25 jeltoqsan. Tulǵalar týǵan kún
ESІMDER
Qyzylorda oblysy Shıeli aýdanynda týǵan. Sulýtóbe stansasyndaǵy orys mektebinde bastaýysh bilim alǵan ol 1902 jyly Tashkenttegi gımnazııaǵa túsip, 1910 jyly úzdik bitirip shyǵady. Bolashaq qaıratker 1910 jyly Sankt-Peterbýrg ýnıversıtetiniń zań fakýltetine oqýǵa túsip, ony 1917 jyly bitiredi. Stýdent shaǵynan qoǵamdyq-saıası ómirge belsene aralasyp, túrki-musylman stýdent jastarynyń qozǵalysyna qatysady. 1917 jyly sáýirdiń 16-21-i aralyǵynda Tashkentte ótken Túrkistan ólkesi musylmandarynyń 1-shi sezine qatysyp, onyń tóralqasyna múshe bolyp saılandy. «Birlik týy» gazetiniń negizin qalap, onyń alǵashqy redaktory boldy. Túrkistan ólkesi jergilikti halqynyń múddesin qorǵaýdy maqsat etken qoǵamdyq-saıası uıymdardyń qyzmetin úılestirý úshin qurylǵan «Túrkistan ólkesi musylmandarynyń ortalyq keńesine» tóraǵalyq etti. Birinshi jalpyqazaq sezine qatysyp, Búkilreseılik quryltaı jınalysyna depýtattyqqa kandıdat retinde usynyldy. 1917 jyly Qazan tóńkerisinen keıin Tashkenttegi jumysshy-soldat depýtattar keńesi jergilikti halyqtyń ózin-ózi basqarý quqyǵyn moıyndaýdan bas tartyp, qarashanyń 15-22-inde ótken keńesterdiń 3-shi sezi qabyldaǵan «ólkedegi barlyq bılik eýropalyq násil ókilderinen kuralǵan Túrkistan Halyq komıssarlar keńesine kóshedi» degen qaýlysyn Mustafa Shoqaı naǵyz ádiletsizdik dep baǵalady. Ulttyq qoǵamdyq-saıası uıymdardy keńesterdiń qyryna alýyna baılanysty Mustafa Shoqaı jetekshilik etken «Túrkistan ólkesi musylmandarynyń ortalyq keńesi» Tashkentten Qoqanǵa kóship, onda ólke musylmandarynyń tótenshe sezin tez arada ótkizý isin qolǵa aldy. 1917 jyly qarashanyń 28-inde ótken Túrkistan ólkesi musylmandarynyń tótenshe 4-shi seziniń tóralqasyna basshylyq etti. Osy sezd sheshimimen qurylǵan Túrkistan (Qoqan) avtonomııasynyń 54 adamnan turatyn Ýaqytsha Halyq Keńesi quramyna saılandy jáne jańa Ýaqytsha úkimettiń Syrtqy ister mınıstri boldy. Ýaqytsha úkimetiniń tóraǵasy M.Tynyshbaev qyzmetinen ketkennen keıin onyń ornyna Mustafa Shoqaı saılandy. Ol sondaı-aq 1917 jyly jeltoqsanda Ekinshi jalpyqazaq sezine qatysyp, Alashorda quramyna saılandy. Sezd aıaqtalǵannan keıin Mustafa Shoqaı birtutas avtonomııa qurý máselesin qaraý úshin Syrdarııa qazaqtarynyń quryltaıyn shaqyrý týraly tıisti qaıratkerlerge jedelhat joldady. Onda: «Syrdarııa halqyna óz tarapymnan aıtarym, teginde Alash balasynyń basy qosylatyn kezi osy búgin. Aırylsaq, munan soń jurttyń basyn qosýymyz qıyn. Alash uranyna shappaıtyn qazaq balasy bolmas. Syrdarııa qazaǵy keshikpeı Alash týynyń astyna jınalar degen úmittemiz» delingen edi. Mustafa Shoqaıdyń Syrdarııa óńiri qazaqtaryn Alash avtonomııasyna qosý jolyndaǵy áreketi nátıjesiz bolǵan joq. 1918 jyldyń bas kezinde ótken Syrdarııa oblysy qazaqtarynyń sezi «Alashorda óz aldyna avtonomııa jarııalap, Túrkistan (Qoqan) avtonomııasymen odaq bolsa, Syrdarııa qazaqtary Túrkistan avtonomııasynan shyǵyp, Alash avtonomııasyna kiredi» degen qaýly qabyldady. Qoqan qalasyn bolshevıkter jaýlap alyp, Túrkistan (Qoqan) avtonomııasyn qulatýyna baılanysty Mustafa Shoqaı shet elge emıgratsııaǵa ketýge májbúr boldy. 1918 jyly mamyrda Shoqaı Aqtóbege, odan Ekaterınbýrgke jetti. Onda keńestik bılikke qarsy oppozıtsııa kúshtermen baılanys ornatyp, bolshevıkter ústemdigine qarsy kúres júrgizýdiń joldaryn qarastyrdy. Búkilreseılik Quryltaı jınalysynyń Samaradaǵy komıteti májilisterine qatysty. Osy komıtettiń uıymdastyrýymen 1918 jyly qyrkúıekte Chelıabınskide shaqyrylǵan sezge qatyspaq bolyp barǵanynda ózge delegattarmen birge Kolchak áskerleri tarapynan tutqynǵa alyndy. Sáti túsip, tutqynnan bosap shyqqan soń 1919 jyly kóktemde Mańǵystaý arqyly Bakýge, odan Tbılısıge keldi. Mustafa Shoqaı onda 1921 jylǵy aqpannyń 25-ine deıin bolyp, osetındik belgili qaıratker A.Tsalykovtyń redaktorlyǵymen shyǵatyn «Volnyı gorets» jáne Grýzııa menshevıkteriniń «Borba» gazetterinde istedi. 1920 jyly Tbılısıde ýkraındyqtarmen birlese otyryp «Na rýbeje» jýrnalyn shyǵarýdy jolǵa qoıyp, onyń redaktory qyzmetin atqardy. Sonymen birge ol «Shafaq» («Tańsári») gazetine bas redaktor boldy. Tbılısı qalasy Keńes ókimetiniń qolyna ótken soń Mustafa Shoqaı zaıybymen birge Túrkııada biraz aıaldap, sońynan Frantsııaǵa aýysty. Sheteldik emıgratsııa jyldarynda kóptegen qıynshylyqtardy jeńe otyryp, ol keń aýqymdy, tereń mazmundy saıası kúres júrgizdi. A. Kerenskııdiń «Dnı» jáne P. Mılıýkovtyń «Poslednıe novostı» gazetterinde qyzmet etti. 1927 jyldan Zákı Ýálıdı Toǵannyń redaktorlyǵymen Parıjde shyǵyp turǵan «Ienı Túrkistan» jýrnalyna atsalysyp, «Týrkestan mıllı bırlıgı» («Túrkistan ulttyq birligi») uıymyna jetekshilik etti. 1929 jyly «ıAsh Túrkistan» (Jas Túrkistan) jýrnalyn shyǵardy. Emıgratsııada júrgen túrki-musylman halyqtarynyń Á. Topchıbashev jáne G. Ishakı sekildi ókilderimen jıi aralasyp, pikirles boldy. Olardy Reseıdegi túrki-musylman halyqtaryn azattyqqa jetkizýde kúsh biriktire áreket etýge úndedi. 1940 jyly Parıjge nemis áskeri kirgende, Mustafa Shoqaı tutqynǵa alynyp, birneshe aı kontslagerde otyryp shyǵady. Kóp uzamaı Mustafa Shoqaı Berlındegi «Vıktorııa» aýrýhanasynda kúmándi jaǵdaıda kóz jumyp, qaladaǵy musylmandar zıratyna jerlendi. Frantsııanyń Nojan-sıýr-Marn (Val-de-Marn departamenti) qalasynda qazaq ult ókilderiniń qatysýymen eskertkish taqta ornatylǵan. Almaty qalasynda Mustafa Shoqaı esimimen atalatyn kóshe bar. Qyzylorda qalasyndaǵy Ekologııa ýnıversıtetine Mustafa Shoqaı esimi berilgen. Qaıratkerdiń týǵan aýylyna eskertkishi qoıylǵan.
Batys Qazaqstan oblysynyń Aqjaıyq aýdanynda týǵan. Almaty zootehnıkalyq-maldárigerlik tehnıkýmyn, Abaı atyndaǵy Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtyn, Lenıngradtaǵy (qazirgi Sankt-Peterbýrg) Memlekettik ónertaný ınstıtýtynyń aspırantýrasyn bitirgen.
1932-1937 jyldary Qazaqstan Jazýshylar odaǵy basqarmasynyń jaýapty hatshysy, KSRO Ǵylym akademııasynyń Qazaq fılıaly ádebıet pen folklor sektorynyń meńgerýshisi qyzmetterin atqardy. 1937 jyldan Qazaq memlekettik fılarmonııasynyń, keıin Qazaq opera jáne balet teatrynyń dırektory qyzmetin atqara júrip, Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtynda orys ádebıeti tarıhynan sabaq berdi. HH ǵasyrdyń 30-shy jyldary respýblıkalyq basylymdarda qalamgerdiń «Óleńtiniń jaǵasynda», «Qyzyl qumaq», «Kúshke – kúsh» sııaqty áńgimeleri men «Jer sharynda» atty pesasy jarııalandy. 1938 jyly jalǵan saıası aıyp taǵylyp, 20 jylǵa jýyq ýaqyt stalındik qýǵyn-súrginniń zardabyn tartty. Elge oralǵan soń, 1956 jyldan ónimdi shyǵarmashylyq eńbek jolyn bastady.
Jazýshynyń basty shyǵarmasy – «Aq Jaıyq» trılogııasy. Bul úlken eńbekte jazýshy Batys Qazaqstan óńirindegi Keńes ókimetiniń qalaı ornaǵanyn sýretteıdi. 1963 jyly trılogııanyń zańdy jalǵasy bolyp tabylatyn «Kóp jyl ótken soń», al 1970 jyly «Aǵaıyndy Júnisovter» romandaryn jazdy. Jazýshy ómiriniń sońǵy jyldary «Qart qazaq», «Jaıyn ilerde», «Jar», t.b. áńgime, ocherk, ádebı-syn maqalalar jazdy. 1978-1981 jyldary jazýshynyń 6 tomdyq shyǵarmalar jınaǵy jaryq kórdi. Jazýshy kórkem aýdarma salasynda da ónimdi eńbek etip, M. Sholohovtyń «Tynyq Don» romanynyń 1-shi jáne 4-shi kitaptaryn, I. Týrgenevtiń «Rýdın», I. Shýhovtyń «Óshpendilik» romandaryn, A. Pýshkınniń «Dýbrovskıı» povesin, t.b. shyǵarmalardy qazaq tiline aýdardy. Sonymen qatar bastaýysh, orta mektepter úshin oqýlyqtar jazdy. Oral qalasyndaǵy oblystyq balalar men jasóspirimder kitaphanasyna qalamgerdiń esimi berilgen.
Atyraý oblysynda týǵan. Atyraý memlekettik pedagogıka ınstıtýtyn bitirgen. Aýyldyq mekteptiń muǵalimi qyzmetin atqarǵan. 1966-1969 jyldary – «Kommýnıstik eńbek» oblystyq gazetiniń ádebı qyzmetkeri. 1969-1977 jyldary – «Lenınshil jas» («Jas Alash») gazetiniń Atyraý, Aqtóbe, Oral oblystary boıynsha menshikti tilshisi, «Qazaqstan pıoneri» gazetiniń redaktory. 1978 jyly – «Pıoner» jýrnalynyń bas redaktory. Alǵashqy kitaby «Sandýǵash» 1967 jyly jaryq kórgen. «Melodııa», «Bespokoınaıa pora», «Gordoe pokolenıe», «Kógershinderim», «Trevogı», «Ojıdanıe solntsa», «Ozarenıe» jyr jınaqtarynyń, «Bıiktik» ocherkter jınaqtarynyń, «Bizdiń Kámshat» povesiniń, Á. Tájibaev, M. Maqataev, chılı aqyny Pablo Nerýdanyń shyǵarmashylyqtary týraly ádebı-syn maqalalardyń avtory. S. Vangelıdiń «Prıklıýchenııa Gýgýtse», «Dedýshkın mınıstr» balalarǵa arnalǵan povesterin, S. Kapýtıkıannyń, E. Evtýshenkonyń, R. Kazakovanyń, arab aqyny Ábdýrahman ál-Hamısıdiń óleńderin, P. Nerýdanyń kitaptaryn qazaqsha tárjimalaǵan. Aqynnyń kóptegen shyǵarmalary shet tilderge aýdarylǵan.
Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń birinshi jáne ekinshi shaqyrylymynyń depýtaty boldy. «Qurmet belgisi», «Parasat» ordenderimen, medaldarmen marapattalǵan.
Atyraý oblysynda týǵan. 1983 jyly I.M. Gýbkın atyndaǵy Máskeý munaı-hımııa jáne gaz ónerkásibi ınstıtýtyn «Geologııa jáne munaı-gaz ken oryndaryn barlaý» mamandyǵy boıynsha bitirgen, 2016 jyly Qazaq memlekettik zań ýnıversıteti, iskerlik ákimshilik magıstri bolǵan.
Eńbek qyzmetin 1983 jyly «Embimunaı» birlestiginiń Balyqshy barlaý burǵylaý basqarmasynyń geology retinde bastaǵan. Túrli jyldary «Mańǵystaýmunaıgaz» AQ-da bas geolog, geologııa jáne geofızıka boıynsha bas dırektordyń orynbasary, geologııa jáne óńdeý boıynsha bas dırektordyń orynbasary, bas dırektordyń birinshi orynbasary – basqarma múshesi bolǵan. Sońǵy jyldary «Embimunaıgaz» AQ bas dırektory (basqarma tóraǵasy), «QazMunaıGaz» UK AQ geologııa boıynsha basqarýshy dırektory – bas geolog, iri jobalar boıynsha basqarma tóraǵasynyń orynbasary jáne iri operatsııalyq emes aktıvter jáne teńiz jobalary boıynsha bas vıtse-prezıdenti laýazymdaryn atqarǵan. 2016-2019 jyldary Qazaqstan Respýblıkasy Energetıka mınıstriniń birinshi orynbasary qyzmetin atqardy.
Qazirgi qyzmetinde – 2019 jyldyń jeltoqsan aıynan bastap. «Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 10 jyl» medalimen marapattalǵan.
Danııar Ramazanuly Q ADYROV dúnıege keldi.
Almaty qalasynda dúnıege kelgen. Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq memlekettik ulttyq ýnıversıtetin bitirgen. Eńbek jolyn 1999 jyly QR Mádenıet mınıstrliginiń Buqaralyq aqparat quraldary departamentiniń jetekshi mamany qyzmetinen bastaǵan. 2000-2004 jyldary — QR Mádenıet mınıstrliginiń qurylymynda túrli laýazymdar atqarǵan. 2004-2005 jyldary — QR BǴM Jastar saıasaty departamenti dırektorynyń orynbasary; jastar jáne áleýmettik baǵdarlamalar basqarmasynyń basshysy. 2005-2007 jyldary — Stepnogorsk qalasy ákiminiń orynbasary. 2007 jyly QR Prezıdenti Ákimshiliginiń Memlekettik baqylaý jáne uıymdastyrý jumysy bóliminiń sektor meńgerýshisi boldy. 2007-2013 jyldary — QR Mońǵolııadaǵy elshiliginiń keńesshi-ýákili. 2013-2015 jyldary — QR Túrikmenstandaǵy elshiliginiń keńesshi-ýákili. 2015-2019 jyldary — «QR teleradıo habarlaryn taratý operatorlary qaýymdastyǵy» ZTB atqarýshy dırektory. 2019-2022 jyldary QR Prezıdenti Ákimshiliginiń Ótinishterdi qaraýdy baqylaý bólimi meńgerýshisiniń orynbasary boldy.