14 qarasha – Dúnıejúzilik qant dıabetimen kúres kúni
Bul týraly Kazinform QR Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń baspasóz qyzmetine silteme jasap habarlaıdy.
Dúnıejúzilik qant dıabetimen kúres kúniniń maqsaty - halyqtyń barlyq toptarynyń aýrýdyń belgileri, múmkin bolatyn asqynýlar jáne dıspanserleý men profılaktıkalyq medıtsınalyq tekserýden ótý qajettiligi týraly habardar etý.
Halyqaralyq dıabet federatsııasynyń (IDF) derekteri boıynsha, álemde qant dıabeti dıagnozy qoıylǵan shamamen 537 mıllıon adam bar. 2045 jylǵa qaraı olardyń sany 783 mıllıonǵa deıin artady dep kútilýde.
Qazaqstanda 439 327 myń eresek jáne 5132 bala qant dıabetimen ómir súredi.
Aýrýdyń kórinisteri: únemi qatty shóldeý, jıi nesep shyǵarý, degıdratatsııa, qatty ashtyq sezimi, sharshaý; kórý qabiletiniń buzylýy, bulshyqet álsizdigi, teriniń qyshýy jáne titirkenýi. Eger siz belgilerdiń birin baıqasańyz, dereý dárigerge habarlasyńyz!
Qant dıabetiniń damýy organızmdegi kómirsýlar almasýynyń buzylýymen baılanysty. Qant dıabeti organızm qandaǵy qant (glıýkoza) deńgeıin túsire almaǵan kezde paıda bolady. Qan qoıýlanyp, ýaqyt óte kele ınfarktke, ınsýltke, soqyrlyqqa, búırek jetkiliksizdigine jáne aıaqtyń gangrenasyna ákelýi múmkin.
Kóptegen qant dıabetimen aýyratyndar ózderiniń aýrýyn bilmeıdi jáne jıi jaǵdaıda aýrýy asqynǵanda ǵana biledi.
Qant dıabetiniń úsh negizgi túri bar: 1 tıpti, 2 tıpti jáne gestatsııalyq qant dıabeti. 1 tıpti qant dıabetiniń sebebi belgisiz jáne mundaı qant dıabetimen aýyratyn adamdarǵa ómir súrý úshin kúndelikti ınsýlın salý qajet. Álemdegi qant dıabetimen aýyratyndardyń kópshiliginde 2 tıpti qant dıabeti bar, bul kóbinese artyq salmaq pen fızıkalyq belsendiliktiń bolmaýy. Buryn 2 tıpti qant dıabeti eresekterde ǵana baıqalǵan, biraq búginde bul balalar men jas eresekterde jıi kezdesedi.
Gestatsııalyq qant dıabeti júktiliktiń ýaqytsha buzylýy bolyp tabylady jáne 2 tıpti qant dıabetiniń uzaq merzimdi qaýpin týdyrady. Sonymen qatar, qandaǵy qant mólsheri normadan asady, biraq qant dıabeti dıagnozy qoıylǵan kórsetkishterden tómen.
Qant dıabetiniń barlyq túrleri kóptegen aǵzalarda asqynýlarǵa ákelýi múmkin jáne mezgilsiz ólim qaýpin arttyrady.
Kóptegen jaǵdaılarda qant dıabetimen jáne onymen baılanysty asqynýlardyń damýyn durys tamaqtaný, turaqty fızıkalyq belsendilik, qalypty dene salmaǵyn saqtaý jáne temeki shegýden bas tartý arqyly boldyrmaýǵa bolady.
QR DSM Qoǵamdyq densaýlyq saqtaý ulttyq ortalyǵynyń mamandary aýrýdyń aldyn alý úshin kelesi usynymdardy oryndaýǵa keńes beredi:
Durys tamaqtaný. Uıqy bezin (ınsýlın bóletin) shamadan tys júktemeý úshin kómirsýlardyń tutynylýyn azaıtyńyz, sonymen qatar jaqsy pishindi saqtaý úshin kúndelikti tutynylatyn kalorııa mólsherin azaıtyńyz. Qant dıabetiniń aldyn alý úshin mázirden qant pen quramynda qant bar kez-kelgen ónimderdi (pechene, tabıǵı emes shyryndar) alyp tastaý kerek.
Qusqa, tómen kalorııaly balyqqa, kókónisterge, qantsyz shyryndarǵa artyqshylyq berý kerek. Makaron jáne un ónimderin, qyshqyl, aşy jáne ystalǵan taǵamdardy tutynýdy shekteý kerek. Qýyrylǵan taǵamdy qaınatylǵan, pisirilgen nemese buqtyrylǵan taǵammen aýystyrý kerek.
Kúndelikti fızıkalyq belsendilik. Eger siz kún saıyn dene shynyqtyrý sabaqtaryna kem degende jarty saǵat bólseńiz, qant dıabetiniń aldyn alý tıimdi bolady. Dene belsendiligi metabolıkalyq protsesterge paıdaly áser etedi, sonyń arqasynda maılardyń ydyraýy kúsheıedi, qannyń maı quramy jaqsarady, dene salmaǵy aıtarlyqtaı tómendeıdi. Qant dıabetiniń aldyn alý úshin jaıaý júrý, velosıped tebý, bıleý, júzý, fýtbol jáne basqa da sport túrlerimen aınalysý kerek.
Psıhıkalyq tepe-teńdikti saqtańyz. Turaqty stress aýrýdyń damý sebepteriniń biri bolǵandyqtan, qant dıabetiniń aldyn alý emotsıonaldyq jaǵdaıdy baqylaýdy qamtıdy. Jaǵymsyz minezdi adamdarmen múmkindiginshe az qarym-qatynas jasaǵan jón, strestik jaǵdaılardan aýlaq bolǵan jón.
Únemi medıtsınalyq zertteýden ótińiz. Qaýip tobyndaǵy adamdar úshin qant dıabetiniń aldyn-alý mindetti túrde alty aıda bir ret test tapsyrýdy qamtıdy.