29 tamyz. QazAqparat kúntizbesi
ATAÝLY KÚNDER
ıAdrolyq qarýdan bas tartýdyń halyqaralyq kúni
2009 jylǵy 30 qazanda Qazaqstan BUU Bas Assambleıasynyń Birinshi komıtetine 29 tamyzdy Búkilálemdik ıadrolyq qarýdan bas tartý kúni dep jarııalaýdy usyndy. Qazaqstan usynǵan qarardyń birlesken avtorlary 26 memleket boldy, onyń ishinde Armenııa, Belarýs, Brazılııa, Birikken Arab Ámirlikteri, Japonııa, Katar, Qyrǵyzstan, Mońǵolııa, Tájikstan, Túrikmenstan jáne basqa elder bar.
Semeı ıadrolyq polıgonynyń jabylǵan kúni
QR Prezıdentiniń 1991 jylǵy 29 tamyzdaǵy Jarlyǵymen Semeı ıadrolyq polıgony jabyldy.
ESTE QALAR OQIǴALAR
1720 jyly Óskemen qalasynyń negizi qalandy. Óskemen qalasy І Petr patshalyq quryp turǵanda qamal-bekinis retinde salynǵan edi. Óskemenge 1868 jyly qala mártebesi berildi. Qalada saýda, aýyl sharýashylyǵy ónimderin óńdeıtin óndiris oryndary damı bastady, aılaq qurylysy bastaldy. Keıinnen jeńil ónerkásip, temirjol qurylysy salyna bastady. Soǵys jyldary aýyr ónerkásip damydy. Óskemen Qazaqstannyń shyǵys bóliginde Ertis pen Úlbi ózenderiniń saǵasynda ornalasqan; kólemi 54,4 myń ga jerdi alyp jatyr. Aımaq ekonomıkasynyń jetekshi salalary – tústi metaldar óndirý, mashına jasaý. Tarıhshylar men qoǵam ókilderiniń bir toby arheologııalyq zertteýlerdi negizge ala otyryp, qalanyń tarıhyn 1 000 jylmen ólshep otyr.
1949 jyly Semeı polıgonynda Sovet Odaǵyndaǵy tuńǵysh ıadrolyq qarý synaqtan ótkizildi.
1991 jyly Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaev «Semeı ıadrolyq synaq polıgonyn jabý týraly» Jarlyqqa qol qoıdy. Polıgon jabylǵannan keıin ondaǵy barlyq nysandar jáne úsh ıadrolyq reaktor Qazaqstan Respýblıkasynyń menshigine ótti.
2001 jyly Qazaqstannyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaev Túrkııanyń eks-prezıdenti Súleıman Demırelge Qazaqstan men Túrkııa qarym-qatynasyn damytýdaǵy sińirgen eńbegi úshin birinshi dárejeli «Barys» ordenin tabys etti.
2002 jyly Astanada «Báıterek» monýmentiniń ashylý saltanaty ótti. El eńsesiniń bıiktigi «Báıterek» munarasymen beınelenedi. Arhıtektýralyq avtorlar tobynyń jetekshisi – A. Rústembekov. Qazaq ańyzdary boıynsha Báıterek – ómir men órkendeýdiń sımvoly. Qurylys bıiktigi – 97 metr. Bul uly kóshtiń jańa astanaǵa at basyn tiregen jylyn bildiredi. Jalpy bul aıbyndy asqaq ǵımarat-munarany salý barysynda 2 812 tekshe metr quıma temirbeton, 999 tonna metall konstrýktsııalary jáne prokattary, 251 tonna ózektemir armatýra qoldanylǵan. Tóbesindegi shardyń dıametri – 22 metr. Munda demalýshylarǵa arnalǵan dámhana, akvarıým, t.b. qosalqy qyzmet kórsetetin bólmeler bar.
2009 jyly Óskemende Abaı men Pýshkınniń eskertkishteri saltanatty túrde ashyldy. Qazaq halqynyń uly oıshyly Abaı Qunanbaıulyna eskertkish Respýblıka alańynda, al Pýshkınniń eskertkish músini onyń esimimen atalatyn oblystyq kitaphana ǵımaratynyń aldynda ornatyldy.
2012 jyly Qyrǵyzstannyń Osh qalasynda Qazaqstan Respýblıkasy konsýldyǵynyń resmı ashylýy boldy.
2012 jyly Táýelsizdik saraıynda ótken «ıAdrolyq synaqtarǵa tyıym salýdan – ıadrolyq qarýsyz álemge» atty halyqaralyq konferentsııada sóz sóılegen Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaev ǵalamdyq ıadrolyq qarýǵa qarsy parlamenttik assambleıa qurýǵa shaqyryp, halyqaralyq «ATOM» jobasy iske qosylatynyn málim etti. Jobanyń ataýy aǵylshyn tilindegi: «Abolish Testing. Our Mission» tórt bas áripten quralǵan. ıAǵnı, «Synaqty Boldyrmaý – Bizdiń Mıssııamyz» degen maǵynany bildiredi.
2012 jyly «Qazposhta» AQ «ıAdrolyq synaqtarǵa tyıym salýdan – ıadrolyq qarýsyz álemge» atty halyqaralyq konferentsııaǵa arnalǵan poshta markasyn usyndy. Markada konferentsııanyń emblemasy, beıbitshilik pen jasampazdyqty bildiretin, ǵalamshardy qaýip-qaterden qorǵaıtyn aq kógershin jáne qazaq tilinde mátindik kompozıtsııa beınelengen. Kórkemdik belgi tórt tústi ofsettik ádispen jasalǵan, perforatsııasy taraqshalanǵan, belgilengen baǵasy – 50 teńge, ólshemi – 28h40 mm, paraqta 10 dana, markanyń taralymy – 30 myń dana.
2013 jyly Jenevadaǵy BUU Ulttar saraıynda 145 adam syıatyn «Qazaqstan» kópbeıindi zaly saltanatty túrde ashyldy. Jańa tehnologııalarmen jasaqtalǵan zal ilespe aýdarmamen qamtamasyz etiletin iri halyqaralyq forýmdar ótkizý, fılmder kórsetý, sondaı-aq mádenı sharalardy uıymdastyrý úshin qoldanylatyn bolady.
2013 jyly «Nazarbaev ortalyǵynda» «Saq kóseminiń qorymy» jańa biregeı zaly ashyldy.
2017 jyly Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaev Úlbi metallýrgııa kombınatynyń negizinde júrgizilgen telekópirdiń barysynda Qazaqstandaǵy MAGATE Tómen baıytylǵan ýran bankin ashty. Ol ǵımarattyń sımvoldyq kiltin MAGATE dırektory ıÝkııa Amanoǵa berdi.
2018 jyly Astanada «Beıbitshilik qabyrǵasy» monýmentiniń ashylý rásimi ótti. «Beıbitshilik qabyrǵasy» – Aqtóbe oblysynyń elordanyń 20 jyldyǵyna arnaǵan tartýy. Ol Táýelsizdik alańynda «Qazaq eli» monýmentiniń janynda ornalasqan. Avtorlarynyń aıtýynsha, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń antııadrolyq manıfesiniń ıdeıasy jobanyń negizine aınalǵan. Sondyqtan nysannyń 29 tamyzda Halyqaralyq ıadrolyq synaqtarǵa qarsy kúninde ashylýynyń sımvoldyq máni bar.
2019 jyly Nur-Sultanda MAGATE-niń bas dırektory bolǵan, marqum ıÝkııa Amano jáne ıAdrolyq synaqtarǵa jalpyǵa birdeı tyıym salý týraly shart uıymynyń atqarýshy hatshysy Lassına Zerbo «ıAdrolyq qarýsyz álem jáne jahandyq qaýipsizdik úshin Nazarbaev syılyǵymen» marapattaldy.
2020 jyly «Daıgo Fýkýrıý Marý» murajaıynda ıAdrolyq qarýdan bas tartýdyń halyqaralyq kúni men Semeı ıadrolyq polıgonynyń jabylǵanyna 29 jyl tolýyna oraı fotokórme ashyldy.
Fotokórmede polıgonnyń qurylý tarıhy, ondaǵy synaqtardyń bastalýy men júrgizilý barysy, sonymen qatar «Nevada-Semeı» antııadrolyq qozǵalysynyń jumysy kórsetilgen.
2020 jyly Chılıde Dımash Qudaıbergenniń shyǵarmashylyǵy men onyń týǵan eliniń mádenıetin taratý maqsatynda Chılımen qosa, búkil Latyn Amerıkasynda «DEARMASH FM» radıostantsııasy paıda boldy.
2020 jyly Jambyl oblysynyń Jýaly aýdanyndaǵy Býrnooktıabrskoe qalashyǵynda jumys istep júrgen arheologtar eki myń jyldyq artefakttardy tapty. Tarıhshylardyń oıynsha, bul jerde sol kezdegi iri qalalardyń biri ornalasqan.
Bul qalashyq Qazaqstanda sol kúıinde saqtalǵan bizdiń zamanymyzdyń basynan qalǵan jalǵyz eskertkish bolǵandyqtan, arheologtar úshin biregeı jáne qyzyqty nysan bolyp otyr.
2021 jyly Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev Jambyl oblysy Baızaq aýdanyndaǵy áskerı bólimshedegi ınjenerlik oq-dári qoımasynda bolǵan jarylysqa baılanysty 29 tamyzdy jalpyulttyq aza tutý kúni dep jarııalady.
2022 jyly Aqtaýda halyq qaharmany, qazaq jerin qorǵaǵan Shotan batyrǵa ornatylǵan memorıaldyń ashylý saltanaty ótti.
Tarıhqa kóz júgirtsek, Jońǵar shapqynshylyǵy kezinde Er Shotan Abylaı han men Ábilqaıyr hannyń senimdi serigi bolǵan. Ol Qabanbaı, Bógenbaı, Ótegen syndy batyrlarmen birge qazaq jerin jaýdan qorǵaǵan.
Eskertkishtiń avtory – sýretshi, músinshi Kósher Baıǵazıev. Monýmenttiń bıiktigi – 12 metr, salmaǵy – 5 tonna.