21 shilde. Jylnama
ATAÝLY KÚNDER
Qazaqstanda metallýrgter kúni
Jyl saıynǵy kásibı mereke Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń 2003 jylǵy 15 qarashadaǵy Jarlyǵyna sáıkes shildeniń úshinshi jeksenbisinde toılanady. Ol Keńes Odaǵynda 1957 jyly qurylǵan. Keńes Odaǵy ydyraǵannan keıin metallýrgııa ekonomıkasynda mańyzdy ról atqaratyn TMD elderinde bul kásibı mereke qaıta bekitildi. Qazaqstandyq metallýrgtermen birge bul mereke Armenııa, Belarýs, Reseı jáne Ýkraınada toılanady.
ESTE QALAR OQIǴALAR
1917 jyly Orynbor qalasynda I jalpyqazaq sezi ótip, onda qazaq ıntellıgentsııasynyń ókilderi «Alash» partııasyn qurý týraly sheshim shyǵardy.
1917 jyly 21-26 shilde aralyǵynda Orynborda tuńǵysh sez ótip, oǵan Aqmola, Semeı, Torǵaı, Oral, Jetisý, Syrdarııa, Ferǵana, oblystarynan jáne Bókeı ordasynan 20-dan astam ókilder qatysty. Sezge Hálel Dosmuhamedov tóraǵalyq etip, hatshylyǵyn Ahmet Baıtursynuly, Mirjaqyp Dýlatovtar atqardy. Birinshi jalpyqazaq seziniń kún tártibine sol tarıhı kezendegi eldiń áleýmettik-ekonomıkalyq jáne qoǵamdyq-saıası ómirine qatysty birqatar mańyzdy máseleler qoıyldy. Onyń arasynda: 1. Memlekettik qurylys. 2. Qazaq avtonomııasy. 3. Jer máselesi. 4. Halyq mılıtsııasy. 5. Zemstvo. 6. Oqý máselesi. 7. Sot máselesi. 8. Din máselesi. 9. Áıel máselesi. 10. Búkilreseılik quryltaı jınalysy. 11. Búkilreseılik musylmandar keńesi. 12. Qazaq saıası partııasy. 13. Jetisý oqıǵasy. 14. Kıevte ótetin Búkilreseılik federalıster sıezine jáne Sankt-Peterbýrgtegi oqý komıssııasyna Qazaqtan ókil jiberý sharalary qaraldy.
1958 jyly Qazaq sımfonııalyq orkestri quryldy. Onyń negizi Qazaq radıosy sımfonııalyq orkestriniń bazasynda qalandy. Tuńǵysh bas dırıjeri ári jetekshisi Fýat Mansýrov boldy.
2005 jyly Soltústik Qazaqstan oblysynda qazaq-orys «Qaraqoǵa» biryńǵaı baqylaý-ótkizý orny ashyldy. «Qaraqoǵa» biryńǵaı baqylaý-ótkizý orny Reseı Federatsııasynyń shekarasynda ornalasqan, jalpy alyp jatqan aımaǵy 320 km. Ol halyqaralyq kópjaqty ótkizý orny bolyp tabylady. Qazaqstan men Reseı arasyndaǵy taýar almastyrýdy jáne saýda-ekonomıkalyq baılanysyn ári qaraı damytýǵa arnalǵan ótkizý orny «bir aıaldama» júıesi boıynsha jumys isteı otyryp, taýar almastyrý barysyn jeńildetedi.
2006 jyly «Qazposhta» AQ respýblıka ishilik poshtalyq aınalymǵa jańa marka shyǵardy. Jańa shyǵarylym tanymal geolog-ǵalym, Qazaqstandaǵy geomehanıkanyń negizin salýshy, QR UǴA múshesi, professor Aqjan Mashanıdiń 100 jyldyǵyna arnalǵan. Ekinshi Arıstotel atanǵan Ábý Nasyr ál-Farabıdiń ǵylymı murasyn zertteýge barlyq sanaly ǵumyryn arnaǵan ol - geologııa jáne ken isteri boıynsha jaryq kórgen birqatar oqý quraldarynyń avtory. 4 boıaýly ofsettik tásilmen basylǵan marka 50 myń dana taralymmen shyqqan.
2007 jyly Á. Marǵulan atyndaǵy arheologııa ınstıtýtynyń bir top qyzmetkeri Tarazdaǵy qazba jumystary kezinde, qala ortasynda ornalasqan Qarahan kesenesiniń mańynan meshit qaldyqtaryn tapty. Meshittiń qurylysyna qaraǵanda 14 ǵasyrda salynǵanǵa uqsaıdy, sol kezde qurylysqa kirpish shıkizatyn qoldanǵan. Sońǵy ıslamnyń meshitteri terrakota kirpishterinen kóterilgen. Bul ǵımarattyń saqtalyp qalǵan bóligi - irgesi, ishki atrıbýtıkasy - osy jerde meshit bolǵanyn dáleldeıdi, endi ıslam dininiń bizdiń elimizde qaı ýaqytta paıda bolǵanyn aıtýǵa bolady. Bul meshit buryn salynǵan nestorıan nemese manıheı hramnyń irgesinde turǵyzylǵan.
2010 jyly Óskemende úılerdi syrlaý kezinde jergilikti ónertapqysh Alekseı Bashkırtsevtiń nanotehnologııasy qoldanyla bastady. Ol «qatty ýaqtaý» tehnologııasyn oılap taýyp, ony tsemıanka dep atady. Bul – áktas pen untaqtalǵan kúıiktastan quralǵan sý ótkizbeıtin qurylys eritindisi.
2011 jyly Nur-Sultan qalamańy aımaǵyna 81 eldi meken qosyldy.
2014 jyly Astanada Qazaq bas sáýlet-qurylys akademııasynyń stýdenti Sabyrjan Alymjanovtyń jumysy úlken tennısten QR Prezıdenti Kýbogin ázirleý baıqaýynda jeńimpaz atandy. Trofeıde qyrannyń qanattary men kúndi beınelengen, ol qazaq halqynyń jáne tennıs sportynyń sımvoldaryn biriktiredi. Ony chehııalyq Lasvit kompanııasynyń ustalary qoldan jasaǵan.23:00Almatylyq stýdenttiń jobasy boıynsha jyltyr tastan jáne hrýstaldan jasalǵan kýbok Astana qalasynda ótken úlken tennısten halyqaralyq «Prezıdent Kýbogy-2014» týrnıriniń jeńimpazyna berildi.
2015 jyly Shymkentte «Kúmis qylysh» atty kompıýterlik anımatsııa, kıno ádisteri qoldanylǵan tuńǵysh mýltfılm jaryqqa shyqty.
2018 jyly Úndistannyń Nıý-Delı qalasynda Azııanyń grek-rım, erkin jáne áıelder kúresinen jastar chempıonaty aıaqtaldy. Onda sportshy Irına Kýznetsova altyn medal jeńip aldy. Irına Kýznetsova – Qorǵanys mınıstrligi Armııasynyń ortalyq sport klýbynyń sportshysy. Kýznetsova 62 kelige deıingi salmaqta óner kórsetti.
2021 jyly qazaqstandyq ónertapqysh Nur Qutty balalarǵa qoljetimdi bilim berýge arnalǵan jańa ISEN (International Social and Education Network) mobıldi qosymshasyn ázirledi. «Mobıldi qosymsha patenttelgen, avtorlyq quqyǵy bar. Mobıldi qosymshada oqýshylardyń tanymdyq qabiletin arttyrýǵa baǵyttalǵan qazaq jáne orys tilderindegi túrli beınesabaqtar júktelgen. Dombyrada oınaýdy, shahmat oınaýdy, shet tilin úırenýge arnalǵan beınesabaqtar qoljetimdi. Az ǵana jumys ýaqytynda ótinimdi halyqaralyq uıymdar ıÝNESKO, ıÝNISEF jáne AQSh-tyń Qazaqstandaǵy elshiligi baǵalap úlgerdi», - dedi joba avtory.
2022 jyly brıtan redaktory Krıs Raıttyń Qazaqstan týraly jazylǵan «Kazakhstan Belt and Road Initiative: The road to somewhere» maqalasy alǵashqy halyqaralyq Silk Road Global News Awards (SRGNA) premııasynyń shortlısine endi.
2022 jyly Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Muhtar Áýezovtiń Sholpan-Ata qalasyndaǵy mýzeı-úıine bardy. Prezıdent mýzeı-úıde Muhtar Áýezovtiń bıýstin ashty jáne qurmetti qonaqtar kitabyna qoltańba qaldyrdy. Muhtar Áýezovtiń Sholpan-Atadaǵy úıi 1959 jyly salynǵan. Qazaqtyń uly jazýshysy bul úıde 1959-1961 jyldary turyp, jumys istegen, sondaı-aq óziniń «Ósken órken» atty sońǵy romanyn jazýdy bastaǵan. Biraq aıaqtap úlgermedi. 1970 jyly qyrkúıekte munda Muhtar Áýezovtiń kitaphana-mýzeıiniń resmı ashylý rásimi ótti. Qazirgi ýaqytta mýzeıde jazýshynyń jeke zattary: ústel, oryndyqtar, terbelmeli kreslo, ústel saǵaty, kıim ilgish, kitap shkafy, kitaptar saqtalǵan.
2022 jyly Oregonda (AQSh) ótken jeńil atletıkadan álem chempıonatynda áıelder arasynda 3000 metrge kedergilermen júgirý jarysynda Qazaqstan ókili Nora Djerýto elimiz úshin tarıhı «altyndy» jeńip aldy. Ol belgilengen qashyqtyqty 8:53.02 ýaqyt ishinde júgirip ótip, álem birinshiliginiń rekordyn tirkedi. Bul jeńis Qazaqstannyń jeńil atletıka tarıhyndaǵy birinshi «altyny» boldy.
2023 jyly Malakkada (Malaızııa) karateden WKF boıynsha XIX Azııa chempıonaty bastaldy. Jarystyń birinshi kúni Sofıa Berýltseva altyn júldeni Qazaqstan quramasyna arnady. Bıyl Azııanyń úzdik karateshileri saıysyna 31 elden 400-ge jýyq tatamı sheberi jınaldy, onyń ishinde 19-y qazaqstandyq. Al olardyń biri Sofıa Berýltseva Azııa chempıonaty bastalǵanda onyń qurmetine Qazaqstannyń ánuranyn shyrqady. «Kýmıte» baǵdarlamasynda Tokıo Olımpıadasynyń qola júldegeri, ulttyq quramanyń kóshbasshysy Sofıa Berýltseva (+68 keli) Azııa chempıony atandy.