100 oqýlyq qazaq ǵylymynyń damýyna serpin berdi - Aıtqalı Baqytov
Elimizde buǵan deıin mundaı aýqymdy ǵylymı aýdarma jobasy júzege asqan joq. Sondyqtan osy jobaǵa qatysqan aýdarmashy, fılologııa ǵylymdarynyń kandıdaty Aıtqalı Baqytovtan ǵylymı aýdarma salasynyń ereksheligi men jaı-kúıi týraly surap bildik.
«QR Tuńǵysh Prezıdenti N.Á.Nazarbaevtyń bastamasymen «Bolashaqqa baǵdar: Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasynyń «Jańa gýmanıtarlyq bilim. Qazaq tilindegi 100 jańa oqýlyq» jobasy aıasynda gýmanıtarlyq saladaǵy tańdaýly oqýlyqtardy aýdarý jumysyna qatystym. Birinshiden, bul eńbekter stýdentterge gýmanıtarlyq salanyń irgeli shyǵarmalarymen qazaq tilinde tanysyp, óz tilinde bilim alýǵa, halyqaralyq deńgeıde básekege qabiletti maman daıarlaýǵa jol ashty deýge tolyq negiz bar. Ekinshiden, joba qazaq tilindegi ǵylymı aqparat qoryn baıyta tústi. Ár salada, atap aıtqanda, tarıh, fılosofııa, sotsıologııa, psıhologııa, mádenıettaný, lıngvıstıka, medıa, ekonomıka, kásipkerlik, kınotaný baǵytynda jańa ǵylymı zertteýlerdiń júzege asýyna, qazaq ǵylymynyń ary qaraı damýyna serpin qosty. Eń bastysy, aýdarma salasynda bilimi men tájirıbesi bar mamandar sanyn kóbeıtti, kásibı mamandardyń shyńdalýyna múmkindik berdi»,- dedi Aıtqalı Baqytov.
Fılologııa ǵylymdarynyń kandıdaty «100 jańa oqýlyq» jobasy aıasynda frantsýz fılosofy Jıl Delózdiń kınodaǵy beıneler men semıotıkalyq belgilerdi fılosofııalyq turǵyda zerdelep, qozǵalys, keńistik, ýaqyt jáne beıne syndy uǵymdarǵa tereń taldaý jasaǵan «Kıno 1. Qozǵalys-beıne» jáne «Kıno 2. Ýaqyt-beıne» atty eki tomdyq eńbegin frantsýz tilinen qazaq tiline aýdarýǵa atsalysqan.
«Aýdarmashy, ǵylymı redaktor, ádebı redaktor, jaýapty redaktor, korrektor, dızaıner sekildi mamandardan quralǵan jumys toby fılosofııalyq uǵymdar men kategorııalardy, kınotaný salasyndaǵy uǵymdar men termınderdi dál aýdarý máselesin talqylap, pikirtalas ótkizip otyrdyq. J.Delózdiń eki tomdyq eńbegin aýdarý kezinde keıbir fılmderdi arnaıy kórip shyqtyq. Máselen, amerıkalyq rejısser Erıh fon Shtrogeımniń (ErichvonStroheim) frantsýz tilinde «Lesrapaces (Týra aýdarmasy: Jyrtqyshtar)» dep atalatyn fılmin qazaq tiline «Ashkózdik» dep aýdardyq. Sebebi, fılmniń sıýjeti boıynsha erli-zaıyptylardyń qarym-qatynasy aqsha, baılyq úshin salqyndap, sońynda kúıeýi áıelin óltirip tynady. Munda fılm ataýyn tikeleı aýdarmamen bere salýǵa bolmaıdy. «100 jańa oqýlyq» jobasynyń atap óter taǵy bir tusy – iriktelgen oqýlyqty aýdarý úshin tildi jaqsy biletin aýdarmashylarmen qatar sol salany jetik meńgergen mamandar birge jumys istedi. Oqýlyqty baspaǵa ótkizbes buryn elimizdegi joǵary oqý oryndarynda talqylaýlar ótkizildi. Bul kitaptyń sapaly shyǵýy úshin durys qadam boldy dep oılaımyn», - dedi maman.
Sonymen qatar, aýdarmashy ǵalym «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasynyń taǵy bir baǵyty – «Jahandaǵy zamanaýı qazaqstandyq mádenıet» jobasyna da qatysqan. Ol jobany da Ulttyq aýdarma bıýrosy úılestirdi. Munda «Qazirgi qazaq prozasynyń antologııasy» men «Qazirgi qazaq poezııasynyń antologııasy» dep atalatyn qos jınaq BUU-nyń 6 tiline aýdaryldy. Aıtqalı Baqytov qazaq aqyn-jazýshylarynyń shyǵarmalaryn frantsýz tiline aýdarý tobynda bolǵan.
«Aýdarma – jan-jaqty bilimdi, sol eldiń mádenıeti men ulttyq bolmysyn bilýdi, tabandylyq pen kóp izdenýdi talap etetin kúrdeli jumys. Tildi jaqsy bilýmen qatar, kez-kelgen ulttyń tiline ǵana tán tildik jáne sóıleý ádetterin meńgerý qajet. Sózimiz dáleldi bolý úshin mysal keltire keteıik. Máselen, qazaqtarda quralaıdy kózge atqan mergen degen turaqty sóz tirkesi bar, bul tirkes adamǵa jaqsy baǵa berip, maqtaý úshin aıtylady. Endi frantsýz tilindegi osy sóz tirkesiniń balamasy mynadaı: tireurquipourraitmettrelaballedansl’œildel’éléphant – «oqty pildiń kózine tıgizetin mergen». Qazaq halqynda mergendikti quralaıdyń jyldamdyǵymen ólshese, frantsýzdarda mergendiktiń ólshemi – pildiń kózi, pildiń kózindeı kishkentaı nysanaǵa oǵyn múlt jibermeı tıgize alǵan adam naǵyz mergen bolyp esepteledi. Mine, aýdarma barysynda osyndaı ulttyń dúnıetanymyna, turmys-tirshiligine, ulttyq erekshelikterine baılanysty sózder men tirkesterdiń maǵynasyn joǵaltyp almaı, avtordyń túpki oıyn ózgerissiz jetkizýge mindettimiz», - dedi ol.
Aıta ketý kerek, «Jańa gýmanıtarlyq bilim. Qazaq tilindegi 100 jańa oqýlyq» jobasy aıasynda álem tilderinen oqýlyq aýdarý isi mejesine jetti.
Birneshe jylda dúnıejúzindegi eń úzdik degen ýnıversıtetterdiń oqý baǵdarlamasyna engen oqýlyqtar qazaq tilinde «sóıledi». Qazir qazaq tiline aýdarylyp, basylǵan 100 oqýlyq elimizdegi 130 JOO-ǵa tegin taratyldy.