3 qarasha. Tulǵalar týǵan kún

ASTANA. QazAqparat – QazAqparat 3 qarashaǵa arnalǵan «Týǵan kún ıeleri» kúntizbesin usynady.

ESІMDER

187 jyl buryn (1835-1865) qazaqtyń tuńǵysh ǵalymy, aǵartýshy, tarıhshy, etnograf, saıahatshy ári dıplomat Shoqan (Muhamedhanafııa) Shyńǵysuly ÝÁLIHANOV dúnıege kelgen (negizinen týǵan kúni naqty belgisiz, kóbinese «qarasha aıy» dep qana jazylady).

Ol Qostanaı oblysy, qazirgi Áýlıekól aýdanyndaǵy, Qusmuryn beketinde Abylaıhannyń nemeresi Shyńǵystyń otbasynda dúnıege keldi.

Tórt jasynda hat tanyp, Qusmuryndaǵy ákesi salǵan mektepte ortaǵasyrlyq qypshaq-shaǵataı tilin meńgeredi, parsysha, arabsha til syndyrady. Oǵan tárbıe berýde sultan áýletinen shyqqan ájesi Aıǵanymnyń yqpaly kúshti boldy. Ol jas Shoqanǵa ejelgi qazaq ańyzdaryn, ańyz-áńgimelerin, maqal-mátelderi men danalyq sózderin jıi aıtyp otyratyn. Shoqan 12 jasyna deıin Qusmuryndaǵy mektepte oqyp, musylman dini ilimimen tanysty. Shoqan aýyldyq bastaýysh mektepte oqyp júrip-aq arab, parsy, shaǵataı tilderiniń negizin úırenip aldy. 1847 jyly 12 jasar Shoqandy ákesi sol kezdegi eń tańdaýly oqý orny bolyp eseptelgen Sibir kadeti korpýsyna oqýǵa ornalastyrady. Shoqannyń búkil keleshegi men ǵylym, óner jolyndaǵy talantyn ashýda bul oqý ornynyń mańyzy erekshe boldy. Munda jabyq áskerı oqý orny bolǵanymen, kóptegen pánder áskerı sabaqtarǵa qosa orys, batys ádebıeti, geografııasy men tarıhy, fılosofııa, fızıka, matematıka negizderi, shetel tilderi oqytylyp, orystyń ozyq oıly ıntellıgentteriniń ókilderi sabaq bergen. Sibir kadeti korpýsynda oqýdyń sońǵy jyldarynda-aq, Shoqan sanaly, tereń oıly, jan-jaqty bilimdi, ózindik qózqarasy qalyptasqan, týǵan halqynyń qajet-muqtajdaryn paıymdap, túsine alatyn, oǵan barynsha paıdaly qyzmet etýge ázir ekendigin tanytty. Ol, ásirese, jazǵy demalys kezderinde el ishindegi halyq jyrlary men dastandaryn jazyp alyp, ańyz-áńgimelerdi jınaýǵa qyzyqty. Mysaly, «Qozy Kórpesh-Baıan sulý jyry Shoqannyń alǵashqy jazǵan shyǵarmalarynyń biri boldy. Shoqan jınaǵan qazaqtyń aýyz ádebıeti úlgileri nusqalaryn, «Qozy Kórpesh-Baıan sulý» jyryn kórnekti shyǵys zertteýshisi, Peterbýrg ýnıversıtetiniń professory I.I.Berezın bul zertteýlerge nazar aýdaryp, jazyp alǵan. Shoqannyń zertteýshilik qabiletin baıqaǵan ǵalym ony óz tarapynan eski jazý eskertkishterin zertteý isine tartqan. Kadet korpýsyn 1853 jyly on jeti jasynda bitirgen Shoqan Batys Sibir general gýbernatorynyń keńsesinde qyzmetke qaldyrylady. Bir jyldan keıin Batys Sibir men Qazaqstannyń soltústik shyǵys aýdandaryn basqaratyn general gýbernator Gasforttyń adıýtanty bolyp taǵaıyndalady. Osy qyzmetti atqara júrip, ol Orta Azııa halyqtarynyń tarıhyn, etnografııasy men jaǵrafııasyn zertteýge belsene aralasady. 1854 jyly kadet korpýsyndaǵy ustazy Kostyletskııdiń ótinishi boıynsha kórnekti shyǵystanýshy, Qazan ýnıversıtetiniń professory N.I.Berezınniń tapsyrmalaryn oryndaıdy. 1855 jyly Batys Sibir general-gýbernatorymen birge Semeı, Aıagóz, Qapal arqyly Almatyǵa deıin kelip qaıtady. Osy saparynda qazaq, qyrǵyz, aýyz ádebıetiniń úlgilerin, tarıhy men etnografııasynyń materıaldaryn jınaı júredi. Bul materıaldar negizinde keıin ol «Táńiri (qudaı)», «Qazaqtardaǵy shamandyqtyń qaldyǵy» degen eńbekter jazady. Sol sapardan keıin onyń áskerı laýazymy bir satyǵa joǵarylap, porýchık shenin alady. 1856 jyly polkovnık M.M. Homentovskıı basqarǵan áskerı-ǵylymı Ystyqkól ekspedıtsııasyna qatysyp, qyrǵyz elin jete zertteıdi. Qyrǵyzdar men Uly júz qazaqtarynyń tarıhy, etnografııasy jaıly málimetter jınaıdy, aýyz ádebıetiniń nusqalaryn jazyp alady. Álem ǵalymdary arasynda tuńǵysh ret «Manas» eposynyń eń shuraıly bóligi «Kóketaı hannyń ertegisi» jyryn jazyp alady. Sh. Ýálıhanov 1856 jyly asa kórnekti ǵalym, belgili geograf P.S. Semenov-Tıan-Shanskıımen tanysty. 1857 jyly P.S. Semenov-Tıan-Shanskııdiń usynýymen Sh. Ýálıhanov Orys geografııalyq qoǵamynyń tolyq músheligine qabyldandy. 1858-1859 jyldary Shoqan ataqty Qashǵarııa saparyna baryp qaıtty. 1860 jyly Sankt-Peterbýrgte ol ordenmen marapattalyp, áskerı sheni de joǵarylatyldy. Ony orys patshasy II Aleksandrdiń ózi qabyldady. Osy kezdesý kezinde Shoqan patshaǵa orys sheneýnikteriniń qazaq halqyna jaqsy qaraýy jaıly óz ótinishin batyl jetkizdi. Peterbýrgte bolǵan kezinde (1859-1861 jyldary) Shoqan Ýálıhanov ár túrli áskerı jáne ǵylymı mekemelerde jumys istedi. Densaýlyǵynyń nasharlaýyna baılanysty Otanyna oralýǵa májbúr boldy. Ol Ombyǵa baryp, daladaǵy jergilikti baskarý isin qaıta uıymdastyrý jónindegi sharalarǵa qatysty. Onyń negizgi oılary «Qyrdaǵy musylmanshylyq týraly», «Qyrǵyzdardyń kóshi-qony týraly», «Sot reformasy týraly jazbalarda» baıandalady. 1864 jyly Shoqan general Chernıaevtyń Ońtústik Qazaqstanǵa jasaǵan áskerı ekspedıtsııasyna qatysady. Biraq áskerı qyzmeti uzaqqa sozylmady, generaldyń jergilikti halyqqa shekten tys qatygezdik jasaýy saldarynan ásker qatarynan óz erkimen ketti.

Shoqan 1865 jyldyń sáýirinde qaıtys bolady. Onyń súıegi Altynemel taýynyń baýraıyndaǵy Kóshentoǵan degen jerge qoıylady.

64 jyl buryn (1958) Qazaqstan Respýblıkasy Qarýly Kúshteri joǵarǵy qolbasshylyǵynyń ókili, general-leıtenant Bolat Qaskenuly SEMBINOV dúnıege kelgen.

Shymkent (qazirgi Túrkistan) oblysynda týǵan. Kıev joǵary áskerı-teńiz saıası ýchılışesin (1980), Máskeýdegi Áskerı-saıası akademııany (1988) bitirgen.

Eńbek joly: Kaspıı flotılııasynyń kúzet kemelerinde laýazymdy qyzmetterde boldy (1980-1988); Tynyq muhıt flotynyń kúzet kemeleri brıgadasynyń áskerı-saıası bóliminiń bastyǵynyń orynbasary; Alma-Aty joǵary jalpy áskerı komandalyq ýchılışesiniń oqytýshysy, aǵa oqytýshysy, bastyǵynyń kómekshisi (1988-1994); Qazaqstan Respýblıkasy Qorǵanys mınıstrliginiń kelisim jáne syrtqy baılanystardy basqarý máseleleri jónindegi bóliminiń bastyǵy (1994-1996); QR Qorǵanys mınıstrliginiń is basqarmasynyń bastyǵy – áskerı kollegııanyń hatshysy (1996-1997); Qorǵanys mınıstriniń kómekshisi, mınıstr apparatynyń bastyǵy (1997-2003); QR Qorǵanys mınıstriniń orynbasary boldy (2003-2010).

ІІ dárejeli «Aıbyn» ordenimen (1998), ІІ dárejeli «Dańq» ordenimen (2006); «Jaýyngerlik eńbekteri úshin», «Astana», «Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 10 jyl», «Qazaqstan Respýblıkasynyń Qarýly Kúshterine 10 jyl» medaldarymen jáne basqa memlekettik jáne sheteldik nagradalarmen nagradtaldy.

54 jyl buryn (1968) Shymkent qalasy prokýrorynyń orynbasary Bergen ERJAPPAR dúnıege keldi.

Ol Shymkent qalasynda týǵan. 1994 jyly E.A. Bóketov atyndaǵy Qaraǵandy memlekettik ýnıversıtetin bitirdi.

1994 - 1998 jyldar aralyǵynda Ońtústik Qazaqstan oblysynyń prokýratýrasynda túrli qyzmetter atqardy. 2000 – 2005 jyldar aralyǵynda atqarýshylyq is-júrgizý jáne sot qaýlylarynyń zańdylyǵyn qadaǵalaý bóliminiń prokýrory, odan ári basqarma bastyǵynyń orynbasary, oblys prokýrorynyń kómekshisi jáne aǵa kómekshisi qazmetterin atqarǵan. 2005 – 2009 jyldar aralyǵynda Ońtústik Qazaqstan oblysy Túrkistan qalasynyń prokýrory qyzmetin atqarǵan. 2009 – 2014 jyldar aralyǵynda Ońtústik Qazaqstan oblysy Ordabasy aýdanynyń prokýrory qyzmetin atqarǵan.

2014-2018 jyldary Qazaqstan Respýblıkasy Bas kólik prokýratýrasynyń Arys kólik prokýrory qyzmetinde bolǵan.

Qazirgi qyzmetinde - 2018

46 jyl buryn (1976) Astana qalasy ákiminiń orynbasary Nurlan Jańbyrshyuly NURKENOV dúnıege kelgen.

S. Seıfýllın atyndaǵy Aqmola agrarlyq ýnıversıtetin, esepshi-ekonomıst (1999), QR Prezıdenti janyndaǵy Memlekettik basqarý akademııasy memlekettik saıasat ulttyq mektebin, áleýmettik ǵylymdar magıstri (2011); Qaztutyný odaǵy Qaraǵandy ekonomıkalyq ýnıversıtetin (zań bakalavry 2012) bitirgen.

Eńbek joly: Aqmola qalasyndaǵy «Shamshyraq» HJQ menedjer (1995); Astana qalasynyń ákimdigi apparatynyń uıymdastyrý-ınspektorlyq jumystar bóliminiń bas mamany, óndiris salasy bóliminiń meńgerýshisi (2003-2006); QR Prezıdentiniń Іs basqarmasynyń kúrdeli qurylys jáne tehnıkalyq qadaǵalaý, resmı is-sharalar jáne syrtqy baılanystar, vedomstvoǵa qarasty uıymdardy basqarý bólimderiniń meńgerýshisi jáne orynbasary (2006-2010); Astanadaǵy «Móldir sý» JShS basshysy (2010-2013); Býrabaı aýdanynyń ákimi (2013-2014); Aqmola oblysy ákiminiń óndiris salasy máseleleri jónindegi orynbasary (2014-2017); Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdent Ákimshiliginiń memlekettik ınspektory (2017-2019); Astana qalasy ákiminiń orynbasary.

Qazirgi laýazymyn atqarýǵa 2019 jyldyń naýryzynda kiristi.

«Astananyń 10 jyldyǵy», «Eren eńbegi úshin» medaldarymen marapattalǵan.

39 jyl buryn (1983) «Qazaqstandyq qoǵamdyq damý ınstıtýty» KEAQ Basqarma Tóraǵasy Qazbek Ómirzaquly MAIGELDINOV dúnıege keldi.

Baıqońyrov atyndaǵy Jezqazǵan ýnıversıtetiniń «Tarıh» mamandyǵyn, Qaztutynýodaǵy Qaraǵandy ekonomıkalyq ýnıversıtetiniń «Quqyqtaný: ekonomıka salasyndaǵy quqyqtyq retteý» mamandyǵyn jáne Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń «Arheologııa jáne etnologııa» mamandyǵy boıynsha magıstratýrany bitirgen.

2021 jyly L. N. Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıteti «Saıasattaný» mamandyǵy boıynsha doktorantýrany bitirgen, PhD doktory.

Eńbek jolyn 2007 jyly «Parasat» Qazaqstandyq kópsalaly ınstıtýtynyń «Prestıj Akademııasynyń» oqytýshysy bolyp bastap, «Á.H. Marǵulan atyndaǵy «Arheologııa ınstıtýty» RMQK jalpy arheologııa bóliminiń ǵylymı qyzmetkeri bolyp jumys istegen. QR Prezıdenti Ákimshiliginiń qurylymdyq bólimsheleri men basqa da qyzmetterdi atqarǵan. 2019-2021 jyldary Eýrazııalyq ıntegratsııa ınstıtýtynyń ǵylymı zertteýler jáne taldaý ortalyǵynyń basshysy qyzmetin atqardy. 2021-2022 jyldary «Qazaqstandyq qoǵamdyq damý ınstıtýty» KeAQ «Qoǵamdyq protsesterdi zertteý ortalyǵynyń» basshysy retinde jumys istegen.

Qazirgi qyzmetinde – 2022 jyldyń aqpanynan.