13 qarasha. Jylnama
ATAÝLY KÚNDER
Dúnıejúzilik meıirimdilik kúni
2000 jyly Sıngapýrde uıymdastyrylǵan Dúnıejúzilik meıirimdilik qozǵalysy (World Kindness Movement) osy kúndi atap ótý týraly bastama kóterdi. Bul kún 1998 jyly tańdap alyndy. Halyqaralyq deńgeıdegi qaıyrymdylyq qozǵalysyn uıymdastyrǵan Tokıodaǵy birinshi konferentsııada osyndaı merekeni atap ótý týraly másele kóterildi. Sharanyń ereksheligi – Sıngapýr, Japonııa, AQSh, Kanada, Ulybrıtanııa, Taıland, Avstralııa elderi ókilderiniń turaqty qatysýymen ótýinde. Keıinirek World Kindness Movement qataryn basqa memleketterdiń eriktileri tolyqtyrdy. Dúnıejúzilik meıirimdilik kúniniń maqsaty – tildik jáne mádenı alýandyǵyna qaramastan, túrli ulttardyń birigýine yqpal etý.
Halyqaralyq zaǵıptar kúni
Frantsııada 1745 jyldyń 13 qarashasynda ataqty pedagog Valentın Gaıýı dúnıege keldi. Ol Parıjde jáne Peterbýrgte zaǵıptarǵa arnalǵan birneshe mektep pen kásiporyndardyń negizin salǵan. Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń sheshimi boıynsha dál osy kún zaǵıptardyń halyqaralyq kúni bolyp belgilendi, onyń basty maqsaty – kópshilik qaýymnyń nazaryn kórý qabiletinen aıyrylyp, ómirdiń qıyn jaǵdaıyna tap bolǵan adamdarǵa aýdarý. Sondyqtan bul ataýly kún 1784 jyly Parıjde soqyrlarǵa arnalǵan álemdegi tuńǵysh ınternatty ashqan frantsýz aǵartýshysy, tıflopedagogıkanyń negizin qalaýshy Valentın Gaıýıdiń (1745-1822) týǵan kúnine oraı atalyp ótedi.
ESTE QALAR OQIǴALAR
1970 jyly «Qyz Jibek» kórkem fılmi prokatqa shyqty. Sultan Qojyqov túsirgen osynaý áıgili fılm KCRO Memlekettik syılyǵyn aldy, sondaı-aq stsenarıı avtory Ǵabıt Músirepov, basty rólderdi somdaǵan Asanáli Áshimov, Quman Tastanbekov, Merýert Ótekeshova úzdik akter retinde dıplomdarmen, syılyqtarmen marapattaldy.
1972 jyly Tbılısıdegi V Búkilodaqtyq kınofestıvalde fılm úzdik kórkem bezendirilgeni úshin arnaıy dıplommen marapattaldy. Fılmge arqaý bolǵan «Qyz Jibek» poetıkalyq ańyzy qazaq halqynyń XVI-XVII ǵasyrdaǵy jaǵdaıyna, soǵystan japa shekken halyqtyń jaı-kúıin sýretteıdi. Ózara arazdasqan eki rýdan shyqqan qyz ben jigittiń arasyndaǵy shynaıy mahabbat pen onyń qaıǵyly tustary kórsetilgen tarıhı týyndyda kóshpeli qazaq eliniń rýhanı ómiriniń kórinisteri jaqsy beınelengen.
1997 jyly QR Ulttyq banki murajaıynyń resmı ashylý saltanaty ótti. Іs-sharaǵa QR Prezıdenti N. Nazarbaev qatysyp, murajaıdyń «Qurmetti qonaqtar kitabyna» estelik jazba qaldyrdy. Ulttyq bank murajaıyna 5 myńnan astam eksponat qoıylǵan. Olardyń qatarynda Reseı shaqalary, Avstrııa-Vengrııa, orys-polıak, Qytaıdan, Polshadan, Meksıkadan ákelingen monetalar, nemis reıhsmarkalary, Keńes ókimetiniń qurylýy kezeńinde 1918 jyly shyǵarylǵan «apıyn aqshalary» jáne 1920 jyly shyǵarylǵan «jibek aqshalar» dep atalatyn banknottar men shaqalar, alys jáne taıaý shet elderdiń aqsha belgileri, Qazaqstan teńge saraıynyń buıymdary, t.b. saqtalǵan.
2012 jyly Jambyl oblysy Shý aýdanynda «Taraz» hımııa parki» arnaıy ekonomıkalyq aımaǵy quryldy. AEA Shý qalasynyń mańynan bólingen 505 gektar jerde ornalasqan.
2012 jyly BUU Bas Assambleıasy Adam quqyqtary jónindegi keńeske (AQK) 18 jańa múshe qabyldady. Daýys berý kezinde Astana alǵash ret BUU quqyq qorǵaý júıesiniń osy organynda ókildik aldy. Ótkizilgen daýys berý qorytyndysy boıynsha keńes quramyna Argentına, Brazılııa, Venesýela, Gabon, Germanııa, Irlandııa, Qazaqstan, Kenııa, Kot-d'Ivýar, Birikken Arab Ámirlikteri (BAÁ), Pákistan, Koreıa Respýblıkasy, AQSh, Serra-Leone, Chernogorııa, Estonııa, Efıopııa jáne Japonııa kirdi.
2013 jyly Tarazda Qazaqstanda ulttyq valıýtany engizýge arnalǵan eskertkish stela ashyldy. Tuǵyrda – teńgeniń «T» árpi túrindegi sımvolıkalyq beınesi. Onyń ústine tot baspaıtyn bolattan jasalǵan, dıametri 120 santımetr moneta qoıylǵan. Monetanyń salmaǵy jarty tonnaǵa jýyq. Onyń reversinde 1993 jylǵy 15 qarashada Memleket basshysynyń Jarlyǵymen Qazaqstan aýmaǵynda ulttyq valıýta engizilgeni jazylǵan. Tuǵyrda dál Tarazdan teńge respýblıkanyń basqa qalalaryna jiberilgeni týraly jazba bar.
2013 jyly nomınaly 500 teńgelik «Qazaqstannyń janýarlar jáne ósimdikter álemi» serııasynan estelik «Kaspıı ıtbalyǵy» kúmis monetasy aınalymǵa shyǵaryldy. Moneta 925 synamaly kúmisten jasalǵan, salmaǵy – 24 gramm, kólemi – 38,6 h 28,81 mm sopaqsha, daıyndaý sapasy – «proof», taralymy – 5 myń dana.
2013 jyly QR Ulttyq Banki altynmen aptalǵan nomınaly 500 teńgelik «Respýblıka ıgiligi» serııasynan «Alma otany» estelik kúmis monetasyn aınalymǵa shyǵardy.
2015 jyly Nıý-Iorkte «Metropolitan Classics» baspasynan aǵylshyn tilinde jaryq kórgen qazaqtyń aqıyq aqyny Muqaǵalı Maqataevtyń tańdamaly shyǵarmalary men kórnekti jazýshy Berdibek Soqpaqbaevtyń «Meniń atym Qoja» povesteriniń tusaýkeseri ótti.
2017 jyly «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy aıasynda Jezqazǵanda Shyńǵys han zamanynyń yqpaldy tulǵasy, ataqty jyraý, kemeńger bı, erjúrek qolbasshy, abyz Ketbuqa babaǵa záýlim eskertkish ornatyldy. Tarıhı tulǵanyń at ústinde turǵan eńseli eskertkishi qoladan quıylyp, granıtpen qaptaldy. Onyń jalpy bıiktigi – 10,5 metr. Záýlim eskertkish músinshi Oktıabr Sekemanovtyń jetekshiligimen Astanada jasalǵan. Avtorlary – Asqar Nartov pen Serik Rústembekov.
2019 jyly Elordada «Teńge – táýelsizdiktiń sımvoly» kórmesi ótti, onda 1923-1937 jyldardaǵy memlekettik jınaq kassasynyń jumysy týraly, ulttyq valıýtany qoldanysqa engizý, alǵashqy banknottardyń, monetalardyń dızaınyn ázirleý týraly jáne ótken 26 jyl ishinde teńgeniń ózi qalaı ózgergeni týraly muraǵattyq materıaldar usynyldy. Kórmeniń maqsaty – saqtalǵan muraǵattyq qujattar negizinde elorda qonaqtary men turǵyndaryn qazaqstandyq bankter ınstıtýtynyń tarıhy men damý kezeńderimen tanystyrý, Táýelsiz Qazaqstannyń sımvoldarynyń biri retinde teńgeniń paıda bolý tarıhyn zerdeleý arqyly patrıotızmge tárbıeleý.
2020 jyly «QazAqparat» basshysy «Úrker-2020» arnaıy marapatyn «KazNews» mońǵol portaly men «TASS» reseılik agenttigine berdi. «QazAqparat» HAA atynan mıllıon teńgeni Mońǵolııadaǵy qazaq tildi KazNews portaly aldy.
2020 jyly Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq mýzeıinde «Ejelgi túrki órkenıeti» zaly ashyldy. Onyń jádigerleri úsh bólikten turady. Birinshisi túrkilerdiń jazba mádenıetine, ekinshisi tas músinderge, úshinshi bóligi materıaldyq mádenıetke arnalǵan.
2022 jyly Almatyda City Run 2022 qalalyq jarysy ótti. Ońtústik astananyń 2000-ǵa jýyq turǵyndary men qonaqtary qala ortalyǵymen júgirdi. Start Almatynyń tarıhı ortalyǵyndaǵy Astana alańynan bastaldy. Qalalyq jarystyń uıymdastyrýshysy «Birinshi bolý batyldyǵy» korporatıvtik qorynyń komandasy boldy.
City Run 2022 – maýsymnyń sońǵy jarysy, ol alǵash ret qalanyń dál ortasynda ótti. Sportshylar burynǵy Úkimet úıiniń, qazir Qazaq-Brıtan tehnıkalyq ýnıversıteti ornalasqan tarıhı ǵımaratynan bastady. Jarysqa 15 jastan asqan áýesqoı sportshylar 10 shaqyrymdyq jáne 5 shaqyrymdyq skandınavııalyq jaıaý júrýden qatysty. Raqymjan Kelmanov erler arasynda 10 shaqyrym qashyqtyqta 32 mınýt 22 sekýnd nátıjemen márege birinshi jetti. Áıelder arasynda Svetlana Kýdelıch (Belarýs) jeńimpaz atandy.
2023 jyly Ońtústik Qazaqstan pedagogıkalyq ýnıversıtetiniń Arheologııa ortalyǵynyń ǵalymdary Qarjantaý-Silbeli jotasynyń bir traktatyn zertteý barysynda jańa arheologııalyq oryndardy anyqtady. Kangıýı memleketi kezeńindegi Silbeli qonysynyń qorymdary Orta Azııada ІІ ǵasyrdan beri bolǵan.
Arheologtar 20 qorǵannan turatyn taǵy bir qorǵandy anyqtady. Jańa jerde qorǵandar kishirek, olarda jerlengenderdiń áleýmettik jaǵdaıy tómen bolsa kerek. Arheologııalyq eskertkishterdiń búkil mádenı-tarıhı kesheni teńiz deńgeıinen 1750 metr bıiktikte qorǵalatyn aımaqta ornalasqan, bul ony «qara» qazýshylardan qorǵaıdy. Arheologtar alǵash ret jerleý qurylymynyń ózin jáne onyń ústinde turǵyzylǵan qorǵandy buzbaı, tarıhı landshaftty búlinbegen jáne bútin kúıde saqtaı otyryp, jerleý kamerasyna enip úlgerdi.