16 qazan. QazAqparat kúntizbesi
ATAÝLY KÚNDER
Qazaqstanda Nan kúni
2019 jyly qyrkúıekte Úkimettiń qaýlysymen Qazaqstan Respýblıkasynyń merekelik kúnder tizbesine tolyqtyrý engizildi. Soǵan baılanysty 16 qazan kúni Nan kúni dep bekitildi.
Merekelik kún astyq jáne nan ónimderiniń joǵary mártebesin bekitý, sonymen qatar qazaqstandyq dıqanshy, un tartýshy jáne naýbaıshylardyń eńbegin qurmetteý maqsatynda bekitildi.
Qazaqstanda orman sharýashylyǵy qyzmetkerleriniń kúni
Merekeni Qazaqstan Úkimeti 2017 jyly resmı túrde bekitken. Jyl saıyn qazannyń úshinshi jeksenbisinde atap ótiledi. Bul kásibı mereke ormanǵa qamqorlyq jasaýdy tańdaǵan mamandardyń – túrli qıyn jaǵdaılarda jumys jasaıtyndardyń jumys mańyzdylyǵyn atap ótýge tamasha sebep bolady.
Dúnıejúzilik júrekti qaıta iske qosý kúni
Dúnıejúzilik júrekti qaıta iske qosý kúniniń tarıhy 2012 jyly Eýroparlament Eýropalyq júrek toqtaýy týraly habardar bolý aptalyǵyn belgilegen kezde bastaldy.
Ol bastapqyda eýropalyq deńgeıde quryldy, keıin álemniń basqa bólikterine tarady. Jyl saıyn 16 qazanda Eýropalyq reanımatsııa keńesine múshe uıymdar tegin sheberlik saǵattaryn ótkizedi. Onda árbir adam júrek reanımatsııasyn (keýde qýysyn qysý) jáne AED (avtomatty syrtqy defıbrıllıator) qoldanýdy úırene alady.
Dúnıejúzilik omyrtqa kúni
2008 jyly 90 ulttyq hıropraktıka qaýymdastyǵyn biriktiretin Dúnıejúzilik hıropraktıka federatsııasy qurdy. Ol omyrtqa aýrýlary týraly habardarlyqty arttyrýǵa, emdelýshiler uıymdaryna, densaýlyq saqtaý mamandaryna jáne basqa da múddeli taraptarǵa omyrtqa aýrýlaryn dıagnostıkalaý, emdeý jáne aldyn alý boıynsha ozyq tájirıbelerdi talqylaýǵa múmkindik berýge baǵyttalǵan.
Búkilálemdik azyq-túlik kúni
BUU Azyq-túlik jáne aýyl sharýashylyǵy uıymynyń qurylǵan kúnine oraı (1945 jylǵy 16 qazan) jyl saıyn toılanady. Búkilálemdik nan kúni Meıram Halyqaralyq naýbaıshylar jáne naýbaıshy-kondıterler odaǵynyń bastamasymen 2006 jyly bekitildi. 1945 jylǵy 16 qazanda BUU-nyń aýyl sharýashylyǵy men onyń ónimderin damytý máselelerimen aınalysatyn Azyq-túlik jáne aýylsharýashylyq uıymy qurylǵan bolatyn. Nan kúni meıramyn toılaýǵa 16 qazannyń tańdalýynyń mánisi osynda jatyr.
Dúnıejúzilik nan kúni
Mereke 2006 jyly Halyqaralyq naýbaıshylar jáne naýbaıshy-kondıterler odaǵynyń bastamasymen bekitildi. 1945 jyly 16 qazanda aýyl sharýashylyǵynyń damýyndaǵy máselelerdi sheshýmen aınalysatyn BUU-nyń Azyq-túlik jáne aýyl sharýashylyǵy uıymy qurylǵandyqtan, osy kún tańdaldy.
Dúnıejúzilik anestezııa kúni
Anestezııa – júıke sezimtaldyǵynyń joǵalýy. Jasandy anestezııany hırýrgııalyq operatsııany aýyrtpaý úshin qoldanady. Anestezııa jalpy, jergilikti jáne julyn-mı suıyqtyǵy anestezııasy bolyp bólinedi. 1846 jylǵy qazannyń 16-synda tis dárigeri Tomas Morton alǵash ret efır narkozymen operatsııa ótkizdi. Sodan beri bul kúndi dúnıejúzi Anestezıologtar kúni dep esepteıdi.
ESTE QALAR OQIǴALAR
1939 jyly Qazaq SSR Joǵarǵy Keńesi Prezıdıýmynyń 1939 jylǵy 16 qazandaǵy Jarlyǵymen Lebıaji aýdany quryldy. 1963 jylǵy 2 qańtarda Lebıaji aýdany joıylyp, onyń aýmaǵy Pavlodar aýyldyq aýdanynyń quramyna engizildi. 1964 jylǵy jeltoqsanda Lebıaji aýdany qaıta quryldy.
1940 jyly Semeı qalasynda qazaqtyń uly aqyny, jazba ádebıetiniń negizin qalaýshy, fılosof, aǵartýshy, kompozıtor Abaıdyń murajaıy ashyldy. Respýblıkada alǵashqylardyń biri bolyp ashylǵan bul murajaı ortalyq Shyǵys pen Batysty baılanystyryp otyr. Abaı murajaıyna 20 myń jádiger qoıylǵan. Olardyń qatarynda Abaıdyń kózin kórip, ózi tutynǵan zattar da kezdesedi. Sondaı-aq, munda 13 myń kitap qory bar kitaphana jumys isteıdi.
1972 jyly O. Jáýtikov atyndaǵy Respýblıkalyq daryndy balalarǵa arnalǵan mamandandyrylǵan fızıka-matematıka orta mektep-ınternaty ashyldy. Bul respýblıkalyq jáne halyqaralyq olımpıadalar men ǵylymı jobalar saıysynan kóptegen júldeli oryndarǵa ıe bolyp, eń joǵary kórsetkishterge jetken Qazaqstan mektepteriniń biri. Atalǵan oqý ornynda 9-11 synyp oqýshylary bilim alady.
1991 jyly Qazaq KSR-iniń Prezıdentin saılaý týraly Zań qabyldandy. Osy Zańǵa sáıkes el kóshbasshysyn tańdaý jolyndaǵy búkilhalyqtyq birinshi saılaý ótti.
2006 jyly Máskeýde reseılik oqyrmandar men ádebıettanýshylar tobyna 1890 jyly F. Pavlenkov negizin qalaǵan «Tamasha adamdardyń ómiri» toptamasyna kirgen «Muhtar Áýezov» kitaby tanystyryldy. Onyń avtory – Nıkolaı Afanasev.
2007 jyly Qazaqstan, Iran jáne Ázerbaıjan temir jol tarmaǵynyń qurylysy týraly kelisimge qol jetkizildi. Tegeranda Kaspıı mańyndaǵy memleket basshylary sammıti sheńberinde, Nursultan Nazarbaev, Ilham Álıev, Mahmýd Ahmadınejad kelisimge qoldaryn qoıdy. Bul joba temir jol qurylysyn Qazaqstannan Iranǵa Túrikmenistan arqyly Ózen-Qyzylqııa-Bereket-Etrek-Gorgan baǵytynda qarastyrylǵan.
2015 jyly QR Ulttyq banki «Shyǵys kúntizbesi» serııasynyń «Meshin jyly» altyn jáne kúmis eskertkish monetalaryn, «Qazaqstannyń florasy men faýnasy» serııasynyń «Shybynshy torǵaı» kúmis eskertkish monetasyn aınalymǵa shyǵardy. Monetalardyń nomınaly – 500 teńge.
2016 jyly qazaqstandyq rejısser Elzat Eskendirdiń «Óliara» (Off-season, 2016) fılmi Ońtústik Koreıada ótken Pýsan halyqaralyq kınofestıvaliniń (BIFF, Busan International Film Festival) marapatyna ıe boldy. Azııa «Oskaryn» alǵan fılm Oralhan Bókeıdiń «Óliara» povesiniń jelisimen túsirilgen bolatyn.
2017 jyly Almatyda shahmattan President Almaty Union chessplayers Cup-2 halyqaralyq týrnıri ótti. Onda erler arasyndaǵy halyqaralyq sheber jáne áıelder arasyndaǵy grossmeıster ataǵyna ıe Jansaıa Ábdimálik jeńimpaz atandy. Dodaǵa 9 eldiń 54 shahmatshysy (9 halyqaralyq grossmeıter, 9 halyqaralyq sheber) qatysty.
Jansaıa 9 týrdyń qorytyndysy boıynsha 7,5 upaı jınap, 1-oryndy ıelendi. Daryndy qyzdyń reıtıng performansy 2679 boldy. Týrnır qorytyndysy boıynsha Jansaıanyń halyqaralyq reıtıngi 80 upaıǵa joǵarylady.
2019 jyly Eýropa Keńesinde Qazaqstannyń sybaılas jemqorlyqpen kúresetin memleketter tobyna (SJKMT) qosylý kelisimine qol qoıý rásimi ótti. SJKMT-na qosylý sybaılas jemqorlyq úshin qylmystyq jaýapkershilik týraly Konventsııany ratıfıkatsııalaýǵa múmkindik beredi. Bul keleshekte quqyqtyq kómek kórsetý, qylmyskerlerdi ekstradıtsııalaý jáne olar zańsyz ıemdengen múlikti qaıtarý máseleleri boıynsha Eýropa elderimen yntymaqtastyqty nyǵaıtýǵa múmkindik beredi jáne halyqaralyq tergeý tapsyrmalary boıynsha júrgiziletin Eýropa memleketteriniń terrıtorııasyndaǵy jedel izdestirý sharalaryna Qazaqstannyń quqyq qorǵaý organdary qyzmetkerleriniń qatysýyna negiz bolady.
2019 jyly Óskemen qalasynda Atom energııasy jónindegi halyqaralyq agenttiktiń (MAGATE) ókilderiniń qatysýymen Uıymnyń Qazaqstandaǵy Tómenbaıytylǵan ýran bankine tómen baıytylǵan ýrannyń alǵashqy partııasyn jetkizý rásimi ótti.
MAGATE tómen baıytylǵan ýran bankinde atom elektr stantsııalarynda standartty jeńil sý reaktorynda otyn óndirýge jaramdy 90 metrıkalyq tonna ýran geksaftorıdi saqtalady. TBÝ-dyń bul qory radıoaktıvti qaldyq emes, halyqqa jáne qorshaǵan ortaǵa qaýip tóndirmeıdi jáne MAGATE-ge múshe memleketter saıası sebeptermen dástúrli otyn jetkiziliminiń toqtatylýyna ushyraǵan jaǵdaılar úshin qarastyrylǵan.
2020 jyly elimizge 1941-1945 jyldardaǵy Ekinshi Dúnıejúzilik Soǵysqa qatysqan qazaqstandyqtar týraly biregeı muraǵat materıaldary Qazaqstanǵa berildi. Onda soǵysqa qatysqan barlyq polkterdiń, bólimsheler men bólimderdiń qalaı jáne qaıda shaıqasqany týraly tizimder men materıaldar bar. Sonymen qatar Bas shtab bastyqtary men Joǵary Bas Qolbasshy jáne Stavka jetekshisiniń sol kezderi qabyldaǵan sheshimderiniń túpnusqa qujattary jınaqtalǵan. Onymen qosa, panfılovshylardyń Máskeýdiń túbinde ótkizgen alǵashqy shaıqastary týraly jazylǵan materıaldar jarııalanǵan gazettiń 1941-1942 jyldardaǵy nómirleriniń túnusqasy berildi.
2020 jyly alǵash ret «Ál-Farabı» entsıklopedııasy qazaq tilinde jaryq kórdi. Onda tarıhı derekter, málimetter, geografııalyq nysandar, bıografııalyq derekter, oıyshyldyń ómirlik joly men ǵylymı murasy (traktattar men olarǵa berilgen túsindirmeler), túsinikter men termınder, arab-musylman renessansy kezeńindegi belgili ǵylymdardyń eńbekteri jınaqtalǵan.
Qazaq tilindegi biregeı enıklopedııa izgilikti qoǵam qurý úshin gýmanızm qaǵıdattaryna qurylǵan Ál-Farabıdiń barlyq murasyn túsindiredi.
2021 jyly Kıpr Respýblıkasy Prezıdentiniń saraıynda Kıpr Syrtqy ister mınıstri Nıkos Hrıstodýlıdestiń qoldaýymen Saýda-ónerkásip palatasynyń «Jyl dıplomaty» syılyǵymen marapattaý rásimi ótti. Júldege Qazaqstan elshisi Satybaldy Burshaqov ıe boldy.
Óz sózinde qazaqstandyq dıplomat osy marapattaý elimizdiń halyqaralyq qoǵamdastyqtaǵy, atap aıtqanda, Eýropalyq odaqpen qarym-qatynas qurýdaǵy belsendi rólin taný bolyp tabylatynyn atap ótti.
2021 jyly BUU Bas Assambleıasynyń Birinshi komıtetiniń otyrysynda Semeı synaq polıgony jabylýynyń 30 jyldyǵyna oraı Qazaqstan Respýblıkasy men Kırıbatı Respýblıkasy ıAdrolyq qarýǵa tyıym salý týraly sharttyń (ıAQTSSh) aıasyndaǵy oń mindettemelerin qoldaıtyn Birlesken málimdeme qabyldady.
Atalǵan sharttyń oń mindettemeleri ıadrolyq synaqtardan keıingi radıatsııadan zardap shekken azamattardy ońaltý jáne qorshaǵan ortany qalpyna keltirý boıynsha kómek sharalaryn kózdeıdi.
Kırıbatı – Tynyq muhıttegi araldyq memleket, HH ǵasyrdyń 50-60 jyldarynda AQSh men Ulybrıtanııa júrgizgen ıadrolyq synaqtardyń saldarynan zardap shekken.