2 qyrkúıek. Tulǵalar týǵan kún
ESІMDER
Qaraǵandy oblysy Qarqaraly aýdany Nurken aýylynda týǵan. Qazaq taý-ken metallýrgııa ınstıtýtyn (qazirgi QazUTÝ) bitirgen (1939).
SSSR UA Qazaqstan bólimshesinde (1939-1943), Geologııa ǵylymdary ınstıtýty (1943 - 1946), Abaı atyndaǵy Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýty (qazirgi QazUPÝ) (1946 - 1950), Qazaq polıtehnıkalyq ınstıtýty (qazirgi QazUTÝ) (1950 - 1988) ǵylymı-zertteý jáne pedagogıkalyq jumystarmen aınalysty. Negizgi ǵylymı baǵyty geomehanıkanyń qurylymy krıstaldyq zańdylyqtardy zertteýge arnalǵan.
Ol geometrııa, optıka, mehanıka, hımııa, geohımııa, krıstaldyq hımııa, geografııa, geologııa, tehnologııa tárizdi pánderdiń sabaqtastyǵyn anyqtaý kezinde birtutas geomehanıka zańdylyǵyn ashyp, qaǵıdasyn tujyrymdady. Sóıtip, óz aldyna derbes ǵylym salasynyń ortaq ózegin izdeý barysynda Eıler teorııasy jańǵyrtatyn jańalyq jasady.
Sonymen qatar qazaq ádebıetiniń ǵylymı-kópshilik, fantastıka janrlaryna da úles qosty. Onyń «Jer astyna saıahat» atty kitaby oqyrmandardyń geolog, taý-ken mamandyqtaryna degen qyzyǵýshylyǵyn oıatty.
Ál-Mashanı óziniń ǵylymı keń oı-órisiniń, arab tilin jetik meńgerýiniń arqasynda mańyzdy jańalyqtardyń biri – Ábý Nasyr ál-Farabıdyń álemdegi rólin naqtylap ketti.
Ol ál-Farabıdyń kóptegen eńbekterimen jiti tanysyp qana qoımaı, onyń qazaq halqyna qatysy bar ekenin, Qazaqstan men Orta Azııadaǵy ejelgi órkenıet ortalyǵy bolǵan qazirgi Otyrar topyraǵynda dúnıege kelgenin álemge moıyndatty. Áıgili fılosoftyń eńbekterin tyńǵylyqty zerttegen Aqjan ál-Mashanı nemis astronomy Iogann Kepler «Kóktegi áýen» kitabynda ál-Farabıdyń «Kıtab al-mýzyka al-Kabır» eńbeginen málimetter paıdalanyp, keıbirin tikeleı aýdarǵanyn anyqtaǵan.
Ol Ábý Nasyr ál-Farabıdiń Damaskidegi (Sırııa) Bab as-Saǵır qorymynan qabirin taýyp, qulpytas ornatýǵa atsalysqan. Ol ál-Farabı murasyn ıslam dinimen jáne qazaq halqynyń ulttyq dúnıetanymymen sabaqtastyra zertteý nátıjesinde farabıtanýdyń negizin salýshylardyń biri retinde de keńinen tanyldy.
«Ál-Farabı» tarıhı romanynda onyń kórkem beınesin somdady, al «ál-Farabı jáne Abaı» eńbeginde eki ǵulama arasyndaǵy ǵylymı jáne rýhanı baılanystar máselesin zerdeledi. Túrki tildes halyqtardyń mádenı muralaryn, ǵylym tarıhyn, ıslam ǵylymyn zertteýde de kóp ter tókken.
1984 jyly Kýveıtte shyǵatyn «ál-Harab» merzimdik basylymynda «ál-Mashanı» búrkenshik atymen óziniń zertteýlerin jarııalady. Ol 350-den astam ǵylymı eńbek, onyń ishinde 9 monografııa jazǵan.
Lenın, Eńbek Qyzyl Tý ordenderimen jáne medaldarmen marapattalǵan. Q.Sátbaev atyndaǵy QazUTÝ Jaratylystaný ınstıtýtyna ál-Mashanı aty berilgen, ýnıversıtette ál-Mashanı muralaryn zertteıtin ortalyq jáne ǵalymnyń esimi berilgen aýdıtorııa bar.
Reseıdiń Volgograd oblysynda týǵan. Almaty horeografııa ýchılışesinde, A.Lýnacharskıı atyndaǵy Memlekettik teatr óneri ınstıtýtynda bilim aldy.
Instıtýt bitirgennen keıin M.Áýezov atyndaǵy Qazaq drama teatrynda, «Mosfılm» kınostýdııasynda, Qazaq SSR Memlekettik kıno komıtetinde, «Qazaqfılm» kınostýdııasynda, Almaty teatr jáne kórkemóner ınstıtýtynda jemisti eńbek etti.
Instıtýtty bitirgen soń M.Áýezov atyndaǵy Qazaq akademııalyq drama teatrynyń rejısseri, 1965 jyly bas rejısseri qyzmetterin atqardy.
1976 jyly SSSR halyq ártisi ataǵyna ıe boldy. Bunyń aldynda ǵana oǵan SSSR jáne Qazaq SSR-nyń memlekettik syılyǵy berilgen bolatyn.
Ázirbaıjan Mádıuly óziniń rejısserlik eńbek jolyn 1957 jyly Qazaqtyń memlekettik akademııalyq drama teatrynda Sh.Husaıynovtyń «Ertis jaǵasynda» atty pesasyn qoıýmen bastaǵan. Osy óner ordasynda júrip Q.Muhamedjanovtyń «Bóltirik bórik astynda», M.Áýezovtiń «Aıman-Sholpan», Q.Baıseıitov pen Q.Shańǵytbaevtyń «Beý, qyzdar-aı», Lope de Veganyń «Qyzǵanyshtan mahabbat» sekildi pesalaryn qoıý arqyly komedııa janrynda darynyn ushtaı tústi.
1970-1980 jyldary Á. Mámbetov ómiriniń eń belesti sátteri boldy. Ol teatrdan kıno salasyna ketip, ózin kıno salasynda synap kórdi. Osy jyldar kezeńinde keıinnen kórermenniń júregine jol tartyp, qazaq kınematografııa salasynyń altyn qorynan ózindik oryn alǵan «Jaýshy», «Qan men ter» fılmderi jaryq kórdi.
Budan keıingi jyldary Á. Mámbetov teatrǵa kórkemdik jetekshi retinde shaqyrylady. 1989 jyly SSSR Joǵarǵy keńesiniń depýtaty bolyp saılandy. 1999 jyly Memleket basshysynyń qabyldaýynda bolǵan Ázirbaıjan Mádıuly Elbasynyń «elorda teatryna basshylyq jasańyz» degen usynysyn qabyl alyp, Astanaǵa kelgen bolatyn.
Ol elordada Qalıbek Qýanyshbaev atyndaǵy Qazaq memlekettik mýzyka-dramalyq teatrdy basqardy. Onyń aldynda teatrdy jańa sapaly deńgeıge kóterýdiń úlken mindeti turǵan bolatyn.
Astana teatrynyń sahnasynda qoıylǵan «Qarakóz», «Qozy Kórpesh-Baıan sulý», «Ǵasyrdan da uzaq kún», «Ana - Jer-Ana» syndy taǵy da basqa kóptegen qoıylymdardy sahnalady.
«Otan», «Eńbek Qyzyl Tý», «Halyqtar dostyǵy» orden- medaldarymen marapattalǵan. «Halyq qaharmany» qurmetti ataǵy berilgen. SSSR jáne Qazaqstannyń memlekettik syılyǵynyń laýreaty, SSSR jáne Qazaqstannyń halyq ártisi atanǵan.
Astana qalasynyń qurmetti azamaty.
KSRO Omby oblysy Moskalensk aýdany Nıkolaevka aýylynda týǵan.
Omby aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtyn bitirgen.
Eńbek joly: Qazaq SSR Shyǵys Qazaqstan oblysy Katonqaraǵaı aýdany Chernıahovskıı atyndaǵy keńshardyń mehanık-kontrolery, mashına-traktor sheberhanasynyń meńgerýshisi, Qazaq mehanıkalandyrý jáne ǵylymı-zertteý ınstıtýtynda ǵylymı qyzmetker, zerthana meńgerýshisi. Aýyl sharýashylyǵyn elektrlendirý, Qazaq aýyl sharýashylyǵy ǵylymdary akademııasy mehanıkalandyrý, elektrlendirý jáne avtomattandyrý bóliminiń akademık-hatshysy, Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq akademııalyq aýyl sharýashylyǵy ǵylymı-zertteý ortalyǵynyń bas dırektorynyń birinshi orynbasary.
Ǵylymı qyzmeti: Topyraq óńdeý, sebý, tyńaıtqyshtar men gerbıtsıdter, qardy ustaý, olardy ázirleý jáne engizý úshin erozııaǵa qarsy mashınalar men quraldardyń jumys protsesterin jáne parametrlerin negizdeýdi zertteý.
Marapattary: Ǵylym jáne tehnıka salasyndaǵy KSRO Memlekettik syılyǵynyń laýreaty (1988), Qazaqstan Respýblıkasy Aýyl sharýashylyǵynyń eńbek sińirgen qyzmetkeri /2014 j.
Qaraǵandy qalasynda týǵan. Almaty memlekettik konservatorııasynyń vokaldyq fakýltetin (professor B.Jylysbaevtyń klasynda) bitirgen.
1962 jyldan Abaı atyndaǵy Qazaq memlekettik akademııalyq opera jáne balet teatrynyń ánshisi. 1964 jyldan Almaty memlekettik konservatorııasynda pedagogtik jumysta (1979 jyldan - dotsent) boldy.
Negizgi partııalary: Tarǵyn, Semen (E.Brýsılovskııdiń «Er Tarǵyn» jáne «Dýdaraı» operasynda), Janbota (M. Tólebaevtyń «Birjan-Sara» operasynda), Abaı (A.Jubanov pen L.Hamıdıdiń «Abaı» operasy).
«Qurmet belgisi» ordenimen, medaldarmen jáne Qazaq SSR Joǵarǵy Keńesiniń Qurmet gramotasymen marapattalǵan.
Eńbek joly: Kırov aýdany prokýratýrasynyń stajery; Sarqand aýdany prokýratýrasynyń tergeýshisi; Taldyqorǵan oblysy prokýratýrasynyń aǵa tergeýshisi; Taldyqorǵan qalasy prokýrorynyń kómekshisi (1990-1994); Taldyqorǵan garnızony áskerı sotynyń sýdıasy (1994-1996); Taldyqorǵan oblystyq sotynyń sýdıasy (1996-1997); Almaty oblystyq sotynyń kassatsııalyq sot alqasynyń sýdıasy (1997-2010); Almaty oblystyq sotynyń kassatsııalyq sot alqasynyń tóraǵasy (02.2010-02.07.2012); Almaty qalalyq sotynyń qylmystyq ister jónindegi apellıatsııalyq sot alqasynyń tóraǵasy (02.07.2012-08.2013).
2013 jyldyń qyrkúıek aıynan bastap qazirgi qyzmetinde.
Qaraǵandy polıtehnıkalyq ınstıtýtyn «Taý-ken ónerkásibi jáne geologııalyq barlaý salalaryndaǵy ekonomıka jáne josparlaý, ınjener-ekonomıst» mamandyǵy boıynsha bitirgen. 1996 jyly Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq Ǵylym akademııasynyń Ortalyq Qazaqstan bólimshesiniń ekonomıka ınstıtýtyn «Óndiristi jáne bıznesti uıymdastyrý (marketıng, menedjment, kásipkerlik, salalar boıynsha bıznes)» mamandyǵy boıynsha bitirgen. Ekonomıka ǵylymdarynyń kandıdaty ǵylymı dárejesin qorǵady. Eńbek jolyn 1993 jyly Halyqaralyq ınvestıtsııalar jáne saraptama basqarmasynyń, Bank salasyndaǵy sheteldik kredıtterge qyzmet kórsetý basqarmasynyń mamany bolyp bastady.
2003 jyldan bastap «QazMunaıGaz» UK AQ júıesinde jumys istedi
2019 jyldan - KAZENERGY munaı-gaz jáne energetıka salalaryn damytý qaýymdastyǵynyń atqarýshy dırektory.
2023 jyldan bastap – «ECOJER» Qazaqstan óńirlik ekologııalyq bastamalar qaýymdastyǵynyń Bas dırektory.
Almaty oblysynda týǵan. Semeı memlekettik ýnıversıtetin (1997), Qazaq memlekettik basqarý akademııasyn (1999) bitirgen.
Eńbek joly: «Sapar» JShS bas dırektory (1997-1998); «Elektrım» JShS marketıng jónindegi dırektory (1998-2000); TSC-group korporatsııasynyń marketıng jáne qarjy jónindegi vıtse-prezıdenti (2000-2001); «KEGOC» AQ Kommertsııalyq departament dırektorynyń orynbasary, kommertsııalyq dırektor, ekonomıka jónindegi basqarýshy dırektor, birinshi vıtse-prezıdenti (2001-2008); «Alataý jaryq kompanııasy» AQ prezıdenti (2008-06.2009); «KEGOC» AQ Baqylaý keńesiniń tóraǵasy, basqarma tóraǵasynyń birinshi orynbasary (06.2009-02.2012); «Samuryq-Energo» AQ basqarma tóraǵasynyń birinshi orynbasary (02.2012-15.12.2015); «KEGOC» AQ Basqarma tóraǵasynyń birinshi orynbasary (15.12.2015-02.2017); «KEGOC» AQ strategııa jáne bıznesti transformatsııalaý jónindegi basqarýshy dırektory (02.2017-04.2018); «KEGOC» AQ Basqarma tóraǵasynyń keńesshisi (2018 j.).
2019 jyldan beri qazirgi qyzmetinde.
Memlekettik jáne halyqaralyq nagradalar, syılyqtar, medaldar: «Qazaqstan Konstıtýtsııasyna 10 jyl» (2005), «Eren eńbegi úshin» (2010); «Qazaqstan Respýblıkasynyń eńbek sińirgen energetıgi».
Ol Qaraǵandy oblysynda týǵan. Evneı Bóketov atyndaǵy Qaraǵandy memlekettik ýnıversıtetin, L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetin bitirgen.
Eńbek joly: «Qazkommertsbank» Ashyq aktsıonerlik qoǵamy fılıalynyń jobalar men saýdany qarjylandyrý bóliminiń ekonomısi, Astana qalasyndaǵy «Bıznes-Aqparat» aqparattyq-kommertsııalyq ortalyǵy ókildiginiń dırektory (1996-1998); Qazaqstan Respýblıkasy Indýstrııa jáne saýda mınıstrliginiń saýda qyzmetin retteý departamentiniń eksporttyq baqylaý jáne eksport pen ımportty lıtsenzııalaý basqarmasy bastyǵynyń orynbasary, bólim bastyǵy, bas mamany (1998-2003); Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Senaty depýtatynyń kómekshisi, Pavlodar oblysy ákiminiń kómekshisi (2003-2005); Pavlodar oblysy ákimi apparaty basshysynyń orynbasary (2006); Pavlodar qalasy ákiminiń apparat basshysy, Pavlodar oblysy Pavlodar aýdanynyń ákimi (2006-2008); Pavlodar oblystyq kásipkerlik jáne ónerkásip basqarmasynyń bastyǵy (2008-2009); Memlekettik qyzmet ister agenttiginiń Qaraǵandy oblysy boıynsha basqarmasynyń bastyǵy, tártiptik keńesiniń tóraǵasy (2009-2011); Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik qyzmet isteri jónindegi agenttiginiń Ońtústik Qazaqstan oblysy boıynsha basqarmasynyń bastyǵy, Tártiptik keńestiń tóraǵasy (2011-2013); Astana qalasy Saryarqa aýdanynyń ákimi (2013-2015); Astana qalasy Almaty aýdanynyń ákimi (2015-2018). 2018 jylǵy aqpanda QR Prezıdenti Ákimshiliginiń memlekettik ınspektory bolyp taǵaıyndaldy. Qaraǵandy oblysy ákiminiń orynbasary (2018-2020).
Qazirgi qyzmetin 2020 jyldyń qyrkúıeginen beri atqaryp keledi.
Óskemen qalasynda týǵan. Shyǵys Qazaqstan memlekettik tehnıkalyq ýnıversıteti «Aqparattyq júıeler jáne energetıka» kafedrasyn «Jylý energetıkasy ınjeneri» mamandyǵy boıynsha (2008); B.Beıshenalıeva atyndaǵy Qyrǵyz mádenıet jáne óner ınstıtýtyn «Teatr jáne kıno aktrısasy» mamandyǵy boıynsha (2013) bitirgen.
2008 jyldan 2010 jylǵa deıin Jambyl atyndaǵy Shyǵys Qazaqstan oblystyq drama teatrynda jumys istegen.
Kınodaǵy rólderi: 2010 j. átkenshek (rej. T. Qarsaqpaev) – epızod; 2012 j. Bostandyq baǵasy (serııa, rej.J. Isabaeva, «KTK» telearnasy) – Sonıa; 2012 Paryz (serıal, rej. J. Poshanov, «Qazaqstan» telearnasy) – Gúljan; 2012-2013 jj Aýyldan qashý (serıal, 2 maýsym, rej. N. Adambaev, «7 kanal») – Aıjan; 2012 j. Qaısar men Sanjar (serıal) - jas áje-epızod; 2012 j.Taǵdyr (serııa, rej. A. Sahamanov) - medbıke-epızod; 2013 jyly Ustaz (serıal, «Qazaqstan» telearnasy) – Juldyz; 2013 j. Bajalar (serıal, «El-arna» telearnasy) – Darııa; 2013 j.muǵalimder (serıal, «NTK» telearnasy) – Maqpal;
Televızııalyq jobalar men baǵdarlamalar: 2008-2009 jj «Dvoe» (telekanal «Qazaqstan-Óskemen» telearnasy,); 2010 j. Ázil-ospaq baǵdarlamasy «Ázil-Mázir» («Ońtústik astana» telearnasy); 2011-2012 j. «Dýdar-aı» jobasy, «Ázil-kesh» jańa jyldyq shoý-baǵdarlama («Habar» telearnasy); 2012 j. «KZ-landııa» ázir-ospaq sketch-shoý («7 arna»); 2013 j. «Sol jyldar» baǵdarlamasy ( «Mádenıet» arnasy).