1700-den astam áıel saıası sebeptermen sottalyp, aqtalmaǵan
Semınar «NKVD GÝLAG lagerlerinde qýǵyn-súrginge ushyraǵan qazaqstandyqtardy, sondaı-aq olardyń otbasy múshelerin aqtaý jóninde» tájirıbe jáne aqparat almasý maqsatynda ótti. Sharany Memkomıssııanyń Jobalyq keńsesi men Aqmola oblysynyń ákimdigi birlesip uıymdastyrdy.
Semınar jumysy Memlekettik komıssııa múshesi, Jobalyq keńseniń basshysy jáne Ádisnama jónindegi Kishi komıssııanyń basshysy S.Qasymov ashty. Óz baıandamasynda S.Qasymov Keńes Odaǵynyń «Qyzyl terror» degen ataýǵa ıe bolǵan kezeńinde alǵashqy nusqaýlar men saıası sheshimder Trotskıı, Lenın, Dzerjınskıı tarapynan qabyldanǵanyn, ózderiniń saıası qarsylastary kontrrevolıýtsıonerlerge, aq gvardııashylarǵa, burynǵy ofıtserlerge, poptarǵa, kýlaktarǵa qarsy basqa da tap jaýlaryn beıtaraptandyrý úshin arnaıy lagerler qurylǵanyn atap ótti.
Aqmola oblysy ákiminiń orynbasary Aına Ermekqyzy Mýsralımova quttyqtaý sóz sóıledi.
Semınarda burynǵy Keńes Odaǵynda lagerler barlyq jerde derlik qurylǵandyǵy aıtyldy. Qysqa ýaqyt ishinde elde bolshevıkter bıliginiń halyqqa qarsy saıası baǵytymen kelispeıtinderdiń barlyǵyn qýdalaýǵa arnalǵan, birtutas júıe quryldy. Burynǵy Keńes Odaǵyndaǵy bundaı lagerler barlyq jerde derlik quryldy, óıtkeni jappaı saıası qýǵyn-súrgin barlyq aımaqta halyqtaryna qatysty boldy. Sondyqtan, baıandamashy atap ótkendeı, «biz jumysymyzdyń basynan bastap ádisnamada jáne árbir semınarda repressııanyń barlyq taqyrybyn da, jekelegen faktilerdi de saıasattandyrýǵa jol bermeý, basqa halyqtar men memleketterdi kinálamaý týraly aıttyq. Burynǵy Odaqtyń barlyq halyqtary zardap shekti. Bılik balalardy da, áıelderdi de aıamady».
Mysaly, ǵalymdar anyqtaǵandaı, búgingi kúni tolyq emes derekter boıynsha RSFSR QK – niń 58 – baby boıynsha ǵana saıası sebepter boıynsha kinásiz sottalǵan áıelderdiń sany, 1928-1937 jyldar kezeńinde respýblıka boıynsha – 3246, onyń ishinde 266-sy eń joǵary jazalaý sharasy - atý jazasyna kesilgen. Soltústik Qazaqstan oblysynda 58 bap boıynsha sottalǵan 33 áıeldiń barlyǵy atyldy. Qostanaı oblysynda 58 bap boıynsha sottalǵan 28 áıeldiń barlyǵy atyldy. Ǵalymdardyń málimetteri boıynsha, saıası sebeptermen sottalyp aqtalmaǵan áıelderdiń sany búginde 1700-den asady. Basqa baptar boıynsha qansha áıel aqtalmaǵanyn áli de aıqyndaý kerek.
Qýǵyn-súrginge ushyraǵandardyń ulttyq quramy: orystar, qazaqtar, ýkraındar, evreıler, lıtvalyqtar, belarýstar, tatarlar. Ólim jazasyna kesilgenderdiń arasynda kóptegen basqa etnostardyń ókilderi bar: ázerbaıjandar, armıandar, grýzınder, lıtvalyqtar, moldovalyqtar, mordvınder, sheshender, estondar, tipti «alys shetel» dep atalatyn elderdiń ókilderi – bolgarlar, vengrler, gollandtar, qaraqumyq, ıspan, ıtalıandyqtar, qytaılar, parsylar, fınder, japondar.
Qaraǵandy, Aqtóbe, Jezqazǵan, Stepnoı, Peschannyı, Lýgovoı, Dalnıı lagerleriniń jumystary uzaq ýaqytqa sozyldy. Sondaı-aq áıelder lagerleri, olardyń ishindegi eń tanymaly «ALJIR», tutqyn balalarǵa arnalǵan lagerler (balalar úıleri dep atalady). Qarlag aýmaǵynda sottalǵan balalardan turatyn 6 iri balalar úıi quryldy. Jas balalardy keńes halqynyń balalary ekendigin aıtyp shabytandyryp, al olardyń ata–analaryn «halyq jaýlary» retinde kórsetti. Sondyqtan olar óz famılııalary men ata-analarynan bas tartty. Sondaı-aq, 14-15 jasqa tolǵan tutqyn balalarǵa arnalǵan lagerler boldy. ІІHK №489 buıryǵyna sáıkes olar «Otanyn satqandardyń otbasy músheleri» retinde qabyldandy.
GÝLAG lagerleri - stalınızm qoldan jasaǵan baqytsyzdyqtyń, mazaq etý, adam men tulǵalardy qorlaý, olardyń bostandyǵyn tunshyqtyrýdyń ortasy boldy.
Keńes Odaǵynyń halyqtary sol bir qorqynyshty kezeńnen ótti jáne aman qaldy. Sodan keıin fashızmdi de jeńdi. Burynǵy odaqtas respýblıkalar, olardyń arasynda Qazaqstan da táýelsizdigin aldy. Qazaqstannyń barlyq jańa táýelsiz memleketterimen jaqsy, senimdi qarym-qatynas ornatty.
Semınar barysynda Memkomıssııanyń Jumys tobynyń jetekshisi, saıası ǵylymdarynyń doktory, professor N.P. Kalashnıkova jáne Qazaqstan Respýblıkasynyń 17 óńiriniń ókilderi sóıledi.
Basqosýda qýyn-súrgin saıasatyn zertteý taqyryby boıynsha jańa málimetter aıtyldy, nátıjeli pikir almasý ótti. Memlekettik komıssııanyń jumys toptarynyń barlyq zertteý baǵyttary boıynsha osyndaı semınarlar apta saıyn ótkiziletin bolady.