100 jańa oqýlyq jobasy qazaq tilindegi kitap ındýstrııasyna serpin ákelip jatyr - Muhtar Seńgirbaı
Bıyldan bastap atalǵan jobanyń úshinshi kezeńi júrip jatyr. Osy oraıda atalǵan jobanyń basy-qasynda júrgen belgili jýrnalıst, Fılosofııa doktory (PhD), Ulttyq aýdarma bıýrosynyń bas redaktory Muhtar Seńgirbaımen suhbattasqan edik.
- Úshinshi kezeńdegi aýdarma protsesi qalaı júrip jatyr? Qandaı oqýlyqtar aýdarylady? Aýdarma jumystary qaı kezeńge keldi?
- Ózderińiz bilesizder biz «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy aıasynda bastalǵan «Jańa gýmanıtarlyq bilim: qazaq tilindegi 100 oqýlyq» jobasynyń úshinshi kezeńine óttik. Kitaptardyń kóbiniń aýdarmasy bitip qaldy, birshamasynda aýdarmadan keıingi redaktsııalaý, túzetý, betteý jumystary júrip jatyr. Bul kitaptar jyl sońynda, aldaǵy jyldyń basynda jaryq kórýi kerek. Jaryqqa shyqqanda tusaýkeserin ótkizemiz.
- Qazaqstandyq kitaphanalar qandaı saladaǵy álemdik bilim qazynasymen tolyǵatyn bolady?
- Jańa 30 kitap Anglııadaǵy azamattyq quqyq, kelisimshart quqyǵy, zııatkerlik menshik quqyǵy, jahandaný jáne halyqaralyq saıasat, saıası fılosofııa, pedagogıka, etıka, estetıka, álem mýzykasynyń tarıhy, teatr tarıhy, kıno óneri, kınostsenarıı jazý, tarıhı antropologııa, tarıhı etnologııa, jeke qarajat, statıstıka negizderi, zertteý ádisteri, makro jáne mıkroekonomıka sııaqty alýan túrli taqyryptardy qamtıdy. Bul kitaptar aǵylshyn, frantsýz, orys tilderinen aýdarylyp jatyr. Kópshiligi óz salasynyń asa bedeldi ǵalymdarynyń álemge áıgili eńbekteri. Máselen, Jıl Delózdiń «Sınema» kitaby eki tom bolyp shyqpaqshy.
Kitaptardyń aýdarma, redaktsııalaý jumystaryna bedeldi mamandar, ǵalymdar, aýdarmashylar qatysyp jatyr. Olardyń arasynda Jambyl Artyqbaev, Aqtolqyn Qulsarıeva, Gúljaýhar Kókebaeva, Gúljıhan Nurysheva, Álııa Bópejanova, Dıdar Amantaı, Tanagóz Іlııasova, Qaırat Moldashev, Serik Beısembaev sııaqty óz salasynyń ǵalymdary men ádebıet maıtalmandary bar.
- Bir kitapty aýdarý úshin qansha adam jumylyp jumys isteıdi? Bir kitapqa qansha ýaqyt ketedi?
- Ár kitaptyń kólemi men mazmunyna, mátinge baılanysty aýdarmaǵa qatysatyn adam sany árkelki. Onyń ústine kitapty ázirleý protsesiniń kezeńderinde oǵan túrli mamandar qatysady. Aldymen aýdarmashylardyń qolynan ótken mátin ǵylymı jáne ádebı redaktorlarǵa kelip túsedi. Bir kitapta 1-den 7-8 aýdarmashy bolýy múmkin. Aýdarmashylarǵa tildi bilý, salanyń termınologııasyn túsiný boıynsha qatań talaptar qoıylady. Ádebı jáne ǵylymı redaktýradan ótken soń ony «Ulttyq aýdarma bıýrosynyń» redaktorlary men korrektorlary taǵy tekseredi, túpnusqamen sáıkestigine kóz jetkizedi. Bıýroda ár kitapqa taǵaıyndalǵan jaýapty shyǵarýshy oqýlyq baspaǵa ketkenge deıingi barlyq protsesti qadaǵalaıdy. Aýdarma - óte kúrdeli, uzaq protsess. Oǵan jarty jyldan 1-1,5 jylǵa deıin ýaqyt ketedi.
- Bul jumystar Qazaqstandaǵy aýdarma isiniń damýyna, jetilýine septigin tıgizip jatyr ma?
- Qazaqstandaǵy eń aýqymdy ǵylymı ádebıetpen bir mezette jumys istep jatqandyqtan, qazir «Qazaq tilindegi 100 jańa oqýlyq» jobasy ǵylymı termınologııany qalyptastyryp, aýdarma isin jolǵa qoıýdyń qaınaǵan qazanyna aınaldy. Termınderdi aprobatsııadan ótkizip, ǵylymı aınalymǵa engizý boıynsha Til saıasaty komıtetimen, Memtermınkommen tyǵyz yntymaqtasa jumys istep jatyrmyz. «Til qazyna» ortalyǵy mamandary bizdiń aýdarmashy, redaktorlarmen baılanys ornatyp, máselelerdi talqylap otyrady.
Baǵdarlama aıasynda aýdarylyp jatqan oqýlyqtardyń kóbi tıisti ǵylym salasyndaǵy termınologııany qalyptastyrýǵa jol ashyp jatyr. Sala mamandary, bedeldi ǵalymdar men bilikti fılologtar jańa termınderdi qalyptastyrýǵa kóp kúsh salyp jatyr. Bul joba biraz kibirtiktep qalǵan ulttyq termınjasam protsesine qozǵaý sala alsa, bul da – ulttyń rýhanı jańǵyrýynyń bir belgisi bolsa kerek.
Biz baıqaǵan taǵy bir jańalyǵy – bul joba jalpy qazaq tilindegi kitap ındýstrııasyna, ǵylymı-kópshilik aýdarma isine serpin ákelip jatqan sııaqty. Qazirdiń ózinde túrli ǵylymı, ǵylymı-kópshilik, ádebı jáne motıvatsııalyq kitaptar shyǵarýǵa bet túzegen uıymdar boı kóterip jatyr. Bul da bolashaqta tildik ortanyń sapaly, mazmundy bolýyna, sol arqyly jalpy qazaq tiliniń mártebesin kóterýge sep bolady dep úmittenemiz.
- Úshinshi kezeńde qazaq ádebıetiniń alty tildegi antologııasy shyqty, qajetti 30 oqýlyq aýdarylyp boldy. Odan bólek qandaı jumystar atqarylyp jatyr?
- Odan bólek bizde sózdikter jasalyp jatyr. Sózdikter jobasy «Rýhanı jańǵyrý: qazaq tilindegi 100 jańa oqýlyq» jobasynyń aıasynan tys jatqan bólek joba, bul jumysqa da «Ulttyq aýdarma bıýrosy» jalpy basshylyq jasap otyr. Fılolog mamandardyń qatysýymen Oksford ýnıversıteti baspasymen birge «Áleýmettik ǵylymdar sózdigi», «Oksford Ekonomıka sózdigi», Oksford qazaq-aǵylshyn sózdigi ázirlenip jatyr. Buǵan qosa belgili ǵalym, fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor Sherýbaı Qurmanbaıulynyń basshylyǵymen «Qazaq tiliniń kirme sózder sózdigi» daıyndaldy. Bul kitaptar osy jyldyń sońyna deıin shyǵady dep josparlanǵan.
- Osy oqýlyqtardy qaıdan alýǵa bolady? Satylymǵa shyǵaryla ma? Júktep alýǵa bola ma?
- Oqýlyqtar on myń danamen basylyp, ýnıversıtetter men kolledjderge taratylady. Qazaqstannyń ashyq ýnıversıteti - openu.kz portalynda kitaptardyń elektrondyq nusqalaryn oqýǵa bolady. Keıbir kitaptardyń aýdıonusqalary da jasalady. Kitaptardy júktep alý ázirge múmkin emes. Kitap dúkenderine tek oqyrman arasynan kóp suranys týdyrǵan kitaptar az tırajben shyǵarylady. Bul kommertsııalyq joba bolmaǵandyqtan, kitaptar ózindik qunymen (kitap dúkeniniń ústemesin qospaǵanda) satylady.
- Áńgimeńizge rahmet