15 sáýir. Jylnama
ATAÝLY KÚNDER
Ulttyq ǵashyqtar kúni
Qazaqstan ǵashyqtary «Ulttyq ǵashyqtar kúni» merekesin kóp jyldan beri toılap keledi. Ol 2011 jyly 14 aqpan – Áýlıe Valentın kúnine balama retinde paıda boldy. Mereke Qozy-Kórpesh esimdi jigit pen Baıan sulý qyzdyń qaıǵyly mahabbatyn baıandaıtyn qazaq ańyzynyń keıipkerlerine arnalǵan.
Dúnıejúzilik óner kúni
Halyqaralyq óner qaýymdastyǵy (IAA) belgilep, birinshi ret 2012 jyly atalyp ótti. Beıneleý óneriniń barlyq túrlerine arnalǵan halyqaralyq kúndi atap ótý ıdeıasy alǵash ret Meksıkanyń Gvadalahara qalasynda ótken Halyqaralyq óner qaýymdastyǵynyń 17-shi Bas assambleıasynda aıtyldy. Ony Túrkııa ókili usynyp, Frantsııa, Qytaı, Kıpr, Shvetsııa, Japonııa, Slovakııa, Mavrıkııa jáne Norvegııa elderiniń delegattary qoldady.
15 sáýir kúniniń tańdalǵan sebebi, bul – ataqty ıtalıandyq sýretshi Leonardo da Vınchı dúnıege kelgen kún (1452 jyl).
Halyqaralyq mádenıet kúni
1935 jyldyń 15 sáýirinde kórkem jáne ǵylymı mekemeler men tarıhı eskertkishterdi qorǵaý týraly halyqaralyq kelisim – Rerıh Pahtisiniń qabyldanýyna oraı quryldy. 15 sáýir kúni Halyqaralyq mádenıet kúnin belgileý týraly usynysty 1998 jyly Mádenıetti qorǵaý halyqaralyq lıgasy jasady.
Ekologııalyq bilim kúni
Ádette ár eldegi ulttyq tabıǵatty qorǵaý uıymdarynyń bastamasymen atalyp ótedi. Bul merekeniń tarıhy 1992 jyly, BUU-nyń Rıo-de-Janeıro qalasynda Qorshaǵan orta problemalaryn talqylaý boıynsha konferentsııasy ótken kezden bastaý alady.
Ekologııalyq bilim kúnin ótkizýdiń negizgi maqsaty – ekologııalyq bilimdi ilgeriletip, Jer shary turǵyndarynyń ekologııalyq mádenıetin qalyptastyrý, jas urpaqtyń boıynda tabıǵat jáne onyń qorlaryna qurmet sezimin tárbıeleý.
ESTE QALAR OQIǴALAR
1925 jyly Aqmeshit (qazirgi Qyzylorda) qalasynda Qyrǵyz (Qazaq) AKSR Keńesteriniń V sezi ótti. 15-19 sáýir aralyǵynda ótken sezde Ahmet Baıtursynulynyń halyqqa óziniń tarıhı «qazaq» atyn qaıtarý jónindegi usynysy qaralyp, qoldaý tapty.
«Qyrǵyz basqa, qazaq basqa ekenin qazaq balasy tegis bilse de, bul kúnge sheıin eshteńe demeı, tymaqtary salpıyp keledi. Ony ótken zamandardyń aǵymdary kóterse de, qazirgi kúnde ult atyn jasyrýdy, ult tarıhy ondaı jańsaqtyqty kótermeıdi», - dep sóılegen eken Ahmet Baıtursynuly.
Osylaısha, Ahmet Baıtursynulynyń dál osy kúngi ult aldyndaǵy taǵy bir uly eńbegi – qazaqty qaıtadan qazaq atandyryp bergeni boldy.
1993 jyly Brıýssel qalasynda Qazaqstan Respýblıkasynyń Belgııa Koroldigindegi Elshiligi ashyldy.
2005 jyly Londonda Qazaqstan Respýblıkasy «Azyq-túlik kelisimshart korporatsııasy» AQ-nyń Ulybrıtanııadaǵy ókildigi resmı ashyldy.
2006 jyly Túrkııa Jazýshylar men óner qaıratkerleri qoǵamy 2005 jyldyń qorytyndysy boıynsha QR Prezıdenti Nursultan Nazarbaevqa «Túrki álemine qyzmeti úshin» syılyǵyn berdi. «Túrki álemine sińirgen eńbegi úshin» syılyǵyn QR Elshiliginiń ókilderine Túrkııanyń eks-prezıdenti jáne álemdik bedeldi saıasatker Súleıman Demırel keıinnen QR Prezıdenti Nursultan Nazarbaevqa tapsyrý úshin tabys etti.
2008 jyly tarıhta alǵash ret «Shoqan Ýálıhanov» atyndaǵy qazaqstandyq ıahta Atlant muhıtymen júzip ótti. ıAhta komandasy úsh apta ishinde jer sharyn sharlap shyqty.
Qazaqstandyqtar muhıt arqyly ótýdi 2008 jylǵy naýryzdyń 25-inde Kanar araldarynan bastady. Ortalyq Azııa Jaǵrafııa qoǵamynyń keńsesine sáýirdiń 15-inde qazaqstandyq keme Barbados jaǵalaýyna kelgende joryqtyń aıaqtalǵany týraly habarlama berildi. Ekıpajdyń barlyq tórt adamy da ІІІ dárejeli Polıar juldyzy syılyǵyna usynyldy.
2010 jyly Almatyda «Qazposhta» AQ Jeńistiń 65 jyldyǵyna arnalǵan poshta markasyn aınalymǵa shyǵardy. Markada «Máńgi alaýdyń» aıasynda Máskeý qalasyn qorǵaý kezinde soǵysta erlik kórsetken 28 panfılovshylarǵa arnalǵan saıabaqtaǵy Dańq memorıaly beınelengen. Markanyń nomınaly – 32 teńge. Sýretshisi – Danııar Muhamedjanov.
2016 jyly Astanada «Jibek joly» rallıiniń resmı ókildigi ashyldy. Mundaı ofıster Máskeýde, Parıjde, Beıjińde bar.
2017 jyly Aqtaýdaǵy «Qazteńiztransflot» kompanııasynyń ǵımaratynda Lıtva ókildigi ashyldy. Lıtva Respýblıkasynyń Mańǵystaý oblysyndaǵy qurmetti konsýly laýazymyna Marat Ormanov taǵaıyndaldy.
2018 jyly Qazaqstan alǵash ret London kitap jármeńkesine qatysty. Onda «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy, sondaı-aq qazaq ádebıetiniń klassıkteri – Muhtar Áýezovtiń, Oralhan Bókeıdiń, Gerold Belgerdiń shyǵarmalary tanystyryldy. Usynylǵan shyǵarmalardyń barlyǵyn brıtanııalyq aýdarmashy Saımon Geıgan aǵylshyn tiline aýdardy.
2019 jyly Beıjińde China Outbound Travel & Tourism Market (COTTM) dástúrli iri kórmesinde Qazaqstannyń týrıstik áleýeti tanystyryldy. Qytaımen jumys isteıtin 11 qazaqstandyq týrıstik operator aýmaǵy 60 sharshy metr pavılonda kórme qatysýshylaryn qabyldap, Qazaqstan Respýblıkasy, onyń týrıstik baǵdarlary, ónimderi týraly aqparat berdi.
2021 jyly Japonııada qazaqtar qaýymdastyǵy quryldy. Japonııada alǵash ret qurylǵan qoǵamdyq uıymnyń maqsaty – osy elde turatyn Qazaqstannyń azamattary men qandastardy biriktirý jáne ózara qoldaý kórsetý. Ózara yntymaqtastyqty ornatý, mádenı-gýmanıtarlyq jobalardy iske asyrý jáne aqparattyq qoldaý qaýymdastyq qyzmetiniń negizgi baǵyttary retinde aıqyndalǵan.
2022 jyly QR Ulttyq mýzeıinde túrki, ejelgi qazaq, shaǵataı, parsy, arab tilderindegi biregeı qoljazbalar kórmesi ashyldy. Jalpy, 32 qoljazba usynylǵan. Olardyń ishinde eń baǵalysy – Ystanbulda túpnusqasy saqtalǵan Quran, kóne qazaqsha jazylǵan túpnusqasy Brıtanııadaǵy mýzeıde saqtalǵan «Taýarıh-ı gýzıda-ıı nusrat-name» kitaby boldy.
2022 jyly Reseı ulttyq kitaphanasynda qazaq qoǵam qaıratkeri, lıngvıst ǵalym Ahmet Baıtursynulynyń 150 jyldyǵyna jáne kórnekti jazýshy, akademık Muhtar Áýezovtiń 125 jyldyǵyna arnalǵan kitap kórmesiniń saltanatty ashylý rásimi ótti. Kórmege Ahmet Baıtursynulynyń «Qazaq» gazetindegi 100-ge jýyq biregeı maqalasy, Muhtar Áýezovtiń 1929 jyly qazaq balalaryna arnalyp basylǵan «Jańa aýyl» orys tilindegi álippesi qoıyldy.
2022 jyly Almatyda KSRO halyq ártisi Roza Baǵlanovaǵa eskertkish qoıyldy. Іs-shara kórnekti opera jáne estrada ánshisi Roza Baǵlanovanyń 100 jyldyǵyn merekeleý aıasynda ótti.
Jambyl atyndaǵy Qazaq memlekettik fılarmonııa ǵımaratynyń aldyna ornatylǵan qola eskertkishtiń bıiktigi – 4,8 metr. Bul mekemeniń sahnasynda Roza Baǵlanova 1949 jyldan 1960 jyldarǵa deıin óner kórsetken.