20 naýryz. Tulǵalar týǵan kún
ESІMDER
Ol Baqshasaraı medresesinde bastaýysh bilim aldy. 1861 jyly Aqmeshittiń orys mektebine túsken. Keıingi úsh jyl ishinde, 1867 jylǵa deıin Voronejdegi áskerı ýchılışede jáne Máskeýdegi 2-shi áskerı gımnazııada oqyǵan. Gımnazııada bilim alǵan kezde ol Mıhaıl Katkovtyń úıinde turdy. 1868-1871 jyldary Baqshasaraıdaǵy Zinjirli medresesinde jáne ıAltadaǵy Derekóı medresesinde dáris bergen. Balalardy oqytqan kezde bilim berýdiń jańa tásilin jetildirdi. Bul oqıǵa jádıdızm qoǵamdyq-saıası qozǵalysynyń bastaýy edi. 1871-1873 jyldary Parıjde turǵan, jýrnal-jarnama agenttiginde jumys istegen. Orys jazýshysy Ivan Týrgenevtiń jeke hatshysy boldy. Orys gazetteri úshin maqalalaryn jazýdy bastady. 1873-1875 jyldary Ystanbulda turǵan. 1878 jyly naýryz aıynda Baqshasaraı qalalyq dýmasynyń basshysy bolyp saılanady, al qarasha aıynda qala ákimshiliginiń basshysynyń orynbasary bolyp taǵaıyndalady. 1879-1884 jyldarynda Baqshasaraı qalasynyń basshysy bolyp isteıdi. Qarapaıym halyq úshin aýrýhana ashqan, qalada kóshelerge elektr shamyn ornatty. 1905 jyly Reseı Memlekettik Dýmasynyń birinshi shaqyrylymynyń depýtaty bolyp saılandy, Dýmada musylmandardyń «Ittıfak-ı-múslımın» degen depýtat tobyn uıymdastyrǵan. 1883 jyldan bastap Baqshasaraıda «Tárjiman» gazetin shyǵardy. Bul gazet kóptegen adamdardyń sanasyn oıatyp, tatar, qazaq, ózbek, taǵy basqa halyqtardyń zııaly qaýymynyń oılaryna áser etken edi. Kóp jyldar «Mıllet» («Ult») aptalyq gazetin, «Ha-Ha» satıralyq jýrnalyn, dinı kúntizbelerdi shyǵarǵan.
Reseıdiń Orel oblysynda týǵan. Reseıdiń Orel qalasyndaǵy áskerı gımnazııany bitirip, Varshavadaǵy (Polsha) «Varshavskıı dnevnık» atty úkimettik gazettiń mýzyka jáne teatr bólimin basqardy.
1920 jyly Qazaqstannyń sol kezdegi astanasy Orynborǵa kóship keldi. Osy kezeńnen bastap ol ǵasyrlar boıy aýyzsha taralyp kelgen qazaq halqynyń mýzyka murasyn notaǵa túsirip, ulttyq án-kúılerdiń saqtalyp qalýyna zor múmkindik jasady. Halyqtyń kásibı ánshi-kúıshileriniń shyǵarmashylyq qyzmetin, oryndaýshylyq sheberlikterin zerttep, óte qundy maǵlumattar jınady. Aqan seri, Birjan sal, Abaı, Jaıaý Musa, Úkili Ybyraı, Qurmanǵazy, Muhıt, Dáýletkereı, Táttimbet, t.b. shyǵarmalaryn alǵash ret jaryqqa shyǵardy. Etnograftyń «Qazaq halqynyń 1000 áni» kitabynyń 1-shi basylymy 1925 jyly, 2-shi basylymy 1963 jyly shyqty. 1931 jyly «Qazaqtyń 500 án-kúıi», 1971 jyly «Pesnı raznyh narodov», jarııalanbaǵan «Qazaq mýzykasynyń 3-tomy» dep atalatyn jınaqtarynda qazaq halqynyń klassıkalyq án, kúıleriniń úlgileri mol oryn alǵan. Munda qazaq mýzykasynyń kóptegen teorııalyq jáne tarıhı máseleleriniń beti ashyldy. Ol qazaqtyń kásibı mýzykasynyń («Qazaq mýzykasy» atty fortepıanalyq shyǵarmasy) negizin salýshylardyń biri. 1925-1927 jyldary fortepıanalyq pesalar tsıklin, 1925 jyly «Halyq taqyrybyna jazylǵan mınıatıýralar», 1927 jyly «Qazaqtyń halyq ánderi taqyryby boıynsha fortepıanoǵa arnalǵan psalar» jazdy. 3ataevıch qazaq mýzykalyq folklorynyń jınalý dástúrin qalyptastyryp, odan ári A.Jubanov, E.Brýsılovskıı, B.Erzakovıch, M.Tólebaev, L.Hamıdı, t.b. jalǵastyrdy.
Aqmola oblysy Arshaly aýdany Babataı aýylynda týǵan. Aqmola qurylys tehnıkýmyn (1932), KOKP OK janyndaǵy joǵary partııa mektebin (1955) bitirgen. Ekonomıka ǵylymynyń kandıdaty.
1934- 1939 jyldary Beınetqor aýdany atqarý komıtetiniń hatshysy, aýdan jer bóliminiń meńgerýshisi, 1939 - 1943 jyldary Aqmola oblysy jer bólimi bastyǵynyń orynbasary, 1944 - 1947 jyldary Soltústik Qazaqstan oblysy partııa komıteti hatshysynyń orynbasary, mal sharýashylyǵy bóliminiń meńgerýshisi, 1947 - 1948 jyldary Soltústik Qazaqstan oblysy atqarý komıteti tóraǵasynyń orynbasary, tóraǵasy (1948 - 1952), 1952 - 1955 jyldary Aqtóbe oblysy partııa komıtetiniń 1-hatshysy, 1955-1960 jyldary Qazaq KSR-i Joǵarǵy Keńesi tóralqasynyń tóraǵasy, 1960-1961 jyldary Qazaq KSR-i Mınıstrler Keńesiniń tóraǵasy qyzmetterin atqardy.
Táshenov respýblıkanyń saıası, ekonomıkalyq, mádenı damýyna basshylyq jasaǵan jyldary qazaq memleketiniń aýmaq tutastyǵynyń saqtalýyna kóp eńbek sińirdi. Mańǵystaýdy Túrikmenstanǵa qosý jónindegi usynystarǵa toıtarys berdi. Tyń ólkesine biriktirilgen soltústik oblystardy Reseıge, Ońtústik Qazaqstannyń maqta egetin aýdandaryn Ózbekstanǵa berýge qarsy shyqty. Qazaqstan jerinde ıadrolyq jarylystar jasaýǵa qarsylyq bildirdi. Shyǵarmashylyq odaqtar ókilderine úı-páter bergendigi úshin Almatynyń ortasynda «qazaq aýylyn» qurdy dep aıyptaldy. «Qazaq ádebıeti» gazetin jabýdan, «Sotsıalıstik Qazaqstan» gazetin «Kazpravdanyń» aýdarmasy etip shyǵarylý qaýpinen qorǵap qaldy. «Ultshyl» dep aıyptalyp, N.Hrýşevtiń nusqaýymen qyzmetinen bosatyldy. 1961 - 1975 jyldary Shymkent (qazirgi Ońtústik Qazaqstan) oblysy atqarý komıteti tóraǵasynyń orynbasary boldy. 1975 jyly odaqtyq dárejedegi derbes zeınetkerlikke shyqty. Ómiriniń sońǵy kezeńinde «Qarakól» ǵylymı-zerthanalyq ınstıtýtynda, Ońtústik Qazaqstan oblysy taldaý-esepteý ortalyǵynda qyzmet atqardy.
Lenın, Eńbek Qyzyl Tý, «Qurmet belgisi» ordenderimen marapattalǵan.
Almaty oblysy Enbekshiqazaq aýdanynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń (ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti) fılologııa fakýltetin támamdaǵan.
Eńbek jolyn «Lenınshil jas» (qazirgi «Jas alash») gazetinde ádebı qyzmetker bolyp bastaǵan. «Pıoner» jýrnalynyń ádebı qyzmetkeri, «Jazýshy» baspasynyń redaktory, aǵa redaktory, «Baldyrǵan» jýrnalynyń jaýapty hatshysy qyzmetterin atqarǵan. «Baldyrǵan» jýrnalynyń bas redaktory boldy.
Tuńǵysh óleńder jınaǵy 1957 jyly «Stýdent dápteri» degen atpen jaryq kórdi. Sodan bergi ýaqyt ishinde aqynnyń qyryqtan astam kitaby basyldy. Birneshe jınaqtary orys tilinde Máskeý, Almaty baspalarynan shyqty. Orys jáne batys klassıkteriniń, sondaı-aq týysqan respýblıkalar aqyndarynyń ólenderin qazaqshalaǵan.
N.Tilendıevtiń, Sh.Qaldaıaqovtyń, Á.Beıseýovtyń kóptegen ánderine óleń jazǵan («Qustar qaıtyp barady», «Ánim sen ediń», «Ertis valsi», «Shaqyrady kóktem», t.b).
«Parasat» ordenimen, medaldarmen, Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń Gramotasymen marapattalǵan. Respýblıka Komsomoly syılyǵynyń, Búkil Túrki dúnıesi aqyndarynyń Fızýlı atyndaǵy Halyqaralyq syılyǵynyń ıegeri.
Almaty qalasynda týǵan. S.Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. Almaty birikken avıajasaǵynda bortserigi, komsomol komıtetiniń hatshysy, Almaty qalasynyń Oktıabr aýdanynda jedel komsomol jasaǵynyń komandıri boldy, 1978 jyldan «Jetisý» aıaq kıim fabrıkasynda, Almaty temirjolynyń baılanys dıstansasynda jasady. 1982 jyldan - «Zerger» birlestigi bas dırektorynyń orynbasary. 1984 jyldan «Almaty» keńsharynyń bas ınjeneri, «Qazgıprovodhoz» ınstıtýty dırektorynyń orynbasary.
Qazirgi qyzmetinde - 1989 jyldan beri.
Qoǵamdyq konstrýktorlyq bıýro qurdy, «Ideıa bar» degen jýrnal shyǵardy. Ken oryndarynda ekologııalyq saraptamalar júrgizýge qatysty. Qorshaǵan ortany qorǵaý salasyndaǵy ıÝNEP (BUU) syılyǵynyń laýreaty. Kopengagende jáne Kankýnda ótken jahandyq klımat jylynýy jónindegi Búkilálemdik sammıtterdiń qatysýshy.
Gýrev (qazirgi - Atyraý) oblysynda dúnıege kelgen. Batys Qazaqstan aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtyn zootehnık (1994); H. Dosmuhamedova atyndaǵy Atyraý ýnıversıtetin qarjy jáne nesıe (2001); «Qaınar» Ortalyq Azııa ýnıversıtetin zańger (2003) mamandyǵy boıynsha bitirgen.
Eńbek joly: Mahambet aýdanynyń «Bahsaı» sovhozyndaǵy veterınarlyq dáriger (1986-1987); Baqsaı» sovhozyndaǵy komsomol uıymynyń hatshysy (1987-1989); Komsomol komıtetiniń hatshysy jáne Mahambet aýdanynyń jastar komıtetiniń tóraǵasy (1989-1992); Mahambet aýdany ákimdigindegi ekonomıka komıtetiniń tóraǵasy (1992-1993); Mahambet aýdany ákiminiń orynbasary (1993-1997); Qyzylqoǵa aýdanynyń ákimi (1997-2003); Atyraý oblysy Qurmanǵazy aýdanynyń ákimi (2003-2008); Atyraý oblysy áleýmettik qorǵaý Departamentiniń dırektory (02.2008-11.2008); Atyraý oblysy Inder aýdanynyń ákimi (01.2009-09.2009); «AINA» kompanııasy dırektorynyń orynbasary, NCPOC qoǵamdyq kompanııasymen baılanys jónindegi maman (2009-2014); Atyraý oblystyq jer qatynastary basqarmasynyń basshysy (2014-2015); Atyraý oblysy Mahambet aýdanynyń ákimi (2015-2016); Atyraý oblysy ákiminiń orynbasary (2016-2021); Atyraý oblystyq máslıhatynyń hatshysy (2021-2023).
Qazirgi qyzmetinde – 2023 jyldyń qańtarynan bastap.
«Qurmet» ordenimen (2005); «QR Táýelsizdigine 10 jyl», «Qazaqstan Konstıtýtsııasyna 10 jyl», «Astanaǵa 10 jyl» medaldarymen marapattalǵan.
Aqtóbe oblysynda týǵan. Aqtóbe pedagogıkalyq ınstıtýtyn bitirgen, aǵylshyn jáne nemis tili oqytýshysy (1991); Reseı Federatsııasy SІM halyqaralyq dıplomatııalyq kýrstaryn bitirgen (1999).
Eńbek qyzmeti: Qazaqstan Respýblıkasynyń Reseı Federatsııasyndaǵy Elshiliginiń konsýly (1993-2003); QR SІM TMD isteri jónindegi komıtetiniń bólim bastyǵy, QR SІM TMD isteri jónindegi komıtetiniń Reseımen yntymaqtastyq basqarmasynyń bastyǵy (2003-2004); Qazaqstan Respýblıkasynyń Bolgarııa Respýblıkasyndaǵy ýaqytsha senimdi ókili (2004-2008); Qazaqstan Respýblıkasy Syrtqy ister mınıstrligi TMD departamentiniń dırektory (2008-2011); QR SІM Erekshe tapsyrmalar jónindegi elshisi (Aýǵanstan jónindegi arnaıy ókil) (2011-2016); Qazaqstan Respýblıkasynyń Armenııa Respýblıkasyndaǵy Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi (2016-2021). QR Syrtqy ister mınıstrligi Reseı, Kavkaz jáne Táýelsiz Memleketter Dostastyǵy eýropalyq elderi departamentiniń dırektory (2021-2022).
Qazirgi qyzmetinde - 2021 jylǵy aqpannan bastap.