12 qyrkúıek. Jylnama
ATAÝLY KÚNDER
Jergilikti áskerı basqarý organdary qurylǵan kún
Bul kún elimiz úshin 1991 jyldan bastap, áskerı komıssarıatqa Respýblıkalyq organ mártebesin berý jáne oǵan respýblıkanyń barlyq áskerı komıssarıattaryn baǵyndyrý týraly Qazaq KSR Prezıdentiniń Jarlyǵy kúshine engen kezden bastap ataýly kún boldy.
Qorǵanys isteri jónindegi departamentter, basqarmalar men bólimder Qarýly kúshterdiń ajyramas bóligi bola otyryp, elimizdiń qorǵanys qabiletin qamtamasyz etý júıesinde mańyzdy ról atqarady. Jergilikti áskerı basqarý organdarynyń mekemelerinde áskerler men áskerı oqý oryndaryn jasaqtaý boıynsha jumystar úzilmeıdi, áskerı oqytylǵan rezervti esepke alý jáne daıarlaýdy uıymdastyrý júrgiziledi, ofıtserler óskeleń urpaq ortasynda áskerı-patrıottyq jumyspen aınalysady.
Jergilikti áskerı basqarý organdary halyqpen únemi baılanysta. Azamattardyń ótinishterine jedel den qoıý úshin áleýmettik jelilerde olardyń birinshi basshylarynyń resmı akkaýnttary quryldy. Elimizdiń barlyq óńirlerindegi qorǵanys isteri jónindegi mekemeler Qarýly kúshterdiń kelbetine aınaldy dese bolady. Óıtkeni dál osy jerde azamattardyń ásker qataryna kirý joly bastalady.
Qazaq kınosynyń kúni
Alǵashqy qazaq kınosy retinde «Amangeldi» fılmi sanalady. «Lenfılm» stýdııasynda túsirilgen kartına ult batyr Amangeldi Imanov týraly boldy. Rejısseri - Mark Levın, al Amangeldiniń rólin akter Elýbaı Ómirzaqov oınady.
Osylaısha, qazaqtar týraly túsirilgen alǵashqy fılm dúnıege keldi. 1941 jyldyń 12 qyrkúıeginde Almaty qalasynda fılmderdiń túsirilimimen Kórkem jáne derekti fılmder stýdııasy aınalysa bastady. Keıinnen ol «Qazaqfılm» bolyp ózgertildi.
Qazaqstan kınematografısteri odaǵynyń basshysy Baýyrjan Nógerbekov 2005 jyly bul kúndi (12 qyrkúıek) «Qazaq kınosynyń kúni» dep ataýdy usyndy. Sodan bastap bul data jyl saıyn atap ótilip keledi.
Dúnıejúzilik tyrnalar kúni
Tyrnalardyń shamamen 15 túri bar. Keıbir túrleri Qyzyl kitapqa engizilgen. Tyrnalar kúni alǵash ret 2002 jyly Amerıka Qurama Shtattarynda atap ótildi. Joıylyp bara jatqan tyrna túrin saqtap qalýdy nasıhattaıtyn ekolog ǵalymdar onyń jumyrtqalaryn qaýipsiz jerge uıa salatyn basqa túrdegi tyrnalardyń uıasyna ornalastyrdy. Qutqarylǵan qustardyń tutas bir toby uıaǵa ketken kún jańa ekologııalyq mereke bolyp jarııalandy, al tyrna tabıǵatty qorǵaý uıymdarynyń sımvolyna aınaldy.
ESTE QALAR OQIǴALAR
1931 jyly Pavlodar oblysynyń eń kóne merzimdi basylymdarynyń biri - Sharbaqty aýdanynyń «Minber» («Trıbýna») gazeti jaryq kórdi. Gazet betterinde aýdan ortalyǵyndaǵy jańalyqtar jarııalandy. Aýyl sharýashylyǵy óndirisiniń ozattary men jańashyldary, úzdik dárigerler men muǵalimder, eginshiler men ormanshylar árdaıym tilshilerdiń nazarynda boldy.
1941 jyly Qazaq KSR-niń Halyq komıssarlary keńesiniń №762 qaýlysyna sáıkes Almaty (kórkem fılmder) kınostýdııasy qurylyp, 1960 jyly ataýy «Qazaqfılm» bolyp aýystyryldy. 1984 jyly «Qazaqfılm» kınostýdııasyna ulttyq kınematografııanyń kórnekti qaıratkeri Sháken Kenjetaıuly Aımanovtyń aty berildi (Sháken Aımanov atyndaǵy «Qazaqfılm» kınostýdııasy).
1998 jyly Almaty qalasynda aqyn, ǵalym, qoǵam qaıratkeri Ahmet Baıtursynulynyń eskertkish-bıýsti men murajaı úıiniń ashylý saltanaty ótti.
2006 jyly Mahmud Qashqarıdiń «Dıýanı luǵat at-Túrki» atty eńbeginiń orys tilindegi alǵashqy basylymy jaryq kórdi. Atalmysh eńbek túrki tilderiniń eń kóne sózdigi jáne Ortalyq Azııadaǵy órkenıet tarıhy týraly mańyzdy bilim kózderiniń biri bolyp tabylady.
Shyǵystanýshy, fılologııa ǵylymdarynyń kandıdaty, qazaq ádebıeti klassıginiń nemeresi Zıfa-Alýa Áýezova úsh jyldan astam ýaqytyn ejelgi túrikterdiń qaıtalanbas mádenı eskertkishin aýdarýǵa arnady.
Basylym HІ ǵasyrda Mahmud Kashqarı qurastyrǵan «Dıýanı Luǵat at-túrik» leksıkografııasynyń tuńǵysh sózdiginiń arab tilindegi túpnusynan tolyqtaı aýdarylǵan.
2009 jyly Almatyda qazaq jáne orys tilderinde «Almaty tarıhy» atty kitaptyń 1,2-tomdary, «Almaty entsıklopedııasy», «Jetisýdyń ortaǵasyrlyq astanalary», «Almaty - myń jyldyq tarıh» atty shyǵarmalardyń tanystyrylymy ótti.
Kitaptardy Ulttyq Ǵylym Akademııasynyń Álkeı Marǵulan atyndaǵy Arheologııa, Súleımenov atyndaǵy Shyǵystaný, Ýálıhanov atyndaǵy Tarıh jáne etnologııa ınstıtýttarynyń mamandary birlesip daıyndaǵan.
Týyndylarda túrli derek kózderi negizge alyna otyryp, qalanyń ejelgi dáýirden qazirgi zamanǵa deıingi túıindi sátteri jańa kózqarasta tujyrymdalyp jazylǵan.
2012 jyly Astanadaǵy L.N. Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetinde ashyq aspan astyndaǵy «Qumaı» arheologııalyq-etnografııalyq kesheni ǵylymı ortalyǵy men landshaft murajaıyn qurý jobasynyń tusaýy kesildi.
Keshende jalpy tarıhy 4 myń jyldan asatyn qola dáýiriniń, erte temir dáýiriniń (saq kezeńi), ǵun jáne túrki dáýirleriniń ejelgi jáne ortaǵasyrlyq eskertkishteri jınalǵan. Shara aıasynda Astanadan 120 km shyǵysta Qumaı ózeniniń jaǵasyndaǵy «Buırataý» Memlekettik ulttyq tabıǵı parkinde ornalasqan keshenniń aýmaǵyna saıahat uıymdastyryldy.
2015 jyly Astana áýejaıynda QR Prezıdenti Nursultan Nazarbaev Halyqaralyq ǵarysh stansasynan oralǵan «Soıýz TMA-16M» ǵarysh kemesiniń halyqaralyq ekıpajyn quttyqtady. ).
Ǵaryshtan Jerge oralǵandardyń ishinde qazaqstandyq kosmonavt Aıdyn Aıymbetov te bar, ol 2015 jyldyń 2-12 qyrkúıegi arasynda 2-bortınjener retinde ǵaryshqa saparlady.
«Biz barshamyz sizderdiń aman-esen oralǵandaryńyzdy tiledik. Árıne, barlyq Qazaqstan halqy bizdiń úshinshi ǵaryshkerimiz Aıdynnyń (Aıymbetov - red.) sátti oralýyn kútti. Baıqońyr ǵarysh aılaǵynyń mereıtoıly jylynda bul óte aıryqsha máni bar oqıǵa», - dedi Prezıdent.
2017 jyly Qazanda ótken HІІІ Qazan halyqaralyq musylman kınosy festıvaliniń qorytyndylary boıynsha akter Dýlyǵa Aqmolda «Oralman» fılmindegi eńbegi úshin úzdik akter atandy.
2018 jyly QR Ulttyq banki nomınaly 500 teńgelik kúmisten jasalǵan jáne nomınaly 100 teńgelik melhıor qospasynan jasalǵan «Súıinshi» kollektsııalyq monetalaryn aınalymǵa shyǵardy. Atalmysh monetalar «Qazaqstannyń ádet-ǵuryptary, ulttyq oıyndary» serııasyna kiredi.
Súıinshi – qýanyshty jańalyq. Qýanyshty habar jetkizgen adamǵa «qalaǵanyńdy al» dep, syılyq beredi. «Súıinshi» degen sózdi aıtqanda kez kelgen adam jaqsy habar jetkiziletinin biledi. Monetalar 925 synamaly kúmisten jasalǵan, massasy - 24 gramm, dıametri - 37 mm, daıyndaý sapasy - «proof», taralymy - 2 myń dana.
Al ekinshi túri melhıor qospasynan jasalǵan, dıametri - 31 mm, massasy - 11,17 gramm, daıyndaý sapasy - «brilliant uncirculated», taralymy - 30 myń dana.
2019 jyly Nur-Sultan qalasy Esil aýdanynyń ákimdiginde «bir tereze»qaǵıdaty boıynsha qyzmet kórsetetin «Open ákimdik» ashyldy. Elordalyqtar jańa qyzmet kórsetý ortalyǵynda Turǵyn úı qurylys jınaq banki, Turǵyn úı qory, Jumyspen qamtý ortalyǵy, Qazposhta jáne aýdan ákimdiginiń qyzmetterin elektrondy kezekke turý arqyly qoldana alady.
2021 jyly tanymal arheolog Andreı Astafev 200 jyl buryn Kaspıı teńizinde bolǵan kemeniń bekitý burandalary men shegelerin tapty. Tarıhı jádiger Túpqaraǵan aýdanyndaǵy «Túlkili saı»degen jerde teńiz jaǵasynda bolǵan.
2021 jyly Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri, «Astana Opera» opera trýppasynyń dırektory Azamat Jyltyrkózov elimizdiń vokaldyq klassıkalyq óneri tarıhynda alǵash ret álemdik deńgeıdegi biregeı jobaǵa - Vınchentso Bellınıdiń «Pýrıtandar» operasynyń CD-dıskisine aýdıojazba jasaýǵa qatysty.
Onymen birge operany belkanto - tenor juldyzdary Loýrens Braýnlı, soprano Sara Kobýrn (AQSh) oryndady.
2023 jyly Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev Aqordada otandyq kásipkerlermen kezdesý ótkizdi. Onda ol memleket pen bıznes arasyndaǵy áleýmettik kelisimsharttyń jańa sharttaryn atap ótti. Qasym-Jomart Toqaev mundaı kezdesýlerdi ótkizý ıgi dástúrge aınalǵanyn atap ótti. Sebebi, kásipkerlik salasy – ulttyq ekonomıkanyń negiziniń biri. Memleket basshysy kásipkerlikti damytýǵa memleket tarapynan úlken kóńil bólinip otyrǵanyn atap ótti.
2023 jyly sulýlyq shoýynyń aqtyq kezeńinde qazylar alqasynyń sheshimimen jáne kórermenderdiń daýys berýimen «Almaty arýy-2023» ataǵy Natalıa Petrıge berildi. Qazylar alqasynyń múshesi, «Almaty arýy-2022» baıqaýynyń fınalısti Tomırıs Zaır Natalıa Petrıdi saltanatty túrde quttyqtap, ókilettigin tapsyrdy. Kórermender men qazylar alqasynyń qoshemetine ıe bolǵan jeńimpazǵa táj kıilip, baǵaly syılyqtar tabys etildi.