26 jyl traktor júrgizgen keıýana: Birinshi kúni batpaqqa batyrdym
- Qazıza Qojanqyzy, traktorshy erlerge tán mamandyq dep bilemiz, bul kásipke qalaı kelip júrsiz?
- Taıynsha aýdany Teńdik aýylynyń týmasymyn. Ákeden jastaı qaldyq, bes balany sheshemiz jalǵyz ósirdi. Anama az da bolsa kómekteseıin dep eńbekke 14-15 jasymda aralastym. Kórshi keńsharlarǵa baryp túrli jumysta istedim.
1962 jyly bizdiń aýylda traktorshylardy daıarlaıtyn 6 aılyq kýrs ashyldy. Men anama osy oqýǵa baraıyn, qolymnan kelmese qoıarmyn dedim. Sol kýrsty oqyp, kúzde traktorshy kýáligin qolyma aldym.
- Traktorshy retindegi alǵashqy jumys kúnińiz esińizde me?
- Iıa, árıne. Sol jyly traktorshy kýáligin alǵanymmen, anam «oıbaı uıat bolady, qazaq qyzysyń, traktordy júrgizgeniń durys bolmas» dep jibermedi. Tek kelesi jyly ǵana jazda shóp shabý úshin traktorǵa otyrmaq boldym. Kishkentaı ǵana qyzbyn, maǵan qaı jaqsy tehnıkany bersin, kabınasy joq eski traktor buıyrdy. Shóp tyrmalaý úshin qasyma bir balany qosyp berdi kómektesedi dep. Ekeýimiz shóp shaýyp jatqan shabyndyqqa jetý úshin traktorǵa otyryp kettik. Jolda álgi tehnıkamyz sónip qaldy. Ekeýimiz de durys bilmeımiz, áýpirimdep qaıta júrgizip aldyq.
Shabyndyq basyna baryp, tyrnaýyshty tirkep iske kiristik. Ol kezde qamysty shabady. Brıgadır anadaıdan qolyn bulǵap, bizge kelme deıdi, biz ony kerisinshe túsinip, qamystyń ishine kirdik te kettik. Sý traktordyń ortasyna jetti, odan jańbyr kele jatyr. Ekeýimiz de jeńil kıingenbiz. Al otyryp alyp jyla. Jańbyr aralas burshaq quıyp jaýyp jatyr. Sodan bizdi traktorymyzben jaýyn basylǵasyn súırep shyǵaryp, úıge ákeldi.
Sodan bastap kettim. Kúzde T-40 traktoryn berdi. Ol kezde keńshardyń maly bolatyn, qysta malda jumys istedim. Keıin MTZ-50, MTZ-80 traktorlaryn júrgizdim. K-700-de istedim.
- KSRO-nyń memlekettik syılyq ıegeri ekensiz. Bul úlken marapattardyń biri ǵoı sol kezde... Syıaqyny qaıda jumsadyńyz?
- Eńbek er atandyrady ǵoı. Ol kezde Krasnoarmeets aýdandyq mamandandyrylǵan sharýashylyq birlestiginiń mehanızatorymyn. 1986 jyly júgeri jınaıtyn jańa KSK kombaınyn berdi. Úsh adam - Tastan Ahmetov, Vladımır Kovalenko bar - top quryp júgeri shabýǵa shyqtyq. Pishendemeni gektarynan 120 tsentner alýymyz kerek edi jospar boıynsha, al biz gektarynan 220 tsentnerden aldyq. Alqaptan fermaǵa 31 myń tsentnerge jýyq júgeri balaýsasyn jáne 5 myń tsentnerden astam pishendemeni jetkizdim. Sondyqtan maǵan KSRO-nyń memlekettik syılyǵyn berdi. Al bergen qomaqty syıaqyny Álemdik qaıyrymdylyq qoryna, Afrıka balalarynyń muqtajyna jiberdim.
- Teńdik aýylynda Sizden úlgi alyp, traktorda istegen taǵy qyz-kelinshekter boldy ma?
- Iıa, árıne. 1977 jyly meniń jolymdy qýyp qyzdar maǵan traktorǵa minemiz dep keldi. Olar: Aıman Toǵaeva, Kúlbaıra Erǵalıeva, Násıpa Aqmerova, Valentına Týpıtına, ıÝlııa Pıanchýk, Balqııa Qasqulaqovalar. Keıin traktorda Balqııa 5 jyl, ıÝlııa 15 jyl istedi.
- Qandaı qıyndyqtar boldy? Sizge áıel adam dep, jeńildik jasaǵan joq pa? Basqa jumysqa ketý oıyńyzda bolmady ma?
- Eki qyzymdy ómirge ákeldim, úıdiń sharýasy bar. Jas inilerim, sińlilerim bar. Erlermen qatar mehanızator boldym, sen áıelsiń, bul saǵan qıyn bolady dep jeńildik jasalǵan emes. Qysta malda, jazda alqapta júretinmin. Kóktemde jerdi boranalaımyz, egin sebemiz. Ońaı bolǵan joq. Biraq ózime unaǵannan keıin 26 jyl osy traktordy júrgizdim, basqa jumys izdegen joqpyn.
- Basyńyzdan ótken qyzyqty oqıǵalarmen bólisińizshi..
- Bir jyly bizde saban bolmaı qaldy. Sodan eki K-700 eki tirkemeden jalǵap alyp, saban ákelýge shyqtyq. Sokolov keńsharyna baryp, solardyń alqabynan tasydyq. Ekinshi kúni kele jatqanda elektr poıyzynyń jolyna shyǵyp ketippiz. Endi burylyp shyǵaıyq desek, shyǵa almaımyz. Sodan mılıtsııa keldi júgirip. Qasymdaǵy er adamǵa «sen erkeksiń ǵoı, aınalaıyn, sen túsip aıtsaıshy, túsindirseıshi jaǵdaıdy desem, joq, sen bar» deıdi. Sóıtip, sóılesip, maldyń ash turǵanyn, traktordy burynnan júrgizetinimdi aıtyp edim, olar bizdiń aldymyzǵa túsip, joldyń basyna aparyp, shyǵaryp jiberdi de, qaıtadan toqtaǵan jerimizge ákelip, jol kórsetip jiberdi.
Qyzyǵy, taǵy da sol sabandy tasyp júrgende qarańǵy túsip ketti. Qasymdaǵy áriptesim greıdermen ketip qalǵan, men astyna túsip ketkenmin. Bir qarasam, KAMAZ-dyń artynan kele jatyrmyn. Sodan toqtap, ekinshi traktordy taýyp, sońyna ilestim.
Qar toqtatyp júrip, boran turyp ketip, adasqan kezderim de boldy. Joldy taba almaıtyn bolǵandyqtan traktorda qonyp, tań atysymen aýylǵa oralǵam.
Buryn qar qalyń jaýatyn, joldy qar alyp qalady. Sol kezde K-700-ge minip, jol ashýǵa shyǵam. Greıderde mashınalar batyp turady, olardy shyǵaryp, jol ashyp jiberem, ol kezde kóp bıdaı tasıdy. Aýdan ortalyǵyna kelip, aýylǵa jete almaı turǵan kisilerdi ala ketem. Aýyldyń feldsheri «Qazıza Qojanqyzy, áıelderdiń bosanatyn merzimi jaqyndap qaldy, jolyńdy ashyp qoı» deıdi.
- Eńbegińiz elendi ǵoı?
- Árıne, jalpy, ómirge ókpem joq. «Eńbek Qyzyl Tý» ordeniniń, ekinshi, úshinshi dárejeli «Eńbek dańqy» ordenderiniń ıegerimin. KSRO-nyń halyq depýtaty, Keńes áıelderi komıtetinde boldym, Ózbekstanǵa, Qyrǵyzstanǵa, Tájikstanǵa bardym. Almatyda kúnara bolatynbyz. Uly Oktıabrdiń 69 jyldyǵyn toılaýǵa Máskeýge saltanatty jıynǵa shaqyrdy.
Maǵan úı de berdi, ony soǵys ardageri dep Borjanov degen adamǵa berdim, qazir týystary turyp jatyr. Óz úıim bolǵannan keıin almadym. Qazir Taıynsha aýdanynyń Qurmetti azamatymyn. Eki qyzymnan 5 nemere, 6 shóberem bar.
- Rahmet!
Aqerke Dáýrenbekqyzy