16 qazan. Jylnama
ATAÝLY KÚNDER
Dúnıejúzilik azyq-túlik kúni
Bul kún 1979 jyly belgilendi. Onyń maqsaty - planetadaǵy ashtyq máselesin sheshýge nazar aýdarý. Bul kúni 1945 jyly 16 qazanda qurylǵan Birikken Ulttar Uıymynyń Azyq-túlik jáne aýyl sharýashylyǵy uıymynyń qurylǵan kúniniń qurmetine tańdaldy. Bul halyqaralyq uıym álemniń ártúrli elderinde aýyl sharýashylyǵyn damytý máselelerimen aınalysdy. Bul uıymǵa 190-nan astam memleket múshe.
Dúnıejúzilik nan kúni
Mereke 2006 jyly Naýbaıshylar men kondıterlerdiń halyqaralyq odaǵynyń bastamasymen qurylǵan. Al datany tańdaý 1945 jyly 16 qazanda aýyl sharýashylyǵy men onyń óndirisin damytý máselelerimen aınalysatyn BUU-nyń Azyq-túlik jáne aýyl sharýashylyǵy uıymynyń qurylýymen baılanysty.
Qazaqstanda nan kúni
2019 jyldyń qyrkúıeginde Úkimet qaýlysymen Qazaqstan Respýblıkasynyń mereke kúnderiniń tizbesine tolyqtyrý engizilip, oǵan sáıkes 16 qazan Nan kúni bolyp belgilendi. Mereke kúni astyq jáne nan ónimderiniń joǵary mártebesin nyǵaıtý, sondaı-aq qazaq astyq ósirýshileri, un tartýshylary men naýbaıshylary eńbegin qurmetteý jáne moıyndaý belgisi retinde belgilendi.
Dúnıejúzilik omyrtqa kúni
2008 jyly 90 ulttyq hıroprotıkalyq assotsıatsııalardy biriktiretin Dúnıejúzilik hıropraktıkalyq federatsııamen qurylǵan. Ol omyrtqanyń densaýlyǵy men aýrýlary týraly habardarlyqty arttyrýǵa, emdelýshi uıymdarǵa, densaýlyq saqtaý mamandaryna jáne basqa da múddeli taraptarǵa omyrtqa aýrýyn dıagnostıkalaý, emdeý jáne aldyn alý boıynsha úzdik tájirıbelerdi talqylaýǵa jáne omyrtqa densaýlyǵyna tutas kózqarasty nasıhattaýǵa baǵyttalǵan.
ESTE QALAR OQIǴALAR
1939 jyly Besqaraǵaı, Kaganovıch jáne Pavlodar aýdandarynyń ortalyǵy Lebıaji aýylynda bólshektenýine baılanysty Lebıaji aýdany quryldy. Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesi Prezıdıýmynyń 1963 jylǵy 2 qańtardaǵy Jarlyǵymen Lebıajın aýdany taratylyp, onyń aýmaǵy Pavlodar aýyldyq okrýginiń quramyna endi. Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesi Prezıdıýmynyń 1964 jylǵy 31 jeltoqsandaǵy Jarlyǵymen Lebıajın aýdany qaıtadan quryldy.
1940 jyly respýblıkada alǵashqylardyń biri bolyp uly aqyn, qazaq qoljazba ádebıetiniń negizin salýshy, aǵartýshy, kompozıtor Abaıdyń Semeı memlekettik tarıhı-mádenı, ádebı-memorıaldyq murajaı-qoryǵy ashyldy. Onda 20 myńnan astam eksponat, onyń ishinde qazaqtyń uly oıshylynyń kóptegen jeke zattary bar. Munda 13 myń dana sırek basylymdardy qamtıtyn kitaphana qory da bar.
1972 jyly Almatyda daryndy balalarǵa arnalǵan O.Jáýtikov atyndaǵy Respýblıkalyq mamandandyrylǵan fızıka-matematıka orta mektep-ınternaty (RSFMMI) quryldy, onyń maqsaty elimizdiń barlyq aımaqtarynan matematıka jáne fızıka salasynda daryndy balalardy anyqtaý jáne olardyń odan ári damytý.
1991 jyly «Qazaq KSR Prezıdentin saılaý týraly» Zańǵa qol qoıyldy, oǵan sáıkes 1991 jyly 1 jeltoqsanda el kóshbasshysynyń birinshi jalpyhalyqtyq saılaýy ótti.
2006 jyly Máskeýde aıtýly oqıǵa boldy: 1890 jyly negizin qalaǵan F.Pavlenkov «Keremet adamdar ómiri» serııasynan «Muhtar Áýezov» kitaby reseılik oqyrmandar men ádebıettanýshy ǵalymdardyń keń aýqymyna usynyldy. Máskeýdegi «Molodaıa gvardııa» baspasynyń ómirbaıandar serııasy qazaqtyń uly jazýshysy, ǵalymy Muhtar Áýezov týraly Nıkolaı Anastasevtyń sheberlikpen jazǵan kitabymen tolyqty.
2007 jyly Qazaqstan, Iran jáne Ázerbaıjan temirjol jelisin salý týraly kelisimge qol qoıdy. Qujatqa Tegeranda ótken Kaspıı mańy elderi basshylarynyń sammıti aıasynda qol qoıyldy. Bul joba Qazaqstannan Iranǵa Túrkimenstan arqyly Ózen – Qyzylǵaıa – Bereket – Etrek – Gorgan baǵyty boıynsha temir jol salýdy qamtydy.
2015 jyly Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulttyq Banki «Shyǵys kúntizbesi» serııasynan «Meshin jyly» eskertkish altyn jáne kúmis monetalaryn jáne «Qazaqstannyń faýnasy men florasy» serııasynan «Jumaq shybynshysy» eskertkish kúmis monetalaryn aınalymǵa shyǵardy. Ekeýi de 500 teńge turady.
2016 jyly qazaqstandyq rejısser Elzat Eskendirdiń «Óliara» fılmi (Maýsymaralyq, 2016) Ońtústik Koreıada ótken Pýsan halyqaralyq kınofestıvalinde (BIFF, Pýsan halyqaralyq kınofestıvalinde) júlde aldy. Qazaqstandyq qysqametrajdy fılm Azııalyq Oskardy aldy. Fılm qazaq jazýshysy Oralhan Bókeıdiń osy attas áńgimesi negizinde túsirilgen.
2017 jyly Almatyda shahmatshylar odaǵynyń prezıdenti «Almaty kýbogy-2» halyqaralyq shahmat týrnıri ótti, onyń jeńimpazy qazaqstandyq shahmatshy, qyzdar arasynda tórt dúrkin álem chempıony, erler arasyndaǵy halyqaralyq sheber jáne áıelder arasyndaǵy grossmeıster Jansaıa Ábdimálik boldy. 9 týrdyń qorytyndysy boıynsha Jansaıa 7,5 upaı jınap, 1 orynǵa ıe boldy. Sonymen qatar, Jansaıdyń reıtıngtik kórsetkishin atap ótken jón – 2679. Nátıjesinde shahmatshynyń halyqaralyq reıtıngi 80 upaıǵa kóterildi.
Týrnırge 9 elden, sonyń ishinde Qazaqstannan 54 shahmatshy (onyń ishinde 9 halyqaralyq grossmeıster jáne 9 halyqaralyq sheber) qatysty.
2019 jyly Eýropa Keńesinde Qazaqstan Respýblıkasy men Eýropa Keńesi arasyndaǵy elimizdiń sybaılas jemqorlyqqa qarsy memleketter tobyna (GRECO) qosylýy týraly kelisimge qol qoıý rásimi ótti. Bolashaqta bul Eýropa elderimen quqyqtyq kómek kórsetý, qylmyskerlerdi ekstradıtsııalaý jáne zańsyz alynǵan múlikti qaıtarý boıynsha yntymaqtastyqty nyǵaıtady jáne Qazaqstan quqyq qorǵaý organdarynyń qyzmetkerleriniń jedel izdestirý sharalaryna qatysýyna negiz bolady.
2019 jyly Óskemende Atom energııasy jónindegi halyqaralyq agenttiktiń (MAGATE) Qazaqstandaǵy Tómen baıytylǵan ýran bankine (TBU) tómen baıytylǵan ýrannyń birinshi partııasyn tapsyrý rásimi ótti.
MAGATE LEU banki atom elektr stantsııalarynda standartty jeńil sý reaktoryna otyn jasaý úshin jaramdy 90 metrıkalyq tonna ýran geksaftorıdin saqtaıdy. Bul LEU qory radıoaktıvti qaldyqtar bolyp tabylmaıdy, halyqqa nemese qorshaǵan ortaǵa qaýip tóndirmeıdi jáne MAGATE-ge múshe memleketter saıası sebepter boıynsha dástúrli otyn jetkizýdi toqtatýǵa tap bolǵan jaǵdaıda beriledi.
2021 jyly Kıpr Respýblıkasy Prezıdentiniń saraıynda «Jyl dıplomatyn» marapattaý rásimi ótti. Bedeldi nomınatsııa Qazaqstannyń Elshisi Satybaldy Burshaqovqa berildi.
Qazaqstandyq dıplomat óz sózinde bul mártebeli syılyqqa ıe bolý elimizdiń halyqaralyq qoǵamdastyqtaǵy, atap aıtqanda, Eýropalyq Odaqpen qarym-qatynastaǵy belsendi rólin moıyndaý ekenin atap ótti.
2021 jyly Birikken Ulttar Uıymy Bas Assambleıasynyń Birinshi komıtetiniń otyrysy aıasynda Semeı polıgonynyń jabylýynyń 30 jyldyǵyna oraı Qazaqstan Respýblıkasy men Kırıbatı Respýblıkasy oń nátıjelerdi qoldaý týraly Birlesken málimdeme jasady. ıAdrolyq qarýǵa tyıym salý týraly shartqa sáıkes mindettemeler.
Shart boıynsha oń mindettemeler ıadrolyq synaqtardan keıin radıatsııalyq lastanýǵa ushyraǵan halyqty jáne qorshaǵan ortany saýyqtyrý boıynsha kómek kórsetý sharalaryn qarastyrady.
Kırıbatı – HH ǵasyrdyń 50-60 jyldarynda AQSh pen Ulybrıtanııanyń ıadrolyq synaqtarynyń zardaptarynan zardap shekken Tynyq muhıtyndaǵy araldy memleket.