23 qazan. Jylnama
ATAÝLY KÚNDER
Halyqaralyq ilbis (qar barysy) kúni
Іlbis mekendeıtin elderdiń bastamasymen bekitilgen. Alǵash ret 2014 jylǵy 23 qazanda atalyp ótken. 2013 jylǵy 23 qazanda Bishkekte ótken Іlbisti saqtaý jónindegi І Búkilálemdik forýmda Іlbisti saqtaý týraly Bishkek deklaratsııasy qabyldandy. Oǵan ilbistiń arealy sanalatyn 12 el: Aýǵanstan, Býtan, Qytaı, Úndistan, Qazaqstan, Qyrǵyzstan, Mońǵolııa, Nepal, Pákistan, Reseı, Tájikstan jáne Ózbekstan qol qoıdy.
Kabýkı sındromy týraly habardar etý kúni
Bul kún japondyq pedıatr jáne genetık Norıo Nııkava ashqan óte sırek kezdesetin, sondyqtan az zerttelgen genetıkalyq aýrýǵa arnalǵan. Nııkava alǵash ret 1969 jyly sımptomdardyń tán jıyntyǵyn kezdestirip, ǵylymǵa belgisiz, tuqym qýalaýy múmkin aýrý túrimen ekenin shamalady. Resmı túrde kabýkı sındromy (sonymen qatar kabýkı grımi sındromy nemese Nııkava-Kýrokı sındromy retinde belgili) 1981 jyly ashylǵan.
ESTE QALAR OQIǴALAR
1961 jyly Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesi Prezıdıýmynyń Jarlyǵymen Ermak aýylyna qala mártebesi berildi, al 1993 jyly Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Keńesi Prezıdıýmynyń qaýlysy negizinde Aqsý qalasy bolyp ózgertildi.
1995 jyly «Habar» agenttigi» AQ iri aqparattyq medıaholdınginiń tarıhy bastaldy. Osy jyly Qazaq televızııasynyń aqparattyq qyzmetiniń negizinde zamanaýı jańalyq qurylymy quryldy. 23 qazandaǵy Úkimet qaýlysymen «Habar» agenttigi respýblıkalyq memlekettik mekemesi quryldy. Agenttiktiń bas dırektory bolyp Darıǵa Nazarbaeva taǵaıyndaldy. «Habar» komandasyna jas, jigerli jýrnalıster jınaldy. Búgingi tańda «Habar» Agenttigi» AQ – qazaq, orys jáne aǵylshyn tilderinde habar taratatyn tórt arnanyń toǵysqan ortalyǵy. «Habar» Agenttigi» AQ-nyń quramyna respýblıkalyq «Habar» men «Habar 24», «Kazakh TV», «EL ARNA» telearnalary kiredi. Qazaqstan boıynsha 99% telekórermen aýdıtorııasyn qamtıdy.
2013 jyly Shymkenttegi Ońtústik-Qazaqstan oblysy tarıhı-ólketaný mýzeıinde Tóle bıdiń 350 jyldyǵyna arnalǵan kórme ashyldy. Kórmege Uly júzdiń tóbe bıi – Tóle bı tusynda el basqarǵan tulǵalar týraly áńgimeleıtin derekkózder qoıyldy. Mýzeıde tarıhı eskertkishterdiń fotogalereıasy ashylyp, sol dáýirdiń qoldanbaly óner týyndylary kórsetildi.
2013 jyly Úrimjide «QazAqparat» AA jáne QHR Shyńjań-Uıǵyr avtonomııalyq aýdany halyq úkimetiniń jetekshi jáne iri aqparattyq ınternet ortalyǵy – «Tıanshannet» saıty arasynda yntymaqtastyq týraly kelisimge qol qoıý rásimi ótti.
2014 jyly Ázerbaıjandaǵy «Táhsil» («Bilim berý») baspasynda Qazaqstannyń eńbek sińirgen ǵylym qaıratkeri, Ulttyq Ǵylym akademııasynyń akademıgi, qazaqtyń kórnekti túrkitanýshy ǵalymy, jazýshy, fılologııa ǵylymdarynyń doktory, Kúltegin, Frants Kafka halyqaralyq syılyqtarynyń ıegeri Nemat Kelimbetovtiń «Oǵlyma máktúblár» («Ulyma hat») kitaby jaryq kórdi. Otanynan alysta oqyp júrgen ulyna jazǵan hat túrindegi shyǵarmasynda jazýshy tarıh, rýhanııat, moral, tárbıe týraly aıtyp, adam mineziniń qatparlary týraly oı órbitedi.
2015 jyly Bakýde ótken Avıatsııa jáne áýe keńistigin paıdalaný boıynsha memleketaralyq keńestiń 35-shi sessııasynyń otyrysynda azamattyq avıatsııa salasyndaǵy barlyq halyqaralyq jáne aımaqtyq seriktestermen yntymaqtasýǵa belsendilik tanytqany, sonymen qatar bul salanyń elde qarqyndy damyp kele jatqany úshin QR Syrtqy ister mınıstrligi «Azamattyq avıatsııany dıplomatııalyq jáne halyqaralyq-quqyqtyq qoldaýy úshin» marapatyna ıe boldy, sondaı-aq halyqaralyq áýejaılardy damytýǵa qosqan úlesi úshin «Astana halyqaralyq áýejaıy» AQ da marapattaldy.
2016 jyly Rıo-de-Janeıroda Dúnıejúzilik taý-ken kongresiniń sımvoly «Maıshamdy» jáne Kongresti ótkizý quqyǵynyń estafetasyn Qazaqstanǵa berý saltanaty boldy. «Maıshamdy» Brazılııa taý-ken ónerkásibi qaýymdastyǵynyń basshysy Hose Fernando Koýra Qazaqstannyń Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi Qaırat Sarjanovqa tapsyrdy.
2017 jyly Jambyl oblysynyń týmasy Ómiráli Nyshan parataekvondodan Londonda ótken VII álem chempıonatynda eki dúrkin álem chempıony boldy. Saıysqa 57 eldiń múmkindigi shektelgen 270 sportshysy qatysty. Qazaqstannan Taraz, Atyraý, Aqtóbe jáne Oral qalalarynan tórt sportshy bardy.
2018 jyly Almaty qalasy Dúnıejúzilik Densaýlyq saqtaý uıymynyń «Salaýatty qalalar» halyqaralyq uıymyna qosyldy. «Salaýatty qalalar» jobasy DDSU Eýropa óńirlik bıýrosynyń qoldaýymen 20 jyldan beri iske asyrylyp keledi. Búginde 30-dan astam eldiń osy jobaǵa qosylǵan qalalary, aýdandary jáne eldi mekenderiniń jalpy sany myńnan asady. Almaty «Salaýatty qala» jobasy iske asyrylatyn Qazaqstandaǵy alǵashqy qala boldy. Joba arqyly qalada turǵyndardyń densaýlyǵy men ómir súrý sapasyn jaqsartýǵa septigi tıetin jańa tehnologııalar engiziledi.
2018 jyly Grekııanyń Hakıdıkı qalasynda ótken shahmattan The World Youth Chess Championships-2018 atty jasóspirimder arasynda álem chempıonatynda Qazaqstan sportshylary 4 marapatqa ıe boldy.
The World Youth Chess Championships – álemdegi aıtýly shahmat dodalarynyń biri. Oǵan jyl saıyn álemniń úzdik oıynshylary jınalady. Osy chempıonatqa 79 eldiń 651 shahmatshysy qatysty, sonyń 8-i – grossmeıster, 48-i – halyqaralyq sheber, 157-si FIDE sheberi.
2019 jyly Almatyda alǵash ret №2 qalalyq balalar klınıkalyq aýrýhanasynyń dárigerleri úsh aılyq balaǵa «Endoskopııalyq assıstentsııa paıdalanylǵan quraq kranıotomııa» atty biregeı neırohırýrgııalyq operatsııa jasady. Hırýrgııalyq aralasý kezinde bas súıeginiń deformatsııasyn endoskopııalyq túzetýdiń mınımaldy ınvazıvti ádisi qoldanyldy, bul qan joǵaltýdyń mınımaldy qaýpimen jaqsy fýnktsıonaldy nátıje beredi, anestezııa men operatsııadan keıingi asqynýlardyń uzaqtyǵy da tómendeıdi, al eń mańyzdy faktor – kosmetıkalyq áser.
2020 jyly Túrkistanda qazaqtyń uly aqyny Abaıdyń 175-jyldyǵy men búkil álemge tanymal ǵalym, oıshyl Ábý Násir ál-Farabıdiń 1150 jyldyǵy qurmetine eskertkishter ornatyldy. Olardyń avtory – músinshi Gúlfııa Meldesh. Abaı eskertkishi qalalyq Oqýshylar saraıynyń aldynda, al Ábý Násir ál-Farabı monýmenti oblystyq drama teatrynyń aldynda ornatylǵan.
2020 jyly Qazaqstan Ulttyq banki nomınaly 100 teńgelik MN 25 melhıor qospasynan «Este qalatyn oqıǵalar men birtýar adamdar» monetalar serııasynan «JUBAN MOLDAǴALIEV.100 JYL» kollektsııalyq monetalaryn aınalysqa shyǵardy. Monetalar Qazaq KSR Halyq jazýshysy, «Qyran dala», «Men qazaqpyn», «Jyr týraly», «Sel» jáne basqa da shyǵarmalardyń avtory, qazaq aqyny Juban Moldaǵalıevtiń týǵanyna 100 jyl tolýyna oraı shyǵarylǵan.
2021 jyly Berlınde qazaqtyń uly aqyny, álemdik deńgeıdegi oıshyl, qazaq jazba ádebıetiniń negizin salýshy Abaı Qunanbaıuly eskertkishiniń ashylý saltanaty ótti. Eskertkish avtory – «Álem halyqtarynyń óneri» halyqaralyq qaýymdastyǵynyń laýreaty, músinshi Bolat Mekebaev.
2023 jyly Taldyqorǵan mańynda ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-dyń arheologııalyq ekspedıtsııasy Daýylbaı qorymynda qazba jumystaryn júrgizip, erte temir dáýiriniń qorǵanyn tapty. Dalalyq zertteý barysynda qorǵannyń birneshe ret tonalǵany anyqtaldy. Osyǵan baılanysty Jetisý óńiriniń tarıhı-mádenı murany qorǵaý ortalyǵynyń arheolog mamandary bul tarıhı oryndy zertteýdi jón kórdi. Keıbir mamandardyń pikirinshe, qorǵan aqsúıekterge tıesili. Qorǵan bıiktigi – 3,4 m, dıametri – 40 m. Zertteý jumystary qorǵannyń ortalyq bóliginde júrgizilip, onda tonaýshylar ótken tesik anyqtaldy. Qazba alańynyń ólshemi bastapqyda 5h5 m bolyp, eskertkish jobasy boıynsha keńeıtilgen. Tas qabyq, ártúrli qurylymdar, sondaı-aq shashylǵan tastar men taqtalardyń qaldyqtary tabyldy.
2023 jyly paýerlıfter Davıd Degtıarev Azııanyń paraoıyndarynda Qazaqstan quramasynyń qorjynyna eń joǵary deńgeıdegi alǵashqy medal saldy. Ol 54 kelige deıingi salmaq dárejesinde 187 kelilik shtangany kóterdi.