16 naýryz. Tulǵalar týǵan kún

ASTANA. QazAqparat – Búgin, 16 naýryz kúni tulǵalardan kimder dúnıege kelgen? QazAqparat oqyrmandaryna esimder kúntizbesin usynady.

ESІMDER

149 jyl buryn (1874-1938) aǵartýshy-pedagog, Alash qozǵalysynyń múshesi Tólegen IMANǴAZIEV dúnıege kelgen.

Batys Qazaqstan oblysynda týǵan. 1887-1890 jyldary Gýrev ýezine qarasty 2 klastyq bolystyq mektebin, Oral qalalyq orys-qazaq ýchılışesin bitirgen. 1890-1894 jyldary Orynbor orys-qazaq mektepteri muǵalimderi mektebin altyn medalmen támamdaǵan. 1917-1918 jyldary Aqpan tóńkerisinen soń jergilikti ózin-ózi basqarý júıesin qurý, zemstvolyq oqý-aǵartý isin jolǵa qoıý isine belsene aralasyp, Batys Alashorda oqý-bilim komıtetine múshe boldy. 1918-1929 jyldary Qaratóbede ótken ІІІ Oral bolystyq qazaq seziniń delegaty, Alash mılıtsııasynyń Oıyldaǵy mektebinde muǵalim qyzmetterin atqardy. 1929-1938 jyldary Jaqsybaı ortalaý mektebinde jaǵrafııa, orys tili jáne eńbekke baýlý pánderinen sabaq berdi. 1937 jyly buryn bolys bolyp, Batys Alashorda qyzmetine qatysqany úshin, «dinı qaıratkerler Q.Qýanyshqalıev, H.Nurmuhamedovpen baılanys jasady, panıslamızmdi nasıhattaýshy, belsendi Alashordashyl» degen aıyppen tutqynǵa alyndy. 1938 jyly atylyp, 1991 jyly aqtaldy.

85 jyl buryn (1938-2012) fızıka-matematıka ǵylymdarynyń doktory, professor Meıirhan Múbárákuly ÁBDІLDIN dúnıege kelgen.

Reseı Federatsııasynyń Altaı ólkesinde týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin, Lenıngrad memlekettik ýnıversıtetiniń aspırantýrasyn bitirgen. 1966-1970 jyldary – Qazaqstan Ǵylym akademııasy Astrofızıka ınstıtýtynyń kishi, aǵa ǵylymı qyzmetkeri. 1970 jyldan Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń professory, ýnıversıtet rektory bolǵan. Ǵalymnyń negizgi ǵylymı eńbekteri salystyrmalyq jáne gravıtatsııalyq teorııanyń kúrdeli máselelerin sheshýge arnalǵan. Eınshteınniń jalpy salystyrmalyq teorııasyndaǵy deneler qozǵalysy problemasyn zerttegen, denelerdiń ilgerilemeli jáne aınalmaly qozǵalysynyń relıatıvıstik teńdeýlerin negizdegen. Eınshteınniń gravıtatsııa teorııasy mehanıkasynyń máselelerin zertteýdiń jańa ádisterin damytyp, jalpy salystyrmalyq teorııasy negizinde deneler qozǵalysynyń adıabattyq teorııasyn jetildirgen. Deneniń menshikti aınalysy jónindegi máselelerdi zertteýde gıdrodınamıkalyq analogııany qoldaný ıdeıasyn usynǵan.

8 4 jyl buryn (1939-2004) jazýshy, Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri Qaldarbek NAIMANBAEV dúnıege kelgen.

Qazirgi Túrkistan oblysynyń Maqtaaral aýdanynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. 1960-1970 jyldary qazirgi «Jas Alash» gazetiniń redaktsııasynda ádebı qyzmetker, bólim meńgerýshisi, jaýapty hatshy, bas redaktordyń orynbasary qyzmetterin atqarǵan. 1970-1976 jyldary – «Bilim jáne eńbek» (qazirgi «Zerde») jýrnalynyń bas redaktory. 1976-1984 jyldary – Qazaqstan Jazýshylar odaǵy basqarmasynyń ekinshi hatshysy. 1986-1987 jyldary – Respýblıkalyq avtorlar quqyǵyn qorǵaý agenttiginiń dırektory. 1987-1988 jyldary – «Ara-Shmel» jýrnalynyń bas redaktory. 1988-1991 jyldary – «Jazýshy» baspasynyń dırektory. 1991-1996 jyldary Qazaqstan Jazýshylar odaǵy basqarmasynyń birinshi hatshysy qyzmetterin atqardy. 1992 jyldan Dúnıejúzi qazaqtary qaýymdastyǵy tóralqasy tóraǵasynyń birinshi orynbasary bolǵan. Ol Dúnıejúzi qazaqtary qaýymdastyǵy tóraǵasynyń birinshi orynbasary retinde sheteldegi qazaqtardyń tynys-tirshiligine qatysty problemalardy respýblıkanyń basshy bılik organdaryna jetkizip, olardyń oıdaǵydaı sheshilýine atsalysty. Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty boldy. Qalamgerdiń «Dańq tuǵyrynda», «Qoshtasqym kelmeıdi», «Bastaý», «Sol bir tún», «Úmit ótkeli», «Beımaza qonaq», «Aptap», «Shilde», «Kóktóbe», taǵy basqa kitaptary jaryq kórgen.

7 4 jyl buryn (1949-2003) fızıka-matematıka ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaqstan Memlekettik syılyǵynyń laýreaty Shaltaı SMAǴULOV dúnıege kelgen.

Almaty oblysynyń Balqash aýdanynda týǵan. Novosibir memlekettik ýnıversıtetin, KSRO ǴA Teorııalyq jáne qoldanbaly mehanıka ınstıtýtynyń aspırantýrasyn bitirgen. 1972-1984 jyldary aralyǵynda Reseıdiń joǵary oqý oryndarynda, ǵylymı-zertteý mekemelerinde qyzmet istegen. Osy kezeńde ol akademık N.ıAnenkonyń jetekshiligimen álemdik matematıka ǵylymynda áli sheshimin tappaǵan kúrdeli másele - Nave-Stoks problemasyn zertteýdi bastady. Osy problemany teorııalyq jáne qoldanbaly turǵydan zertteý ádisin dáleldep, usyndy. Bul álemdik matematıka ǵylymyna «Smaǵulov teoremasy» degen atpen úlken jańalyq retinde endi. 1984 jyly arnaıy shaqyrtýmen Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń matematıka fakýltetine jumysqa aýysqan ǵalym 1996-2001 jyldary Qazaqstan Respýblıkasy Mehanıka jáne matematıka ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń dırektory, 2001-2003 jyldary Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń mehanıka-matematıka fakýltetiniń dekany boldy. Smaǵulov esepteý matematıkasy, matematıkalyq modeldeý, matematıkanyń fızıkadaǵy teńdeý teorııasy máselelerin zerttep, osy ǵylym salalary boıynsha qazaqstandyq ǵalymdar mektebin qalyptastyrdy. Ǵylymnyń kókeıtesti máselelerine arnalǵan 120-dan asa ǵylymı eńbegi, sonyń ishinde 8 monografııasy jarııalandy. «Reseıdiń eńbek sińirgen ınjeneri». Sondaı-aq «Vychıslıtelnye tehnologıı», «Matematıcheskıı jýrnal», t.b. arnaýly ǵylymı basylymdardyń alqa múshesi-keńesshisi bolyp, birneshe halyqaralyq konferentsııalarda baıandama jasady. 2004 jyly Almaty oblystyq mektep-ınternatqa Smaǵulovtyń esimi berildi.