2020 jyl: Jazǵy Olımpıada shegerilip, ulttyq sport túrleri ulyqtalǵan jyl
Saıası sebeptermen jarııalanǵan baıkottardy eseptemegende Jazǵy Olımpıada Ekinshi dúnıejúzilik soǵystan beri alǵash ret ótpeı qalǵanyn atap ótý kerek.
«Sport jyly» bolýǵa tıis 2020 jyl otandyq sport salasyna qandaı ózgerister ákeldi? Sportty damytýǵa baǵyttalǵan qandaı zańdar qabyldandy? Ulttyq sportty damytýda qandaı qadamdar jasaldy? Bul suraqtardy QazAqparat tilshisi Mádenıet jáne sport mınıstrliginiń Sport jáne dene shynyqtyrý komıtetine joldap kórgen edi.
Sportshy etıkasy qabyldandy
Jyl basynda QR Mádenıet jáne sport mınıstrligi sporttyq etıka normalaryn qabyldady. Qujatta sportshylar, jattyqtyrýshylar, jattyqtyrýshy-oqytýshylar jáne sporttyq tóreshiler qoǵamdyq oryndarda ózderin moraldyq-etıkalyq normalarǵa saı ustaýy kerektigi kórsetilgen. Taza oıyn prıntsıpterin ustanyp, qarsy komandanyń ókilderi men oıyn uıymdastyrýshylaryna qurmetpen qaraýǵa tıis. Sonymen qatar, QR ulttyq rámizderin qurmettep, QR ánuranynyń mátinin jatqa bilip, tóreshi sheshimine qurmetpen qaraýǵa jáne jarııa daý-damaıdan aýlaq bolýǵa, sporttyq jarys qorytyndylary boıynsha alǵan sporttyq marapattarǵa (kýbokter, medaldar jáne dıplomdar) uqypty jáne qurmetpen qaraýǵa mindetti. Budan basqa, sporttyq is-sharalardy jarııalap otyrǵan jýrnalısterdiń (buqaralyq aqparat quraldarynyń ókilderi) jumystaryna qurmetpen qarap, sporttyq jarystardyń marapattaý rásimine qatysýǵa tıis.
Sportshylarǵa, jattyqtyrýshylarǵa, jattyqtyrýshy-oqytýshylarǵa jáne sport tóreshilerine qatysty mindettemeler:
- oqý-jattyǵý protsesine qatysy bar aqparatty jarııa etýge;
- sporttyq is-sharalar kezinde nemese odan keıin balaǵat sózder men normatıvtik emes leksıkany, qorlaıtyn qımyldy paıdalanýǵa;
- sporttyq jarystardyń nemese oqý-jattyǵý jıyndarynyń barysyn sebepsiz buzatyn nemese aralasatyn ne Qazaqstan Respýblıkasynyń bedeline nemese ımıdjine teris áser etetin kez kelgen áreket nemese minez-qulyq kórsetýge;
- ym tili men mımıkany qosa alǵanda, jazbasha nemese aýyzsha túrde sporttyq jarys aldynda, jarys ótkizilip jatqan kezde jáne (nemese) ótkizgennen keıin qandaı da bir adamǵa qoqan-loqy kórsetýge;
- komandada óziniń dinı nanymdaryn ashyq kórsetýge jáne basqa adamdardy dinı birlestikterdiń qyzmetine qatysýǵa jáne mıssıonerlik qyzmetpen aınalysýǵa májbúr etýge jol berilmeıdi.
Senat buqaralyq sport týraly zań jobasyn maquldady
QR Parlamenti Senatynyń depýttatary bıyl «QR keıbir zańnamalyq aktilerine mádenıet, dene shynyqtyrý jáne sport máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zań jobasyn qoldady. Zań jobasynyń negizgi baǵyttary ýákiletti jáne jergilikti atqarýshy organdardyń quzyretin keńeıtý, sporttyq ınfraqurylymdy qoljetimdi etý, bilim berý salasyndaǵy jańalyqtardy qamtıdy.
Aıta keteıik, atalǵan zań jobasyn qabyldaý arqyly barlyq jas sanattary arasynda dene shynyqtyrý jáne sportpen aınalysatyn halyq sanyn ulǵaıtyp, salaýatty ómir saltyn nasıhattap, sportshylardy medıtsınalyq baqylaý úshin jaǵdaı jasaý.
Ulttyq sport túrleri mektep baǵdarlamasyna enedi
Álemdik sporttyq qarqyn báseńdep qaldy desek te, bıyl ulttyq sport túrleriniń tynysy ashyldy deýge ábden bolday. Naqtyraq aıtqanda, bıyl «QR keıbir zańnamalyq aktilerine mádenıet, dene shynyqtyrý jáne sport máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zań jobasy aıasynda ulttyq sport túrlerine qoldaý kórsetilip otyr. Mádenıet jáne sport mınıstri Aqtoty Raıymqulova buǵan deıin birneshe ret atap ótkendeı, zań jobasyna ulttyq sport túrleri men jalpy bilim beretin mektepterdiń oqý baǵdarlamalaryna engizilgen. Bul - zańnamanyń negizgi quramdas bóligi. Birinshi kezekte bilim berý mekemeleri asyq atý, toǵyzqumalaq jáne qazaq kúresi engiziledi.
Komıtettiń habarlaýynsha, búgingi tańda «Qazaq kuresi» qaýymdastyǵy «Nazarbaev Zııatkerlik mektepteri» derbes bilim berý uıymymen birlesip, qazaq kúresin damytý boıynsha 2020-2021 oqý jylyna arnalǵan is-sharalar jobasyn daıyndaǵan. Bekitilgen joba oqý jyly barysynda maquldanǵan soń jalpy bilim berý mektepteri úshin ádistemelik usynystar daıarlanady.
Odan bólek Nur-Sultan qalasyndaǵy 23 jalpy bilim beretin mektepte 6-11 synyptardaǵy dene shynyqtyrý sabaǵynyń varıatıvti bóligine qazaq kúresiniń elementteri engizilýde.
Osy jyly sondaı-aq ǵylymı-praktıkalyq bazany nyǵaıtý, oqý baǵdarlamalaryn júzege asyrý, mamandardy qaıta oqytyp, biliktilikterin arttyrý maqsatynda «Qazaq kuresi» akademııasy quryldy.
Toǵyzqumalaq ıÝNESKO-nyń materıaldyq emes muralar tizimine endi
2020 jyly 17 jeltoqsanda toǵyzqumalaq oıyny Adamzattyń materıaldyq emes mádenı muralarynyń Reprezentatıvtik tizimine engizildi. Otandyq delegatsııa quramynda Qazaqstannyń ıÝNESKO janyndaǵy Turaqty ókildiginiń qyzmetkerleri men ıÝNESKO jáne ISESKO isteri jónindegi Ulttyq komıssııa janyndaǵy MEMM boıynsha Ulttyq komıtettiń sarapshylary boldy.
Aıta keterligi, Qazaqstan 2018-2021 jyldar aralyǵynda komıtet jumysyna ıÝNESKO-nyń osy bedeldi organynyń múshesi retinde qatysyp keledi. Atalmysh sessııada Úkimetaralyq komıtet 42 nomınatsııany, onyń ishinde Qazaqstan, Qyrǵyzstan jáne Túrkııa birlese engizgen «Toǵyzumalaq» oıynyn qarastyrdy.
Toǵyzqumalaq – adamnyń utqyrlyq pen tapqyrlyq qasıetin ushtaıtyn, ári matematıkalyq oılaý men tózimdilikke baýlıtyn oıyn.
Buǵan deıin bul tizimge dombyra kúı óneri, kıiz úı jasaý dástúri, aıtys, qazaq kúresi, Naýryz meıramy, saıatshylyq, jińishke nan qatyrma, asyq oıyny, Qorqyt murasy jáne qazaq jylqyshylarynyń dástúrli kóktemgi merekelik ádet-ǵuryptary (bıe baılaý, aıǵyr qosý, qymyz muryndyq) engizilgen bolatyn.
Itbegilik resmı túrde sport túri retinde tanylady
Dene shynyqtyrý jáne sport salasynyń zańnamalaryna sáıkes, ıtbegilikti rásimdeý, budan ári damytý maqsatynda mınıstrlik arnaıy jumys tobyn quryp, onyń josparyn bekitti. Jumys tobyna Mádenıet jáne sport mınıstrliginiń ókilderinen basqa, Ekologııa mınıstrliginiń, Týrızm salasynyń, óńirlerdiń jáne úkimettik emes uıymdardyń, sonyń ishinde Ulttyq sport túrleri qaýymdastyǵynyń ókilderi endi.
Qansonar uıymynyń búgingi derekterine súıenetin bolsaq, elimizde 644 tazy jáne 8 tóbettiń pasporttary bar. Sonymen qatar, olar, óńirlerde arnaıy kórmeler uıymdastyrý arqyly, halyqtyń asyrap otyrǵan tazy, tóbetterin qosymsha zerttep, standarttarǵa sáıkes keletin, pasport ala alatyn taǵy da 1351 tazy jáne 171 tóbettiń bar ekenin anyqtady.
Dene shynyqtyrý jáne sport salasynyń zańnamalaryna sáıkes, ıtbegilik tolyq rásimdelgen jaǵdaıda birneshe aýqymdy jumystar atqarýǵa múmkindik beredi:
- respýblıkalyq sporttyq is-sharalar kúntizbesine ený;
- oblystyq, respýblıkalyq, halyqaralyq jarystar uıymdastyrý;
- óńirlerdegi memlekettik sport mektepteri men sport klýbtarynda «ıtbegilik» bólimderin ashyp, mamandardy jumysqa tartý;
- tóreshiler men jattyqtyrýshylardyń biliktiligin arttyrý kýrstaryn uıymdastyrýǵa jol ashady.
2020 jyl sport salasy úshin osylaı aıaqtaldy. Sportshylar úshin Jazǵy Olımpıada oıyndary baryn atap ótý kerek. Oǵan joldama beretin barlyq lıtsenzııalyq jarystar keıinge qaldyrylǵan. Áıtse de Halyqaralyq Olımpıada komıtetiniń jospary boıynsha Tokıo Olımpıadasy 2021 jyly ótedi.
Búginge deıin ulttyq qurama Olımpıada oıyndaryna 17 sport túri boıynsha 42 joldama ıelenip úlgergen. Áli de 30 sport túri boıynsha 88 lıtsenzııa alý josparda bar. Olımpıada oıyndaryna Qazaqstannyń atynan 100-ge tarta sportshy qatysady.