemdik rynoktar - qarjy, kómirsýtegi, metaldar, azyq-túlik jáne basqa da rynoktar turaqsyz. Bizdiń eksporttyq ónimderimizge suranystyń tómendeýiniń negizgi sebebi de osynda.
Ekinshiden, álemniń barlyq ekonomıkalarynda da ekonomıkalyq ósimniń baıaýlaýy baıqalýda. Búginde jahandyq ІJÓ ósiminiń únemi tómendeýi jónindegi boljamdar eshkimdi de tańqaldyrmaıdy. 2011 jyldyń kúzinen bastap Halyqaralyq valıýta qory olardy 5-ten 3 paıyzǵa deıin tómendete otyryp, boljamdyq kórsetkishterdi 6 ret qaıta qarady. Jáne, shamasy, bul da shek emes sııaqty.
Úshinshiden, búginde munaıdan túsetin sýpertabystar joq.
Tórtinshiden, jahandyq ekonomıka saıası faktorlardyń qysymyn sezinýde. Álem turaqsyz bola tústi. Jetekshi derjavalar bir-birine qarsy sanktsııalar engizdi. Olardyń arasyndaǵy senim kúrt tómendep ketti. Taıaý jáne Orta Shyǵys, Soltústik jáne Ortalyq Afrıka óńirindegi turaqsyzdyq pen daý-janjaldar keń aýqymdy bosqyndar aǵynyna aparyp soqtyrdy. Árbir kún terrorlyq aktiler men ondaǵan adamdardyń qaza tapqandary týraly habarlar jetkizýde. Búginde halyqaralyq terrorızm álemge eleýli qater tóndirip tur. Bul táýelsiz memleketterdiń ishki isterine syrtqy kúshterdiń aralasýy jolymen memlekettiliktiń kúıreýiniń nátıjesi.
Álemniń damýy kúshterdiń álemdik jáne óńirlik ortalyqtarynyń arasyndaǵy qatań básekelestik aıasynda júretin bolady. Jańa jahandyq ómir shyndyǵynyń syn-qaterlerine biz ózimizdiń naqty múmkindikterimiz negizindegi birtutas is-qımyl strategııasyn qarsy qoıýymyz kerek», dep atap ótti.
Jahandyq daǵdarys - ol tek qaýip qana emes, sonymen birge jańa múmkindikter. Álemdik aýqymdaǵy kóptegen kompanııalar damýdyń daǵdarystyq kezeńinde sátti kompanııalarǵa aınaldy. Іs júzinde sońǵy jarty júzjyldyqta tabysqa qol jetkizgen elderdiń bári týra maǵynasynda nólden bastaǵan bolatyn. Bizdiń Qazaqstannyń ózi de daǵdarys dáýirinde ómirge keldi. Alǵashqy onjyldyqta - Táýelsizdiktiń qalyptasýynyń eń qıyn kezeńinde - biz negizinen «munaısyz» ómir súrdik. Táýelsiz Qazaqstan ár kezde de syrtqy ekonomıkalyq stıhııalarǵa kereǵar damyp otyrdy. Biz Táýelsizdigimizdi jarııalaǵan ótken ǵasyrdyń 90-shy jyldarynyń birinshi jartysy biz úshin qolaıly bola aldy ma? Ol ýaqyttary óndiris toqtap, adamdar jumyssyz jáne ómir súrýge qajetti qarjysyz qaldy. Biz laıyqty túrde, árbir qadam saıyn ol daǵdarysty eńsere bildik. Bizdiń elimiz ózgeristerdiń alǵashqy nátıjelerin endi ǵana sezine bastaǵan sátte 1997-1998 jyldardaǵy Ońtústik-Shyǵys Azııadaǵy qarjy daǵdarysy kelip jetti.
Sol ýaqyttary qabyldanǵan strategııalyq sheshimder men is-qımyldar mańyzdy oń sıpatty mánge ıe boldy. Ol keń aýqymdy jekeshelendirý men bizdiń ekonomıkamyzǵa kóptegen transulttyq kompanııalardyń kelýi. Sol kezeńde biz jańa elordamyz - Astananyń qurylysyn qolǵa aldyq, Kaspıı qubyrly ótkizgish konsortsıýmy jumys isteı bastady, «Qazaqstan-2030» Strategııasy bastaý aldy. 2007-2009 jyldardaǵy dúnıejúzilik qarjy daǵdarysy týyndaǵan kezde Ulttyq qor qurý týraly sheshimniń mańyzdylyǵy meılinshe aıqyn bola tústi. 20 mıllıard dollardaı - Qazaqstan ІJÓ-siniń 14 paıyzy - jumyspen qamtýdy qoldaýǵa, joldardy jóndeýge jáne salýǵa, qalalar men aýyldardy kóriktendirýge bólindi. Bank sektory, sharýa qojalyqtary, shaǵyn jáne orta bıznes kómekke qol jetkizdi. Aram nıetti qurylys salýshylarǵa aldanǵan myńdaǵan úlestik qurylysqa qatysýshylar memlekettiń izgilikti erik-jigeriniń arqasynda jańa turǵyn úıler alyp shyqty.
«Biz daǵdarysqa qarsy eki jospardy ázirlep, dáıektilikpen júzege asyrdyq. Bul bizdiń ekonomıkalyq qıyndyqtardy eńserýdegi zor da tabysty tájirıbemiz. Qazirgi jahandyq daǵdarys bizdiń basymyzǵa kútpegen jerden kelip túsken joq. Men jańa tolqynnyń qaıtkende de kelip soǵatynyn talaı ret aıtqanmyn. Bul joly Qazaqstan daǵdarysqa qarsy aldyn alý strategııasyn alǵash ret qoldanyp otyr.
Birinshiden, biz qazirdiń ózinde ındýstrııalyq-ınnovatsııalyq damýdyń ekinshi besjyldyǵyn bastadyq, ıaǵnı shıkizat resýrstaryna ǵana qarap qalmaıtyn ekonomıka qurýdamyz.
Ekinshiden, biz «Nurly Jol» Memlekettik ınfraqurylymdyq damý baǵdarlamasyn qabyldadyq. Daǵdarysqa qarsy sharalardyń mańyzdy aspektisi ulttyq valıýtamyz teńgeniń erkin baǵamǵa kóshýine baılanysty boldy.
Úshinshiden, biz «5 ınstıtýttyq reformany júzege asyrý boıynsha 100 naqty qadam» Ult josparyn júzege asyrýdamyz. Parlament Ult josparyn zańnamalyq qamtamasyz etý úshin jumys isteýde. Olar 80-nen astam zań. Olar biz josparlaǵandaı, 2016 jyldyń 1 qańtarynan jumys isteı bastaıdy. Shaǵyn jáne orta kásipkerlik úshin ákimshilik kedergiler joıylýda, memlekettik basqarý, bilim berý men densaýlyq saqtaý jetildirilýde. Osy sharalardyń bári de memleketke, qoǵamǵa bizdiń ekonomıkamyzǵa qosymsha tózimdilik beredi.
Tórtinshiden, biz qajetti memlekettik qor men altyn-valıýta rezervin jınaqtadyq.
Besinshiden, meniń tapsyrmam boıynsha, buǵan deıin men aıtqandaı, munaı baǵasy barreline 30-ǵa deıin jáne 20 dollarǵa deıin tómendegen jaǵdaılarǵa oılastyrylǵan is-qımyldar nusqasy ázirlendi.
Altynshydan, Qazaqstanda ınnovatsııalyq ındýstrııalandyrý sheńberinde qurylǵan ekonomıkanyń jańa sektorlary ekonomıkalyq ósimniń draıverlerine aınalýda. Kóptegen óńdeýshi salalar ósim kórsetip otyr. Bes jylda óńdeý ónerkásibi 1,3 ese, hımııa ónerkásibi men qurylys materıaldary óndirisi 1,7 ese ósti. Mashına jasaý ónimderin shyǵarý 2,2 ese, eksport 3 ese artty. 800-den astam ındýstrııalyq jobalar júzege asyryldy. Bıylǵy jyly metallýrgııa ónerkásibi birden 15 paıyzǵa, hımııa ónerkásibi 3,2 paıyzǵa ulǵaıdy. Mıneraldy ónimder óndirisi 3,2 paıyzǵa, kıim-keshek 4 paıyzǵa ósti. Dúnıejúzilik bank pen Azııa damý banki Qazaqstan úshin 2016 jylǵa joǵary ekonomıkalyq ósý qarqynyn boljap otyr.
Jetinshiden, qazaqstandyqtardyń ekonomıkalyq minez-qulyqtary ózgerýde. Eńbek ónimdiliginiń 60 paıyzdan astamǵa artqany baıqalyp otyr», dedi Memleket basshysy.
«Bizdiń halqymyz eshqashan búgingideı baqýatty turmys keship kórgen joq. Táýelsizdik alǵannan beri 1300-den astam densaýlyq saqtaý nysany men 1700-den astam bilim berý oshaǵyn saldyq. Olardyń barlyǵyn eń sońǵy úlgidegi quraldarmen jabdyqtadyq. Asa kúrdeli operatsııalardy óz elimizde, óz dárigerlerimiz jasaıtyn jaǵdaıǵa jettik. Jalpy halyqtyń turmysynyń, densaýlyǵynyń túzelýi, sanynyń ósýiniń nátıjesinde qazaqstandyqtardyń ortasha ómir uzaqtyǵy 72 jasqa jýyqtady.
Memleket qandaı jaǵdaıda da áleýmettik mindettemelerin shashaý shyǵarmaı oryndap keledi. Tarıhymyzdy túgendep, mádenıetimizdi órkendetýge qol jetkizdik. Jańa jyldan bıýdjet qyzmetkerleriniń jalaqysy, áleýmettik járdemaqylar men shákirtaqy ortasha alǵanda 30 paıyzǵa deıin kóbeıedi. Osynyń barlyǵy halyqtyń bolashaqqa senimmen qarap, alańsyz ómir súrýine tolyq negiz bolady», dep atap ótti N. Nazarbaev.
«Osydan eki jyl buryn men «Qazaqstan-2050» Strategııasyn jarııaladym. Osy ýaqyttyń ózinde-aq biz ony júzege asyrýda, tipti, jahandyq daǵdarystyń teris yqpalyna qaramastan, orasan zor nátıjelerge qol jetkizdik. Birinshiden, Davos ekonomıkalyq forýmynyń Jahandyq básekege qabilettilik ındeksi kórsetkishi boıynsha Qazaqstan álemde 42-shi orynǵa ıe boldy. Ekinshiden, bıznes úshin barynsha qolaıly jaǵdaılar jasaıtyn elderdiń álemdik reıtınginde Qazaqstan 41-shi pozıtsııany ıelendi. Úshinshiden, búgin, 30 qarashada Qazaqstan Dúnıejúzilik saýda uıymynyń zańdy túrdegi tolyqqandy múshesi boldy. Ol týraly DSU-nyń Bas keńesiniń otyrysynda resmı túrde habarlanatyn bolady. Bul oqıǵa táýelsiz Qazaqstannyń tarıhyndaǵy mańyzdy kezeń bolyp tabylady. Ol bizdiń elimizdiń tolyqqandy saýda-ekonomıkalyq áriptes retinde moıyndalýyn aıǵaqtaıdy. Qazaqstannyń DSU-ǵa ótýi bizdiń eksporttaýshylarymyz úshin de, ekonomıkamyzdyń sheshýshi sektorlaryna keletin sheteldik ınvestorlar úshin de jańa múmkindikter ashady», - dedi Elbasy.
Búginde kóptegen jaıttar Uly Qazaqstan joly men Máńgilik El ıdeıasyn bastap otyrǵan ózimizge baılanysty. Bizdiń uzaq merzimdi, orta merzimdi jáne taıaý bolashaqqa arnalǵan is-qımyl strategııalarymyz bar. Qazir jáne kez kelgen basqa ýaqytta bizdiń daǵdarysqa qarsy basty stratagemamyz úsh qarapaıym, biraq mańyzdy - ósim, reformalar, damý uǵymdarymen úndes.
Birinshisi - ósim. Áńgime eń aldymen, ekonomıkalyq ósim týraly bolyp otyr. Aǵymdaǵy mindetterge qatysty alǵanda bizge Qazaqstannyń álemniń neǵurlym damyǵan otyzdyǵyna enýin qamtamasyz etetin ekonomıkalyq ósim qarqynyn qalpyna keltirý qajet. Biz jeke bastamalardy damyta otyryp, ósimniń jańa ishki kózderin ashýǵa tıispiz.
Ekinshi - reformalar. Olar ekonomıkanyń, qoǵam men memlekettiń turaqtylyǵyn qamtamasyz etedi. Qazir biz «100 naqty qadam» Ult josparyn júzege asyryp jatyrmyz. Olar óz aýqymy jaǵynan biz 90-shy jyldary júrgizgen reformalar aýqymyna sáıkes. Bizge memlekettik jáne korporatıvtik menedjmentti, qarjy jáne fıskaldyq sektorlardy neǵurlym tereńirek reformalaý meılinshe qajet.
Úshinshi - damý. HHІ ǵasyrda qoǵamnyń barlyq salalaryn úzdiksiz jańǵyrtý damýdyń basty faktoryna aınalyp otyr. Biz Jalpyǵa Ortaq Eńbek Qoǵamy, joǵary áleýmettik jaýapkershilik, halyqtyń neǵurlym álsiz býyndaryna ataýly kómek qaǵıdattarynda búkil memlekettik, qoǵamdyq jáne jeke ınstıtýttardy keń aýqymdy jańǵyrtý boıynsha jumystar júrgizýdemiz.
Taıaý ýaqyttarda bizge kelesi bes baǵyt boıynsha daǵdarysqa qarsy jáne qurylymdyq keshendi jańarýlardy júzege asyrý qajet.
Birinshi. Qarjy sektoryn turaqtandyrý. Bizdiń mańyzdy mindetimiz - qarjy júıesin jyldam turaqtandyrý, ony jańa jahandyq naqty ahýalǵa sáıkestendirý.
Birinshiden, qarjy sektorynyń teńgeniń erkin baǵamy jaǵdaıynda tıimdi jumys isteýin qamtamasyz etý. Mundaǵy qaǵıdatty sát sol, Ulttyq valıýtanyń baǵamyna Ulttyq qor qarjylary esebinen sheksiz qoldaý kórsetý tájirıbesine qaıta oralý bolmaıdy. Ulttyq bank bank sektorynyń barlyq sýbektilerine jumys istemeıtin nesıeler boıynsha stress-testileý júrgizýi qajet. Onyń nátıjeleri boıynsha olardy moıyndaý jáne esepten shyǵarý jóninde sharalar qabyldaý kerek. Kapıtaldandyrý problemalaryn sheshe almaǵan bankter qarjy júıesinen «ketýi» tıis. Qazaqstandyq bankter barlyq halyqaralyq standarttarǵa, sonyń ishinde, Bazel komıteti men Halyqaralyq valıýta qorynyń standarttaryna sáıkes kelýi qajet. «Dollarsyzdandyrý» quraldaryn keńeıtý arqyly ulttyq valıýtaǵa degen senimdi nyǵaıtýǵa qol jetkizýdiń mańyzy zor.
Ekinshiden, ınflıatsııalyq targetteý sheńberinde Ulttyq bank orta merzimdi bolashaqta ınflıatsııa deńgeıin 4 paıyzǵa deıin tómendetýi kerek. Ol úshin paıyzdyq mólsherlemelerdi ıkemdi ózgertý tetigi tolyqqandy paıdalanylýy tıis.
Úshinshiden, Ulttyq banktegi ınstıtýttyq kemshilikterdi joıý qajet. Birtutas Zeınetaqy qoryn, Problemaly nesıeler qoryn jáne basqa da qarjy ınstıtýttaryn onyń baqylaýynan shyǵarý kerek.
Tórtinshiden, 2016 jyly zeınetaqy aktıvteri jeke qazaqstandyq nemese sheteldik kompanııalardyń basqarýyna berilýi tıis. Zeınetaqy jınalymdarynyń tabystylyǵyn arttyrý maqsatynda zeınetaqy qarjylaryn ınvestıtsııalaýǵa kózqarastardy qaıta qaraǵan jón. Zeınetaqy qoryna kózqaras pen basqarý da Ulttyq qorǵa kózqaras pen basqarý sııaqty bolýy kerek.
Ulttyq bank qoǵam men qarjy mekemelerine óz qyzmetiniń máseleleri boıynsha únemi tııanaqty aqparat berip turýy tıis. Qarjy sektoryna qatysýshylardyń bárimen qalypty jumys babyndaǵy únqatysýdy jolǵa qoıýdyń mańyzy zor. Osy atalǵan barlyq kezek kúttirmes sharalardy qabyldaǵannan keıin ǵana ekonomıkany yntalandyrýǵa, sonyń ishinde monetarlyq tásildermen yntalandyrýǵa kirisýge bolady. Men jańa basshylyqtyń Ulttyq bankti saýatty basqaratynyna senemin. Bizdiń bárimizdiń de ulttyq valıýtamyz - teńgege senýimiz qajet. Teńge salymdary - búginde azamattardyń jınalymdaryn saqtaýdyń eń úzdik quraly.
Ekinshi. Bıýdjet saıasatyn ońtaılandyrý. «Kórpege qarap kósilý» - bul, ásirese, jahandyq daǵdarystyń yqpaly jaǵdaıynda biz úshin tekserilgen qaǵıdat jáne bıýdjet saıasatynyń durys modeli.
Búginde biz bıýdjetke salyqtyq túsimderdiń 20 paıyzǵa derlik tómendegenin aıtyp otyrmyz. Qosylǵan qun salyǵyn tóleý kólemi tórtten birge, al tabysqa korporatıvtik salyq boıynsha 13 paıyzǵa tómendedi. Bul bar bolǵany bızneske qosymsha qysymdy bildiretin bolady. Bıýdjet shyǵyndaryn Ulttyq qor esebinen jabý - kóregendik emes. Biz aldaǵy jyldardyń qandaı bolaryn bilmeımiz. Sondyqtan meniń ustanymym qaǵıdatty - Ulttyq qor qarjylaryn aǵymdaǵy shyǵyndarǵa paıdalaný toqtatylýy tıis. Ulttyq qordan respýblıkalyq bıýdjetke jyl saıynǵy kepildendirilgen, shekteýli transfert birden-bir tetik bolýy kerek. Úkimetke Ulttyq qor qarjylaryn jańa jahandyq ómir shyndyǵy jaǵdaıynda qalyptastyrý men paıdalanýdyń jańa tujyrymdamasyn ázirleýdi tapsyramyn.
Bizge memlekettik kirister men shyǵystardyń búkil júıesin qaıta qaraý qajet. Eń aldymen, bıýdjettiń kiris bazasyn ulǵaıtý kerek. 2017 jyly qazirgi QQS-tiń ornyna satýdan túsetin salyqty engizý qajet. Barlyq tıimsiz salyqtyq jeńildikterdi joıǵan jón. Salyqtyq rejimderdi ońtaılandyrý qajet - tek úsh deńgeı ǵana qalýy kerek. Olar - jalpy, jeke kásipkerler úshin patent jáne shaǵyn jáne orta bıznes, sondaı-aq, agrarlyq sektor úshin arnaıy salyq rejimi. Mundaı mehanızm «kóleńkeli ekonomıkany» jaryqqa alyp shyǵatyn bolady.
Salyq salasynyń móldirligin arttyrý Úkimettiń basty mindeti bolýy tıis. Tek osylaı etkende ǵana ekonomıkanyń árbir sýbektisi salyqtardy tolyq kólemde tóleýge múddeli bolmaq.
Úkimet salyqtyq ákimshilendirýdiń tıimdiligin qamtamasyz etýi kerek. Búginde múlikti jarııa etý merzimderi 2016 jyldyń 31 jeltoqsanyna deıin uzartyldy. Múlik pen aqshany zańdy aınalymǵa qaıtarý úshin qosymsha yntalandyrýlar qabyldandy. Qupııalylyq pen sot qýdalaýynan qorǵaýǵa kepildik beriledi. Úkimetke jarııa etý jaǵdaılaryna taǵy bir ret taldaý jasaýdy jáne qajet bolǵan jaǵdaıda, oǵan qatysýshylarǵa kepildikti kúsheıtýdi tapsyramyn. Men múlikti jarııa etýge qatysý jóninde áli de oılanyp júrgenderdiń barlyǵyn osy múmkindikti paıdalanyp qalýǵa shaqyramyn.
2017 jyldyń 1 qańtarynan kirister men shyǵystardy jappaı deklaratsııalaý kúshine enedi. Odan keıin, olar qaıda bolsa da, olardyń shyǵý tórkini men salyq salynýyn anyqtaý úshin, sonyń ishinde Ekonomıkalyq yntymaqtastyq pen damý uıymynyń kómegimen, esepshottar men aktıvterdi anyqtaý boıynsha sharalar qabyldanatyn bolady.
Endi bıýdjet shyǵyndaryn ońtaılandyrý jónindegi sharalar týraly. Úkimetke barlyq bıýdjettik baǵdarlamalarǵa tolyq revızııa júrgizýdi tapsyramyn. Daǵdarys jaǵdaıynda ár teńge de mańyzdy. Tıimsiz shyǵyndar nemese jeke sektor esebinen jabylýy múmkin shyǵyndar bıýdjetten shyǵarylýy tıis. Óńirlik jáne ındýstrııalyq damý baǵdarlamalarynyń shyǵyndaryn qaıta qaraý qajet.
Memlekettik shyǵyndar men sýbsıdııalar júıesin de qaıta qaraǵan jón. Búginde bútindeı bir salalar memleket esebinen ómir súrýde. Sonymen birge, máselen, «QazAgro» korporatsııasy arqyly kórsetiletin memlekettik qoldaý quraldary búkil aýylsharýashylyq taýar óndirýshilerdiń teń jartysy úshin qoljetimdi emes. Bıýdjet shyǵyndaryn jeńildetý úshin memleket-jekemenshik áriptestigi tetigin belsendirek qoldaný qajet. Ekonomıkanyń basym salalaryna jeke ınvestıtsııalardy yntalandyrý boıynsha qosymsha sharalar qarastyrý kerek. Jeke ınvestorlardy jol, gaz qubyry, aýrýhanalar, mektepter jáne basqa da nysandar qurylysyna ǵana emes, sonymen birge, olardy qaıta jańǵyrtýǵa jáne tehnıkalyq qyzmet kórsetýge tartýdyń da mańyzy zor. Bıýdjet shyǵyndaryn ońtaılandyrýdan bosaǵan barlyq qarjyny birinshi kezekte halyq úshin naqty nátıjeler ákeletin jobalarǵa baǵyttaý qajet.
Úshinshi. Jekeshelendirý jáne ekonomıkalyq básekelestikti yntalandyrý. Búginde turaqty ekonomıkalyq ósimdi qamtamasyz etý úshin ishki resýrstardy barynsha bosatýdyń mańyzy zor. Ol úshin biz eki tıimdi quraldy - keń aýqymdy jekeshelendirýdi jáne básekelestikti ulǵaıtýdy paıdalanýǵa tıispiz. Búginde ósim men básekelestikti ne ustap tur?
Eń aldymen, úlken memlekettik sektor - 7 myńnan astam kásiporyndar. «Samuryq-Qazyna» jáne «QazAgro» holdıngteri ónerkásip pen aýyl sharýashylyǵynyń orasan zor aktıvterine tıimdi baqylaý jasaı almaıdy. «Samuryq-Qazyna» qorynyń aktıvteri ІJÓ-niń 40 paıyzdan astamyn quraıdy, 500-den astam «nemereler» men «shóberelerden» turady. «QazAgro» jáne «Báıterek» holdıngteri bıýdjet pen bankter arasyndaǵy tıimsiz deldaldarǵa aınaldy. Osylardyń bári dalıǵan shtattarmen jáne orasan bıýdjettik resýrstarmen qosa júredi, sonymen birge, jeke ınvestıtsııalar men bastamalardy yǵystyryp shyǵarýǵa aparyp soqtyrady.
Qazir memlekettik sektor nysandaryn jekeshelendirýge shekteýlerdi alyp tastaý mańyzdy. «Memlekettik múlik týraly» Zań men Azamattyq kodekstiń birqatar erejelerin qaıta qarap, jekeshelendirýge jatpaıtyn strategııalyq nysandardyń sanyn qysqartý qajet. Úkimetke memlekettik menshiktegi uıymdardyń bárin qosa otyryp, Jekeshelendirýdiń jańa baǵdarlamasyn jasaýdy tapsyramyn. Olardyń ishinde, «Samuryq-Qazyna», «Báıterek» jáne «QazAgroǵa» kiretinderi de bar. Jekeshelendirýden keıin osy úsh basqarýshy holdıngtiń bári yqsham uıymdarǵa qaıta qurylymdalatyn bolýy tıis.
Jekeshelendirý ádiletti naryqtyq baǵa boıynsha, ashyq jáne básekeli júzege asyrylýy kerek. Munda aktsııalardy qor naryqtaryna ornalastyrý men ashyq aýktsıondar sheshýshi tetikterge aınalýy tıis. Oǵan qazaqstandyq jáne sheteldik ınvestorlardy barynsha mol qatystyrý úshin jaǵdaı jasaý kerek. Úkimetke barlyq aktsıonerlerdiń múlkinen aıyrylǵandardyń aktıvterin satyp alýǵa degen basym quqyqtaryn alyp tastaýdy tapsyramyn.
Ári qaraı, Úkimet erkin jáne salamatty báseke úshin jaǵdaılar jasaýy tıis.
Birinshiden, Úkimetke antımonopolııalyq qyzmetti kúsheıtý boıynsha naqty usynystar jasaýdy tapsyramyn. Bizge antımonopolııalyq vedomstvo týraly mártebesi men jumys tártibi naqty reglamenttelgen jeke zań kerek.
Ekinshiden, baǵany jasandy retteý túrinde naryqtyq yntalandyrýlarǵa qatysty burmalaýlardy joıý qajet. Úkimetke ekonomıkanyń barlyq sektorlarynda naryqtyq baǵa qalyptastyrýǵa ári qaraı kóshýdi jalǵastyrýdy tapsyramyn.
Úshinshiden, básekelestik salasyndaǵy saıasat bankrottyq jáne tıimsiz kompanııalardy ońaltýdy tıimdi retteý úderisterimen qoıan-qoltyq júrýi tıis. Naryqtyq ekonomıka - kúshtilerdiń básekesi. Jeńilgender naryqtan ketýge nemese qaıtadan bastaýǵa múmkindik alýlary kerek. Bizde mundaı joq. Tıimsiz kompanııalar memleketten túrli túrdegi sýbsıdııalar men jeńildikter alý úshin kezekke turady. Birde-bir damyǵan elde kompanııalardyń bankrottyǵy salanyń ydyraýyna nemese jumysshylaryn bosata otyryp, kásiporynnyń toqtaýyna alyp kelmeıdi. Tıimsiz menedjerlerdiń ornyna ózimen birge ınvestıtsııalar ákeletin jańa menshik ıeleri keledi. Biz básekege qabiletsiz kompanııalardy memleket esebinen «súıremeýge» tıispiz. Úkimetke jeke jáne zańdy tulǵalar úshin bankrottyqtyń naqty jáne túsinikti resimderin jasaýdy tapsyramyn. Ol barynsha jeńildetilgen bolýy tıis.
«Men kásipkerler tabyna, barlyq aýqatty qazaqstandyqtarǵa, barlyq bıznesmender men isker adamdarǵa sóz arnaǵym keledi. Memleket jekeshelendirý men ekonomıkalyq yryqtandyrý boıynsha bizdiń tarıhymyzda buryn-sońdy bolmaǵan qadamdarǵa baryp otyr. Elimiz qazirdiń ózinde kópshilikterińizge aqsha tabýǵa jáne iskerlik jýrnaldardyń birinshi betterinen kórinýge múmkindik berdi. Men sizderdi kapıtaldardy zańdastyrýǵa, jekeshelendirý tenderlerine belsendi qatysýǵa shaqyramyn. Osylaısha sizder ózderińizge jáne Qazaqstanǵa, barsha halqymyzǵa járdemdesetin bolasyzdar», dedi N. Nazarbaev.
Tórtinshi. Jańa ınvestıtsııalyq saıasattyń negizderi. Taıaýdaǵy onjyldyqta Qazaqstannyń aldynda turǵan mindetter:
- ekonomıkanyń jyl saıynǵy ósimin 5 paıyz deńgeıinde qamtamasyz etý;
- óńdelgen taýarlardyń eksportyn 2015 jylmen salystyrǵanda kem degende eki ese ulǵaıtyp, ony jylyna 30 mıllıard dollarǵa deıin jetkizý;
- ekonomıkaǵa jyl saıynǵy ınvestıtsııalardyń kólemin 10 mıllıard dollardan astamǵa ulǵaıtyp, tutastaı alǵanda 10 jyl ishinde - kem degende 100 mıllıard dollarǵa jetkizý;
- 660 myńnan astam jańa jumys oryndaryn qurý, eńbek ónimdiligin 2 eseden astamǵa arttyrý.
Ekonomıkalyq ósimniń mundaı qarqyny tek eksporttyq tabystar aǵynyn múmkin etetin jańa draıverler qalyptastyrý esebinen ǵana qamtamasyz etile alady.
Jańa jahandyq naqty ahýaldyń máni tek ártaraptandyrylǵan ekonomıkanyń ǵana jahandyq daǵdarys saldaryna tıimdi qarsy tura alatynynda bolyp tabylady. Sondyqtan da biz ındýstrııalandyrý baǵdarlamasyn júzege asyrý ústindemiz. Bizge jańa ınvestıtsııalyq saıasat kerek.
Birinshiden, transulttyq korporatsııalarǵa ekpin túsire otyryp, jeke ınvestıtsııalar tartý mańyzdy. Biz «kúrdeli ınvestıtsııalar» tartý úshin ońtaıly orta qalyptastyrýymyz kerek. Osy jyly «Astana» Halyqaralyq qarjy ortalyǵyn qurý týraly sheshim qabyldandy. Ol ıslamdyq qarjylandyrý, prıvat-bankıng jáne qaıta saqtandyrý salalarynda óńirlik hab bolady. Qazaqstan kúshti ınstıtýttary, bilikti, tıimdi jáne boljamdy úkimeti bar óńirdegi kóshbasshy-elge aınalýy tıis. Bizde ozyq tehnıkalyq kadrlar, álemdik deńgeıdegi ınfraqurylymdar bolýy tıis, qoǵamdyq tártip pen adamdardyń jeke qaýipsizdigi qamtamasyz etilýi kerek.
Investıtsııalyq ahýaldy jetildirýge baǵyttalǵan reformalardy ári qaraı jalǵastyrý EYDU jáne basqa da halyqaralyq qarjy ınstıtýttarymen birlesip júrgizilýi tıis. Úkimetke úsh aı merzim ishinde ınvestıtsııalyq ahýaldy jaqsartýdyń egjeı-tegjeıli josparyn jasap usynýdy tapsyramyn. Budan bólek, ınvestorlarmen jumysty belsendi ete túsý úshin ınvestorlar tartý men ınvestıtsııalyq ahýaldy jaqsartýǵa baǵdarlanǵan Úkimet keńesin qurýdy tapsyramyn. Óńirlerde jergilikti mańyzdaǵy jobalardy júzege asyrý úshin ınvestıtsııalar tartýǵa qajetti osyndaı keńester qurý kerek.
Ekinshiden, ekonomıkalyq ósimniń óńirlik draıverlerin qalyptastyrý mańyzdy. Barlyq ınvestıtsııalyq jobalar tikeleı óńirlerde júzege asyrylady. Sondyqtan, 6 makroóńirler - Ońtústik, Soltústik, Ortalyq-Shyǵys, Batys, Almaty, jáne Astana úshin jeke baǵdarlamalar jasaý qajet. Іri óńirlik jobalar aınalasynda shaǵyn jáne orta bıznesti damytý kerek. Sondyqtan, kásipkerlikti qoldaýdyń «Bıznestiń jol kartasy-2020» baǵdarlamasy makroóńirlerdiń ınvestıtsııalyq baǵdarlamalarynyń bir bóligi bolýy tıis. Eńbek resýrstarynyń jumylǵyshtyǵyn joǵarylatý boıynsha, birinshi kezekte, eńbek kúshi artyq óńirlerdiń eńbek kúshi jetispeıtin óńirlerge mıgratsııalardy yntalandyrýǵa baǵyttalǵan sharalardy aldyn ala qarastyrý qajet.
Makroóńirler «Nurly Jol» baǵdarlamasy sheńberinde qurylatyn birtutas kóliktik, logıstıkalyq jáne kommýnıkatsııalyq qurylym aıasynda birigýleri tıis. Qazirgi kezde «Ortalyq - Ońtústik», «Ortalyq - Shyǵys», «Ortalyq -Batys» sheshýshi baǵyttary boıynsha 11 joba júzege asyrylýda. «Borjaqty - Ersaı», «Almaty - Shý» temirjol jelileri men Quryq portyndaǵy paromdyq ótkel qurylystary júrgizilýde. Bul jobalar qazirdiń ózinde 72 myń adamdy jumyspen qamtyp otyr. Úkimetke atalǵan baǵdarlamalardy júzege asyrý isin belsendi ete túsýdi tapsyramyn.
Sonymen qatar, ekonomıkalyq konıýnktýrany esepke ala otyryp, qarjylandyrý kózderin ártaraptandyrý qajet. Meniń QHR-ǵa saparym barysynda EksımBankpen 2,6 mıllıard dollar somasynda zaım tartý týraly ýaǵdalastyqqa qol jetkizildi. Qazir memlekettik bıýdjet esebinen kóptegen joldar salynyp jatyr. Biraq, bul jobalarǵa sheteldik jáne jergilikti ınvestorlardy da tartý kerek. Jaqyn bolashaqta «Nurly Jol» baǵdarlamasy jobalaryna jeke kapıtaldy tarta otyryp, qarjylandyrý modeline keltirý kerek.
Úshinshiden, qazir álemdik jáne óńirlik rynoktarda eksporttyq taýashalardy belsendirek ıgergen jón. Biz jaqyn jatqan elderdiń ekonomıkalyq áleýetterin tıimdi paıdalanýǵa tıispiz. Birinshi kezekte, bular -Qytaı, Reseı, Iran, Mońǵolııa, Úndistan, Pákistan, Ortalyq Azııa jáne Kavkaz elderi. Atalǵan elder jyl saıyn 3,5 trıllıonnan astam dollardyń taýarlary men qyzmetterin ımporttaıdy. Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaqqa sheshýshi óńirlik rynoktarmen erkin saýda týraly kelisim jasasý qajet. Úkimet atalǵan máselelerdi bizdiń áriptesterimizben birlesip jasap, bárimiz úshin paıdaly etip sheshýi tıis. SІM-ge osy mindetterdi oryndaý úshin Qazaqstannyń shetelderdegi mekemeleriniń barlyq resýrstaryn iske qosý qajet.
Tórtinshiden, bizge tehnıkalyq kadrlar daıyndaý júıesin barynsha damytý qajet. Tehnıkalyq jáne kásibı bilim berý ınvestıtsııalyq saıasattyń negizgi baǵyttarynyń biri bolýy tıis. Bul úshin Germanııamen, Kanadamen, Avstralııamen jáne Sıngapýrmen kadrlar daıyndaý ortalyǵyn birlesip qurý kerek. Olar búkil elimiz úshin tehnıkalyq jáne kásibı bilim berý júıesiniń modeli bolady.
Besinshiden, Qazaqstan ekonomıkasynyń ınnovatsııalyq áleýetin arttyrǵan jón. Bolashaqtyń ekonomıkasyn qurý úshin negiz qalaý mańyzdy. Smart-tehnologııalar, jasandy ıntellekt, kıberfızıkalyq júıeler ıntegratsııalary, bolashaqtyń energetıkasy, jobalaý jáne ınjınırıng salalarynda biliktilikti damytý qajet. Muny tek tıimdi ǵylymı-ınnovatsııalyq júıe qurý arqyly ǵana jasaýǵa bolady. Nazarbaev Ýnıversıtettiń «Astana bıznes kampýsy» haıtek-parkiniń bazasy men Almatydaǵy «Alataý» tehnoparkinde qalyptastyrylatyn qýatty zertteý ýnıversıtetteri men ınnovatsııalyq klasterleri onyń negizine aınalady. Astanada EKSPO-2017 Halyqaralyq mamandandyrylǵan kórmesin ótkizý bizge «jasyl tehnologııalarǵa» negizdelgen jańa energetıkany belsendi damytýǵa jaqsy múmkindik beredi.
Besinshi. Jańa áleýmettik saıasat. Serpindi ekonomıkalyq ósim kóptegen jyldar boıy bizge belsendi áleýmettik saıasat júrgizip, adamdardyń ómir sapasyn birneshe ese arttyrýǵa múmkindik berdi. Barlyq jahandyq daǵdarystardyń teris yqpalyna baılanysty ekonomıkamyz tap bolǵan búkil qıyndyqtarǵa qaramastan, biz árkez qazaqstandyqtardyń ál-aýqatyn arttyryp keldik. On jylda áleýmettik salaǵa memlekettik shyǵyndar naqty kórsetkish boıynsha 3 esege jýyq ósti. Áleýmettik sala men memlekettik basqarýda jumys isteıtinderdiń sany 1,2 mıllıon adamnan asady. Memleket járdemaqy men tólemderdiń úlken kólemin qamtamasyz etýde. Olardy 1,5 mıllıonnan astam azamat alady.
Ekonomıkalyq táýekelderge, jalpy, eshteńege de qaramastan, biz halyqty áleýmettik qoldaý sharalaryn júzege asyrýdy jalǵastyramyz. Men 2016 jyldyń 1 qańtarynan bastap densaýlyq saqtaý salasy qyzmetkerleriniń eńbekaqysy ortasha alǵanda - 28 paıyzǵa deıin, bilim berý salasy qyzmetkerleriniki - 29 paıyzǵa deıin, áleýmettik qorǵaýdaǵy qyzmetkerlerdiki 40 paıyzǵa deıin artatynyn jarııalaımyn. Munda bıýdjet qyzmetkerleriniń túrli kategorııalaryna qatysty saralanǵan tásil qoldanǵan utymdy. Aldaǵy jyly múgedektigi men asyraýshysynan aıyrylýǵa baılanysty áleýmettik járdemaqylardyń 25 paıyzdyq ósimi, sondaı-aq, stıpendııalar qamtamasyz etiletin bolady. 2016 jyldyń 1 qańtarynan bastap biz ınflıatsııa deńgeıiniń aldyn ala otyryp, yntymaqty zeınetaqyny 2 paıyzǵa ındeksteımiz. 2016 jyly «B» korpýsyndaǵy memlekettik qyzmetshilerdiń eńbekaqysy 30 paıyzǵa arttyrylatyn bolady. Bul maqsattarǵa qarjyny biz bıýdjettik shyǵyndardy ońtaılandyrǵannan keıin únemdeımiz. Osylaısha biz eńbekaqyny ósirý úshin qarjy taýyp, ózimizdiń halyq aldyndaǵy áleýmettik mindettemelerimizdi oryndaımyz!
Men barlyq áleýmettik jaǵynan álsiz qorǵalǵan jikterge sózimdi arnamaqpyn. Biz muqtajdarǵa qashanda kómek qolyn sozyp keldik. Sonymen qatar, áleýmettik ádilettilik burmalanbaýy tıis. Óıtkeni, árbir áleýmettik tólem - bul jaı bıýdjetke ǵana emes, árbir jumys isteıtin qazaqstandyqqa qosymsha salmaq. Áleýmettik ádilettilik ıdeıasy jumys isteıtin qazaqstandyqtarǵa qatysty áleýmettik ádiletsizdikke aınalmaýy tıistigin naqty túsiný kerek. Bul - solardyń aqshasy!
Búgin de tek Jalpyǵa Ortaq Eńbek Qoǵamy ǵana syrtqy silkinisterge ornyqty, tıimdi ekonomıkanyń naqty negizi bolýǵa qabiletti. Azamattarǵa áleýmettik qoldaýdy keńeıtý maqsatynda Úkimetke 2016 jyldyń birinshi toqsanynyń sońyna deıin eńbekpen qamtýdyń jańa Jol kartasyn jasaýdy tapsyramyn. Baǵdarlamalardy qarjylandyrý kólemi 2009-2010 jyldary júzege asyrylǵan osyǵan uqsas Jol kartasymen salystyrǵanda ulǵaıtylatyn bolýy tıis. Bul jergilikti ınfraqurylymdardy damytý men eldi mekenderdi abattandyrý jobalary esebinen eńbek rynogynyń turaqtylyǵyn qamtamasyz etetin bolady. Kadrlardy keń aýqymdy qysqa merzimdi qaıta daıarlaý men biliktiligin arttyrý uıymdastyrylady. Kásipkerlikti damytý úshin mıkronesıeleý keńeıýde.
Búgin men jańa áleýmettik saıasat jasaý mindetin qoıamyn. Memlekettiń áleýmettik saladaǵy róli álsiz qorǵalǵan azamattardy qoldaýmen jáne adam kapıtalyna ınvestıtsııalardy qamtamasyz etýmen shekteletin bolýy tıis. Ataýly áleýmettik qoldaý tek muqtaj adamdarǵa, olardyń naqty tabystary men ómir súrý jaǵdaıyn baǵamdaý negizinde, kórsetiletin bolady. Basqalar aqshany ózderi, ózderiniń eńbekterimen tabýlary tıis. Azamattarymyzdyń jekelegen toptarynyń erekshe suranystaryn eskere otyryp, ómir súrýdiń eń tómengi deńgeıiniń qurylymdaryn qaıta qaraý jáne onyń túrli deńgeılerin belgileý qajet. Úkimetke úsh aı ishinde áleýmettik qamsyzdandyrý júıesin ońtaılandyrý boıynsha usynys engizýdi tapsyramyn.
Eńbek ete alatyndarǵa memlekettik qoldaý tek olardyń qaıta oqýǵa nemese eńbekpen qamtý baǵdarlamalaryna qatysýlary negizinde usynylatyn bolýy tıis. Úkimetke áleýmettik kómektiń mundaı túrlerin 2017 jyldan bastap engizýdi tapsyramyn. Áleýmettik saıasattaǵy memlekettiń basymdyǵy adam kapıtalyn damytýǵa keń aýqymdy ınvestıtsııalar bolýy tıis. Biz buǵan deıin qabyldanǵan baǵdarlamalarǵa sáıkes, bilim berý jáne densaýlyq saqtaý salalaryn jańǵyrtýdy jalǵastyrýymyz kerek. Men 2017 jyldan bastap jańa joba - «Barshaǵa arnalǵan tegin kásibı-tehnıkalyq bilim» baǵdarlamasy bastalatynyn jarııalaımyn. Úkimetke ony jasaýǵa kirisýdi tapsyramyn.
Bıýrokrattyq shyǵynsyz ekonomıkaǵa qadam basý
Aýqymdy jumys úshinshi reformatorlyq baǵytqa - ındýstrııalandyrý men ekonomıkalyq ósimdi qamtamasyz etý boıynsha jańǵyrtýlar keshenimen baılanysty.
Bizdiń uzaq merzimdi ustanymymyz ekonomıka qyzmetindegi tranzaktsııalyq shyǵyndardy udaıy qysqartý bolýy tıis.
Olardyń kólemi, eń aldymen, memlekettik ınstıtýttardyń qalaı jumys isteıtinine baılanysty.
Salyqtyq jáne kedendik ákimshilik júrgizýdi jaqsartýǵa baǵyttalǵan sharalar zor mańyzǵa ıe bolady.
Birinshiden, bul arada áńgime salyqtyq jáne kedendik júıelerdi kiriktirý týraly bolyp otyr.
Birte-birte elektrondy pishimge kóshiriletin taýarly-kóliktik júkqujat baqylaýy engiziledi. Sondaı-aq, qujattardyń sáıkestendirilýi pishini negizinde salyqtyq jáne kedendik tekserýler resimi ońtaılandyrylady.
Tekserýlerge shaǵym berý resimi birtutastandyrylady.
Ekinshiden, tabys pen múlikti jalpyǵa ortaq deklaratsııalaýǵa kezeń-kezeńimen kóshý qarastyrylady.
2017 jyly deklaratsııalardy memlekettik kásiporyndar men mekemelerdiń, ulttyq kompanııalardyń qyzmetkerleri - bul shamamen 1,7 mıllıon adam - usynatyn bolady. 2020 jyldan bastap jalpyǵa ortaq deklaratsııalaýmen barlyq jeke tulǵalar qamtylady.
Úshinshiden, salyqtyq ákimshilik júrgizýdi ońaılatý maqsatynda qosymsha qun salyǵynyń ornyna satýǵa salyq engizýdiń oryndylyǵy máselesi qarastyrylyp jatyr.
Tórtinshiden, qoldanystaǵy salyqtyq rejimderdi ońtaılandyrý josparlanyp otyr, onda 2017 jyldan salyqtyq kirister men shyǵystardyń esebi mindetti túrde engiziletin bolady. Bul kóleńkeli ekonomıkanyń deńgeıin tómendetýge múmkindik beredi.
EYDU elderiniń tájirıbesi kórsetip otyrǵandaı, tabysty jumys istep turǵan ekonomıkanyń mańyzdy qaǵıdaty memlekettiń shaǵyn jáne orta kásipkerlikti qoldaýy, ony qorǵaýdyń tıisti deńgeıin qamtamasyz etý bolyp tabylady. Bul jaılar bıznestiń ońaltylýy men bankrottyǵynyń jańǵyrtylǵan quqyqtyq qyrlary bar Kásipkerlik kodeksinde kórinis tapqan.
Bıznesti qorǵaý men kásipkerlerge quqyqtyq kómek kórsetýdiń ortalyq tetigi bolýy tıis bıznes-ombýdsmen ınstıtýty nyǵaıyp keledi. Onyń qyzmetiniń zańnamalyq negizi de Kásipkerlik kodeksinde bekitilgen.
Budan bólek, onda memlekettik monopolııaǵa qarsy qyzmettiń quqyqtyq sheńberleri EYDU standarttaryna sáıkes egjeı-tegjeıli baıan etilgen.
Jańartylǵan monopolııaǵa qarsy qyzmet erkin básekelestikti jan-jaqty damytýǵa baǵdarlanýy tıis.
2016 jyldyń 1 qańtarynan bastap domınanttar tizilimi tek retteletin rynok boıynsha júrgiziledi, al 2017 jyldan bastap tolyqtaı alynyp tastalady.
Tıisti taýarly rynoktarǵa sýbektilerdiń úlesin ulǵaıtýǵa mundaı is-qımyldar básekelestikti shekteý belgisi bolmaǵan kezde ǵana jol beriletin bolady.
2017 jyldyń 1 qańtarynan bastap baǵalyq retteý alynyp tastalady, onyń ornyna tek monopolııaǵa qarsy retteý men baqylaý quraldary ǵana paıdalanylady.
Monopolııaǵa qarsy qyzmet janynan jańa ınstıtýt - monopolııaǵa qarsy zańnamany buzýshylyqtar qorytyndylary boıynsha qabyldanatyn sheshimderdiń obektıvtiligi men móldirligin qamtamasyz etetin kelisim komıssııasy qurylatyn bolady.
Memlekettiń kásipkerlikpen ózara is-qımyly men áriptestiginiń jańa qaǵıdattary Memlekettik satyp alýlar týraly Zańnyń jańartylǵan redaktsııasynda kórinis tapqan.
Olar ónimdi satý úshin uzaq merzimdi kelisimsharttar jasasý arqyly tikeleı ınvestıtsııalar tartýǵa jańa múmkindikter ashady. Bul, sondaı-aq, Qazaqstanda jańa joǵary tehnologııaly óndirister qurýǵa qyzmet etetin bolady.
Fermerlik pen búkil agrarlyq sektordy damytý úshin aıtarlyqtaı yntalandyrýshy kúsh Jer kodeksine engizilgen ózgerister boldy.
Jańa quqyqtyq normalar jumys istep turǵan 224 myńnan astam agroónerkásiptik keshen sýbektilerine olar jalǵa alǵan 97,4 mln. ga jerdi jekemenshikke alýǵa múmkindik beredi. Onyń ústine, kadastrlyq qunynyń 50 %-y kóleminde 10 jyl merzimge bólip-bólip tóleý qarastyrylǵan.
Budan bólek, 102 mln. gektar zapas jerdiń aýyl sharýashylyǵy óndirisin júrgizýge arnalǵan 85,3 mln. gektaryn da Qazaqstan Respýblıkasynyń zańdy jáne jeke tulǵalary jekemenshikke aýktsıon arqyly satyp ala alady.
Múlikti zańdastyrý merzimi 2016 jyldyń 31 jeltoqsanyna deıin uzartyldy. Múlik pen aqshany zańdy aınalymǵa qaıtarý úshin qosymsha yntalandyrý sharalary qabyldandy. Qupııalylyqty saqtaýǵa, sondaı-aq, Qylmystyq jáne ákimshilik qýdalaýdan qorǵaýǵa kepildik berilip otyr.
Bul kapıtal aǵynyn ulǵaıtyp, kóleńkeli ekonomıka deńgeıin aıtarlyqtaı tómendetýge múmkindik beredi.
Zańdy tulǵalardyń ońaltylýy men bankrottyǵy resimderi zańnamalyq deńgeıde naqty jáne túsinikti bekitilgen.
Kompanııalardyń bankrottyǵy, álemdik tájirıbege sáıkes, kásiporyndardyń jumysshylaryn qysqartý arqyly toqtap qalýyna alyp kelmeýi tıis.
Óndiristiń ómirsheńdigi men jumys oryndaryn saqtaý úshin tóleýge qabiletsizdikti sotqa deıingi tártipte retteýdiń jańa tetigi jasaldy. Ol boryshker men kredıtorǵa kásiporyndy qarjylyq saýyqtyrý maqsatynda qaıta qurylymdaý máselelerin birlesip sheshýge múmkindik beredi. Investorlar ózderiniń shyǵyndaryn azaıtýǵa, qalpyna keltirýge múmkindik alady.
Memleket ıeliginen alý men jekeshelendirýdi belsendi ete túsý úshin jekeshelendirýden, aktıvterdi ádil naryq baǵasy boıynsha satýdan, sondaı-aq, qazaqstandyq jáne sheteldik ınvestorlarǵa jekeshelendirýge barynsha qatysýǵa jaǵdaı jasaý úshin shekteýlerdi alyp tastaýǵa múmkindik beretin zańnamalyq ózgerister qabyldandy.
Jekeshelendirýdiń sheshýshi tetigi aktsııalardy qor rynoktaryna ashyq aýktsıondar arqyly ornalastyrý bolady.
2016 jyldyń І toqsanynda múlikten aıyrýǵa jatatyn nysandardyń tizimi qysqartylyp, barlyq aktsıonerlerdiń kvazımemlekettik sektorda ıelikten shyǵarylǵan aktıvterin satyp alýǵa basym quqyqtaryn alyp tastaýdy qarastyratyn zań jobasy jasalatyn bolady.
Jańa tetikterdi esepke ala otyryp Jekeshelendirýdiń 2016-2020 jyldarǵa arnalǵan keshendi josparyn júzege asyrý bastaldy.
Osy qujat sheńberinde básekelesti ortaǵa «Samuryq-Qazyna» UÁQ, «Báıterek» AQ pen «QazAgro» AQ-tyń memlekettik menshiktegi asa iri 65 kompanııasy, «Samuryq-Qazyna» UÁQ» AQ-tyń quramyna kiretin 173 enshiles jáne táýeldi uıymdary beriletin bolady.
Sondaı-aq, 545 uıymnan turatyn Jekeshelendirý nysandarynyń qoldanystaǵy tizimine ózekti sıpat beriledi.
2016-2018 jyldary «Samuryq-Qazyna» UÁQ» AQ, «Báıterek» UBH» AQ pen «QazAgro» UBH» AQ aktıvteriniń bir bóligi básekelesti ortaǵa ótkennen keıin olar yqsham holdıngterge qaıta qurylatyn bolady.
Memlekettik menshikti jekeshelendirý men kvazımemlekettik sektor aktıvterin berý otandyq kásipkerlikti, jeke bıznesti odan ári nyǵaıtý men damytý úshin júrgizilip otyr.
Jekeshelendirýdiń keshendi josparyn júzege asyrý shaǵyn jáne orta bıznesti damytýǵa jańa serpin beredi.
Paıdasyn ulǵaıtýǵa múddeli jeke bıznes qyzmet kórsetý aýqymyn keńeıtip, óniminiń sapasyn joǵarylatady, básekelestik ósetin bolady, demek - usynylatyn qyzmettiń baǵasy tómendeıdi.
Agrarlyq sektorda ákimshilik kedergiler qysqarady.
Qazirdiń ózinde aýktsıon tetigin engizý jolymen jer qoınaýyn paıdalaný quqyǵyn usyný resimi jeńildetildi.
Al bolashaqta biz izdeýdi, baǵamdaý men ken ornyn ıgerýdi qosa alǵanda, geologııalyq jumystardyń barlyq túrin júrgizý tásilin ońaılatýdy qarastyratyn jer qoınaýyn paıdalanýdyń avstralııalyq modeline kóshemiz.
Ekonomıkalyq ósimniń jańa bastaýyn qalyptastyrý men qazaqstandyq bıznestiń básekege qabilettiligin arttyrýda búginde «Ulttyq chempıondar» baǵdarlamasy mańyzdy shara bolyp otyr.
Oǵan qatysýshylar - ımport almastyrýǵa baǵyt ustanǵan óndiris sektorynyń asa perspektıvaly kompanııalary.
32 kompanııa - «ulttyq chempıondar» 2019-2020 jyldarǵa qaraı ishki tikeleı ınvestıtsııalardy shamamen 750 mln. dollar kóleminde ósirýdi, shamamen 15 myń jumys ornyn qurýdy, eńbek ónimdiligin 30-50 %-ǵa arttyrýdy jáne shıkizattyq emes eksport kóleminiń ósimin 260 mln. dollarǵa deıin jetkizýdi qamtamasyz etedi.
Syrtqy ınvestıtsııalardyń jańa kózderi
Ult josparynyń ekonomıkalyq blogyna kiretin sharalar bizdiń ekonomıkamyzdyń óńdeýshi sektoryna kem degende 10 transulttyq korporatsııany tartýdy qarastyrady.
«Zákirli ınvestorlarmen» birlesken kásiporyndar qurý jónindegi jumystarmen óńdeýshi ónerkásiptiń, ınfraqurylymdardyń, energetıkanyń jáne basqa otandyq kompanııalardyń 3 toby qamtylatyn bolady.
Birinshi top - qaıta ınvestıtsııalaý arqyly tereń jańǵyrtýǵa jatatyn kásiporyndar.
Ekinshi top - transulttyq korporatsııalardyń áleýeti paıdalanylatyn kásiporyndar.
Úshinshi top - «zákirli ınvestorlar» úshin joǵary naryqtyq básekeli kásiporyn men eksporttyq brendterdiń paıda bolýy.
Qazirdiń ózinde 26-dan astam TUK-pen kelissóz júrgizilse, olardyń birqatarymen naqty ýaǵdalastyqqa qol jetkizý múmkin boldy.
Ult josparynyń úshinshi baǵytynyń temirqazyq máselesi táýelsiz sot júıesi, aǵylshyn tilin qoldaný jáne ınvestıtsııalyq rezıdenttik qaǵıdatyn engizý quqyǵymen jeke zań quzyreti qaǵıdaty boıynsha ASTANA halyqaralyq qarjy ortalyǵyn (AHQO) qurý bolyp tabylady.
«Astana» Halyqaralyq qarjy ortalyǵy týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýtsııalyq Zańy qabyldanyp, kúshine endi.
AHQO qyzmetiniń ekonomıkalyq nátıjeleri qazaqstandyq kapıtal rynogyna tikeleı shetel ınvestıtsııalarynyń aǵyny esebinen jyl saıyn orta eseppen ІJÓ-niń 1 paıyzǵa deıin jedeldete ósýinde kórinis tabatyn bolady.
Munyń syrtynda AHQO sheńberinde 2 myńnan astam bilikti jumys oryndary qurylady.
Bizdiń elordamyz Astana Eýrazııanyń iskerlik, mádenı jáne ǵylymı ortalyǵy retinde damyp, áýejaıdyń jańa termınalyn qosa alǵanda, zamanaýı halyqaralyq kóliktik-logıstıkalyq júıege ıe bolady.
Aıta keteıik, Qazaqstan azamattarynyń ál-aýqatyn kóterý, áleýmettik qamtylýy, zeınetaqy, járdemaqy, memlekettik qyzmetshiler men áskerı qyzmetkerlerdiń jalaqysy, stýdentterdiń shákirtaqysy, turǵyn úımen, jumyspen qamtý, densaýlyq saqtaý, bilim berý máselelerine Elbasy erekshe nazar aýdaryp keledi. Nursultan Nazarbaev 2014 jyly Qazaqstan halqyna arnaǵan «Nurly jol - bolashaqqa bastar jol» atty Joldaýynda, 2015 jylǵy «Qazaqstan jańa jahandyq naqty ahýalda: ósim, reformalar, damý» atty Joldaýynda, 5 ınstıtýtsıonaldyq reformany júzege asyrý boıynsha 100 naqty qadam - Ult josparynda memleket saıasatynyń osy baǵytyna basymdyq beriledi.
«Bizdiń eksporttyq shıkizat resýrstaryna baǵanyń quldyraýy bıýdjettiń kiris bóligine qarjy túsýin tómendetýge alyp kelýde. Biraq, soǵan qaramastan, Úkimet aldyna ońaı emes, alaıda, naqty mindet - barlyq áleýmettik mindettemelerdi tolyq kóleminde qamtamasyz etý mindeti qoıylyp otyr», - dep atap ótken bolatyn Memleket basshysy.
Serpindi ekonomıkalyq ósim kóptegen jyldar boıy bizge belsendi áleýmettik saıasat júrgizip, adamdardyń ómir sapasyn birneshe ese arttyrýǵa múmkindik berdi. Barlyq jahandyq daǵdarystardyń teris yqpalyna baılanysty ekonomıkamyz tap bolǵan búkil qıyndyqtarǵa qaramastan, biz árkez qazaqstandyqtardyń ál-aýqatyn arttyryp keldik. On jylda áleýmettik salaǵa memlekettik shyǵyndar naqty kórsetkish boıynsha 3 esege jýyq ósti. Áleýmettik sala men memlekettik basqarýda jumys isteıtinderdiń sany 1,2 mıllıon adamnan asady. Memleket járdemaqy men tólemderdiń úlken kólemin qamtamasyz etýde. Olardy 1,5 mıllıonnan astam azamat alady.
«Ekonomıkalyq táýekelderge, jalpy, eshteńege de qaramastan, biz halyqty áleýmettik qoldaý sharalaryn júzege asyrýdy jalǵastyramyz. Men 2016 jyldyń 1 qańtarynan bastap densaýlyq saqtaý salasy qyzmetkerleriniń eńbekaqysy ortasha alǵanda - 28 paıyzǵa deıin, bilim berý salasy qyzmetkerleriniki - 29 paıyzǵa deıin, áleýmettik qorǵaýdaǵy qyzmetkerlerdiki 40 paıyzǵa deıin artatynyn jarııalaımyn. Munda bıýdjet qyzmetkerleriniń túrli kategorııalaryna qatysty saralanǵan tásil qoldanǵan utymdy. Aldaǵy jyly múgedektigi men asyraýshysynan aıyrylýǵa baılanysty áleýmettik járdemaqylardyń 25 paıyzdyq ósimi, sondaı-aq, stıpendııalar qamtamasyz etiletin bolady. 2016 jyldyń 1 qańtarynan bastap biz ınflıatsııa deńgeıiniń aldyn ala otyryp, yntymaqty zeınetaqyny 2 paıyzǵa ındeksteımiz. 2016 jyly «B» korpýsyndaǵy memlekettik qyzmetshilerdiń eńbekaqysy 30 paıyzǵa arttyrylatyn bolady. Bul maqsattarǵa qarjyny biz bıýdjettik shyǵyndardy ońtaılandyrǵannan keıin únemdeımiz. Osylaısha biz eńbekaqyny ósirý úshin qarjy taýyp, ózimizdiń halyq aldyndaǵy áleýmettik mindettemelerimizdi oryndaımyz!
Men barlyq áleýmettik jaǵynan álsiz qorǵalǵan jikterge sózimdi arnamaqpyn. Biz muqtajdarǵa qashanda kómek qolyn sozyp keldik. Sonymen qatar, áleýmettik ádilettilik burmalanbaýy tıis. Óıtkeni, árbir áleýmettik tólem - bul jaı bıýdjetke ǵana emes, árbir jumys isteıtin qazaqstandyqqa qosymsha salmaq. Áleýmettik ádilettilik ıdeıasy jumys isteıtin qazaqstandyqtarǵa qatysty áleýmettik ádiletsizdikke aınalmaýy tıistigin naqty túsiný kerek. Bul - solardyń aqshasy!
Búgin de tek Jalpyǵa Ortaq Eńbek Qoǵamy ǵana syrtqy silkinisterge ornyqty, tıimdi ekonomıkanyń naqty negizi bolýǵa qabiletti. Azamattarǵa áleýmettik qoldaýdy keńeıtý maqsatynda Úkimetke 2016 jyldyń birinshi toqsanynyń sońyna deıin eńbekpen qamtýdyń jańa Jol kartasyn jasaýdy tapsyramyn. Baǵdarlamalardy qarjylandyrý kólemi 2009-2010 jyldary júzege asyrylǵan osyǵan uqsas Jol kartasymen salystyrǵanda ulǵaıtylatyn bolýy tıis. Bul jergilikti ınfraqurylymdardy damytý men eldi mekenderdi abattandyrý jobalary esebinen eńbek rynogynyń turaqtylyǵyn qamtamasyz etetin bolady. Kadrlardy keń aýqymdy qysqa merzimdi qaıta daıarlaý men biliktiligin arttyrý uıymdastyrylady. Kásipkerlikti damytý úshin mıkronesıeleý keńeıýde.
Búgin men jańa áleýmettik saıasat jasaý mindetin qoıamyn. Memlekettiń áleýmettik saladaǵy róli álsiz qorǵalǵan azamattardy qoldaýmen jáne adam kapıtalyna ınvestıtsııalardy qamtamasyz etýmen shekteletin bolýy tıis. Ataýly áleýmettik qoldaý tek muqtaj adamdarǵa, olardyń naqty tabystary men ómir súrý jaǵdaıyn baǵamdaý negizinde, kórsetiletin bolady. Basqalar aqshany ózderi, ózderiniń eńbekterimen tabýlary tıis. Azamattarymyzdyń jekelegen toptarynyń erekshe suranystaryn eskere otyryp, ómir súrýdiń eń tómengi deńgeıiniń qurylymdaryn qaıta qaraý jáne onyń túrli deńgeılerin belgileý qajet. Úkimetke úsh aı ishinde áleýmettik qamsyzdandyrý júıesin ońtaılandyrý boıynsha usynys engizýdi tapsyramyn.
Eńbek ete alatyndarǵa memlekettik qoldaý tek olardyń qaıta oqýǵa nemese eńbekpen qamtý baǵdarlamalaryna qatysýlary negizinde usynylatyn bolýy tıis. Úkimetke áleýmettik kómektiń mundaı túrlerin 2017 jyldan bastap engizýdi tapsyramyn. Áleýmettik saıasattaǵy memlekettiń basymdyǵy adam kapıtalyn damytýǵa keń aýqymdy ınvestıtsııalar bolýy tıis. Biz buǵan deıin qabyldanǵan baǵdarlamalarǵa sáıkes, bilim berý jáne densaýlyq saqtaý salalaryn jańǵyrtýdy jalǵastyrýymyz kerek. Men 2017 jyldan bastap jańa joba - «Barshaǵa arnalǵan tegin kásibı-tehnıkalyq bilim» baǵdarlamasy bastalatynyn jarııalaımyn. Úkimetke ony jasaýǵa kirisýdi tapsyramyn», dep atap ótti Elbasy.
«Men jastarymyzdy jumysshy mamandyǵyn belsendi meńgerýge shaqyramyn. Jumysshy mamandyqtaryn meńgerý kerek. Kezinde men de jumysshy kıimin kııýden bastadym, domna peshi ot-jalynynyń janynda turdym. Úlgi alyńdar! Jyldar ótedi, biraq, osy ómirlik tájirıbeleriń, sender qandaı ómir jolyn tańdap alsańdar da, mindetti túrde kádelerińe jaraıdy», degen bolatyn Memleket basshysy.
Tutastaı alǵanda, Joldaýda ilgeriletip otyrǵan sharalardyń barlyǵy naqty sıpatqa ıe jáne, ádettegisinshe, senimdi qarjylandyrýmen qamtamasyz etilgen. 2014-2015 jyldary shaǵyn jáne orta bıznesti damytýǵa 1 trıllıon teńge bólinip úlgerilgen bolatyn. «Nurly Jol» baǵdarlamalary jobalaryna - 2,7 trıllıon teńge. 2,7 trıllıon teńge Qazaqstanǵa halyqaralyq qarjy uıymdary tarapynan bólindi. Qytaı Halyq Respýblıkasy 2,7 mıllıard dollar kóleminde nesıe berildi. Tutastaı alǵanda, osy Joldaý jobalaryn júzege asyrýǵa 7,5 trıllıon teńge tartylmaq. Osy qarjylardy tıimdi paıdalaný - Úkimettiń basty mindeti jáne jaýapkershiligi.
«Qıyndyqtardy eńserýde biz jalǵyz emespiz. Ózimizdiń salmaqty syrtqy saıası qyzmetimizben biz búkil álem boıynsha kóptegen dostar taptyq. Olar bizdi qoldap keledi. Sizder meniń saparlarymmen álemniń jetekshi elderiniń kóshbasshylarymen kelissózderimniń kýágerleri boldyńyzdar. QHR-men 23 mıllıard dollarǵa shıkizattyq emes sektordaǵy yntymaqtastyq týraly ýaǵdalastyqqa qol jetkizildi. Bul - 40-tan astam jańa kásiporyn salynady degen sóz. London men Parıjge saparlarym da, ekonomıkalyq yntymaqtastyq turǵysynan alǵanda, tabysty boldy. Jasalǵan kelisimsharttardyń jalpy somasy 11,5 mıllıard dollardy quraıdy. Elimizge Reseı Prezıdentiniń sapary bizdiń dástúrli izgi kórshilestik qarym-qatynastarymyzdyń turaqtylyǵy men beriktigin jáne ekonomıkalyq ıntegratsııanyń damyp kele jatqanyn kórsetti. Japonııa premer-mınıstriniń sapary ınvestıtsııalyq jáne tehnologııalyq yntymaqtastyqtyń kókjıegin keńeıtetin bolady. Bizge tuńǵysh ret «Toıota» kontserni kelip, Qazaqstanda avtomobılder shyǵarady», dedi Elbasy.
Dúnıejúzinde biz bastaǵan reformalar týraly, Júz qadam týraly jaqsy biledi jáne olardy qoldaıdy. Biz dostarymyzdyń kóńilin qaldyrmaýǵa tıispiz. Bul reformalar, men atalǵan Joldaýda alǵa qoıǵan olarmen ózara baılanysty mindetterdi oryndaý ońaı bolmaıdy, múmkin, tipti, aýyr soǵýy yqtımal. Biraq, olarǵa balama joq. Eger biz osynyń bárin jasamaıtyn bolsaq, onda álemdik damýdan úmitsiz keıindep qalamyz. Biraq biz, ádettegideı, belgilegenderimizdiń bárin jasaımyz.
Ekonomıkanyń qarqyndy damýy eńbek qatynastarynyń jańa túrin qalyptastyrý úderisine aıryqsha nazardy qajet etedi.
Osy maqsatpen Qazaqstan Respýblıkasynyń jańa Eńbek kodeksi qabyldandy. Ol Halyqaralyq eńbek uıymy men EYDU-nyń eńbek standarttaryna negizdelgen. Eńbek sharty jaǵdaılaryn ózgertý resimderi zańnamalyq turǵyda ońaılatylǵan, eńbek ujymdarynda ózin ózi basqarý júıesin engizý boıynsha sharalar, jumysshylar men jumys berýshilerdiń ujymdyq kelissózderi tetigi qarastyrylǵan.
Bilim berý, densaýlyq saqtaý jáne halyqty áleýmettik qorǵaý salalaryn reformalaý adam áleýetiniń sapasyn arttyrýǵa jaǵdaı jasaıdy. Bilim berý salasynda mektepke deıin jáne mektepte bilim berýdiń jańa úılestirilgen standarttaryn ázirleý jáne bekitý boıynsha jumystar júrgizilýde.
Bilim berý úsh tilde - qazaq, orys jáne aǵylshyn tilderinde júrgiziletin bolady.
Memlekettik ındýstrııalyq-ınnovatsııalyq damý baǵdarlamasy (MIIDB) jobalary úshin kadrlar daıarlaý deńgeıin arttyrý boıynsha sharalar qabyldandy.
Turǵyndardyń densaýlyǵyn saqtaý salasyndaǵy basty mindet - mindetti medıtsınalyq saqtandyrýdy engizý. Arqaýlyq medıtsınalyq kómektiń kepildendirilgen kólemin kórsetýde jeke sektordyń úlesin ulǵaıtý esebinen básekelestik orta keńeıedi jáne densaýlyq saqtaý qyzmetiniń sapasy artady.
Medıtsınalyq qyzmettiń sapasy boıynsha birlesken komıssııa qurylatyn bolady.
Medıtsınalyq mekemelerde basqarýdyń korporatıvtik modelin engizý qarastyrylǵan.
Sol sııaqty muqtaj turǵyndarǵa onyń ataýly sıpatyn kúsheıtý arqyly áleýmettik kómek kórsetý júıesin ońtaılandyrý josparlanyp otyr.
Mundaı kómek tabystary otbasynyń ár múshesine shaqqanda eń tómengi kúnkóris deńgeıinen 50 paıyz tómen otbasylaryna kórsetiletin bolady. Sonymen birge kómek alýshylar jumyspen qamtýǵa yqpal etý jáne áleýmettik beıimdelý baǵdarlamalaryna mindetti túrde qatysatyny týraly áleýmettik kelisimshart bekitedi.
Áleýmettik kómek kórsetýdiń mundaı túrleri men qaǵıdattary 2018 jyldan bastap engiziledi.
Bútindeı alǵanda, jańa áleýmettik saıasattyń asa mańyzdy qyry adam áleýetin damytýǵa ınvestıtsııalardyń birtindep ósip otyrýyna baılanysty bolmaq.
Qarjylandyrý kólemin arttyra otyryp, Jumyspen qamtýdyń jol kartasy ózekti etile túsedi. Onyń baǵdarlamalaryna qatysý eńbekke qabiletti halyqqa qysqa merzimdi qaıta daıarlaý kýrstarynan ótýge, óziniń biliktiligin arttyrýǵa, shaǵyn nesıe alýǵa múmkindik beredi. Sonymen birge, Jahandyq daǵdarystyń aǵymdaǵy yqpalyna baılanysty obektıvti qıyndyqtardy eńserýge jaǵdaı jasaıdy.
2017 jyly «Barsha úshin tegin kásiptik-tehnıkalyq bilim» jańa jobasyn júzege asyrý bastalady. Oǵan qatysý, ásirese, jas qazaqstandyqtarǵa olardyń ómirlerinde kádege asatyn arqaýlyq eńbek daǵdylaryn alýǵa jaǵdaı jasaıdy.