«100 qadam»: Jetkinshek urpaqqa mektep tabaldyryǵynan bastap, joǵary oqý oryndaryna deıin álemdik deńgeıde bilim men tárbıe berilýi kerek
Memleket basshysynyń bes ınstıtýtsıonaldyq reformasyn júzege asyrý jónindegi «100 qadam» Ult josparyna sáıkes, Qazaqstanda joǵary synyptar men JOO-larda aǵylshyn tilinde oqytýǵa kezeń-kezeńmen kóshý josparlanǵan. Onyń basty maqsaty - daıarlanatyn kadrlardyń básekelestik qabiletin arttyrý jáne bilim berý sektorynyń eksporttyq áleýetin kóterý, qazaqstandyqtardyń álemdik qaýymdastyqqa jáne halyqaralyq protsesterge erkin aralasýyna jol ashý. Sonymen qatar bul jańashyldyq Ekonomıkalyq yntymaqtastyq jáne damý uıymy elderi standarttarynyń negizinde adam kapıtalynyń sapasyn kóteretin bolady.
Sondaı-aq, osy baǵyt aıasynda 12 jyldyq bilim berýdi kezeń-kezeńimen engizý, fýnktsııalyq saýattylyqty damytý úshin mekteptegi oqytý standarttaryn jańartý, joǵary synyptarda janbasylyq qarjylandyrýdy engizý, tabysty mektepterdi yntalandyrý júıesin qurý josparlanýda.
Budan ózge, ekonomıkanyń alty negizgi salasy úshin on aldyńǵy qatarly kolledj ben on joǵary oqý ornynda bilikti kadrlardy ázirleý, keıinnen bul tájirıbeni elimizdiń basqa oqý oryndaryna taratý júrgiziledi.
«Ult josparynyń «100 naqty qadam» baǵdarlamasy aıasynda Qazaqstan - ǵylymı jumystardy óndiriske engizýge kirisedi. Osy baǵytta bizdiń aldymyzda 2 mindet bar. Birinshisi, ǵylymǵa negizdelgen ekonomıkany qalyptastyrýǵa negiz bolatyn 2 ınnovatsııalyq klaster qurý. Ekinshisi, ǵylymı jáne ǵylymı tehnıkalyq jumys nátıjelerin kommertsııalandyrý júıesin qurý. Ol úshin arnaıy zań jobasyn jasaý kerek. Osy eki mindetti sheshý máselesi óte ózekti.
Jalpy ǵylym salasyna sońǵy jyldarda kóp mán berilip keledi. Osyǵan deıin 2 myńnan asa ǵylymı jobalar qarjylandyryldy. Búginde 100-den asa ǵylymı-tehnıkalyq baǵdarlama júzege asyrylyp jatyr. Ǵalymdardyń ǵylymı konkýrstarǵa qatysýdaǵy belsendiligi artyp keledi. Bıyl 5 myńǵa jýyq ótinim qabyldandy. Bul ótken jylǵymen salystyrǵanda 2 esege artyq. Qazaqstan ǵalymdary 1,5 myńǵa jýyq patent aldy.
Joǵaryda Qazaqstanda joǵary synyptar men JOO-larda aǵylshyn tilinde oqytýǵa kezeń-kezeńmen kóshý josparlanǵanyn atap óttik. Bul jumysty Astana ákimdigi bastap ta ketti. Sebebi alda EKSPO sharasy ótýi tıis. Al oǵan aǵylshyndy óz ana tilindeı jaqsy biletin sapaly mamandar qajet. Aldaǵy oqý jylynda elordanyń keıbir kolledjderinde bilim berý aǵylshyn tilinde júrgiziletin bolady. Mamandyqtar tizimine qonaq úı sharýashylyǵy menedjerleri, daıashylar men barmender, sondaı-aq medıtsınalyq qyzmetkerler engizildi.
Elbasynyń «100 naqty qadam» josparynda qazaqstandyq túlekterdiń básekege qabilettiligin arttyrýǵa zor kóńil bólingen. Biliktiligi joǵary kadrlardy daıyndaý protsesine basymdyq beriledi, sol arqyly kolledjder kezeń-kezeńmen aǵylshyn tilinde oqytýǵa kóshedi.
Astana qalasy Bilim basqarmasy basshysynyń mindetin atqarýshy Qasymhan Senǵazyev qalalyq máslıhattyń turaqty komıssııasynyń otyrysynda málim etkendeı, tájirıbelik joba aıasynda 2015-2016 oqý jylynda Astananyń 4 kolledjinde stýdentter aǵylshyn tilinde bilim alatyn bolady. Sebebi elordada qurylatyn jańa qarjy ortalyǵy men EXPO-2017 halyqaralyq kórmesin ótkizý halyqaralyq deńgeıge sáıkes daıyndalǵan kadrlardyń bolýyn talap etedi.
Onyń ústine Indýstrııalandyrýdyń ekinshi besjyldyǵy da bastalǵaly otyr. Onyń aıasynda 2015-2019 jyldary 257 jobany iske asyrý kózdelgen bolsa, QR Investıtsıalar jáne damý mınıstrliginiń derekterine sáıkes,oǵan shamamen 46 myńnan astam maman qajet bolady eken.
Mundaǵy kadrlarǵa degen jalpy qajettilik 46 600 adamdy quraıdy. Máselen, tehnıkalyq jáne kásiptik bilim salasyna keletin bolsaq, «Kásipqor» holdıngimen kolledjder arasynda osy kolledjderdi damytý boıynsha tıisti sharalar jasaldy. Ekinshi besjyldyqqa daıyndaıtyn mamandar pysyqtaldy.
«Kásipqor» holdıngi 10 kolledjben áriptestik negizinde birlesip, 16 jańa oqý baǵdarlamasyn daıyndaǵan. Bıylǵy jyly ilki rejimde eki kolledjde, atap aıtqanda, Kókshetaý joǵary tehnıkalyq kolledji men Aqtóbe polıtehnıkalyq kolledjinde osy baǵdarlamalardyń 8-i engiziletin bolady.
2015 jyldyń 1 qyrkúıeginen bastap oqý protsesine engiziletin oqý baǵdarlamalaryn kelisý boıynsha jumys berýshiler jáne kásipodaqtarmen jumys júrgizilýde. On iriktelgen kolledjdiń altaýy Dúnıejúzilik bank qaryzy esebinen iske asyrylatyn tehnıkalyq jáne kásiptik bilimdi jańǵyrtý jobasyna grant alýshylar bolyp tabylady. Osy joba aıasynda kolledjer jalpy somasy 425 mln. teńgeni quraıtyn zamanaýı jabdyqtarmen jabdyqtalǵan.
Osy oraıda, Elbasy usynǵan «100 naqty qadam» ult jospary men 5 ınstıtýttyq reformany iske asyrýda «Bolashaq» stıpendııasynyń mańyzy zor. Óıtkeni alǵa qoıǵan mindetterdi sapaly oryndaýda birinshi kezekte álemniń úzdik joǵary oqý oryndaryn bitirgen joǵary bilikti mamandar qajet.
Úkimet osy máseleni qaperge ala otyryp, «Bolashaq» halyqaralyq stıpendııasynyń 2016-2020 jyldarǵa arnalǵan damý josparynyń jobasyn jasaqtady. Jáne «Bolashaq» baǵdarlamasy boıynsha Split PhD iske asyrý tujyrymdamasyn maquldady. Tujyrymdama Qazaqstannyń Indýstrııalyq-ınnovatsııalyq damý memlekettik baǵdarlamasy aıasynda eldegi joǵary oqý oryndarynda ǵylymı kadrlar daıarlaýdyń jańa júıesin engizýdi kózdeıdi.
«Bolashaq» baǵdarlamasynyń 22 jyly ishinde 8 myńǵa jýyq maman daıarlandy. Olardyń 98 paıyzy jumysqa ornalasqan. Qazirgi tańda álemniń 25 elinde eki myńǵa tarta stýdent oqıdy. Olardyń qyryq paıyzdan astamy tehnıkalyq mamandyqtar boıynsha bilimin alýda. Jalpy ǵylym salasyna 2014 jyly 48 mlrd. teńge bólingen.
Elimizde Memleket basshysynyń bastamasymen ashylǵan Nazarbaev Ýnıversıtetiniń de qosar úlesi az bolmasy anyq. Nazarbaev Ýnıversıtetinde alǵashqy túlekterge dıplom tapsyrý saltanatty rásiminde Elbasy Nursultan Nazarbaev osy oqý ornynyń túlekterin Astanadaǵy bolashaq qarjy ortalyǵynda jumys isteýge shaqyrýy da beker emes.
«Joldyń ar jaq betinde EKSPO-2017 kórmesiniń ǵımarattary salynyp jatqanyn kórip otyrsyzdar. Halyqaralyq kórme aıaqtalǵannan keıin bul jerde dúnıejúzilik qarjy ortalyǵyn salý týraly Jarlyqqa qol qoıdym. Ol álemniń eń tańdaýly qarjy ortalyqtarynyń standarty boıynsha jumys isteıtin bolady. Іs-qaǵazdarynyń barlyǵy aǵylshyn tilinde bolady, sot isin júrgizý aǵylshyn tilinde bolady. Ol ortalyq otandyq ekonomıkanyń eń basty lokomotıviniń birine aınalady. Ýnıversıtettiń janynda saldyryp jatqanymnyń da bir máni bar. Onyń jumysyn jandandyrýǵa osy ýnıversıtettiń túlekteri óz úlesin qosady dep senemin»,-dedi Prezıdent túlekterge qaratyp aıtqan sózinde.
«Sender álemdik bilim ordasynda oqyp, álemdik qarjy ortalyǵynda eńbek etetin bolasyńdar. Biz senderdiń alańsyz bilim alyp, qalaǵan kásipterińniń shyńyna jetýleriń úshin barlyq jaǵdaıdy jasadyq. Búkil eńbegimizdi, erik-jigerimizdi urpaqtyń bolashaǵy úshin sarp etýdemiz. Táýelsizdik jyldaryndaǵy eń qıyn kezeńge qaramaı qolǵa alǵanymyz - ol jastarǵa bilim berý»,-dedi Memleket basshysy.
Aıta keteıik, 2010 jyly Qazaqstan Prezıdentiniń bastamasymen qurylǵan bul oqý orny otandyq bilim berýdiń úzdik úlgisi bolyp tabylady. Bıyl ýnıversıtetti 446 stýdent támamdap otyr. Taratylǵan málimetterge qaraǵanda, jalpy oqý orny ashylǵannan beri jeti mekteptegi stýdentter sany 2 800-ge deıin jetti. Jyl saıyn 500 adam oqý grantyna ıe bolýda. Magıstranttar men doktoranttar da memlekettik bilim berý tapsyrysy boıynsha bilim alady.
Aǵylshyn tilin úırenip, kókjıegimizdi keńeıtýimiz qajettigin Elbasy N.Nazarbaev jıi aıtyp otyrady. Jaqynda ǵana «Reseı 24» telearnasyna bergen suhbatynda da ony qadap aıtty. «Biz, qazaqtar, álemdik ǵylymǵa, bilimge orys tili arqyly shyqtyq. Qazir aǵylshyn tilin meńgerý arqyly kókjıegimizdi keńeıtýimiz qajet», - dedi QR Prezıdenti N. Nazarbaev.
Kadr daıyndaý jáne bes ınstıtýtsıonaldyq reformalarǵa toqtala kele, Memleket basshysy qazir Qazaqstan mektepterinde úshtildilik belsendi engizilip jatqandyǵyn atap ótti.
«Bul - qazaq, orys jáne aǵylshyn tilderi. Bul joǵary synyptarda tolyqtaı aǵylshyn tilinde bilim alýǵa kóshýge negizdelgen. Keıin birtindep ýnıversıtetterde tabıǵı ǵylymǵa basa den qoıylady. Keleshekke osylaısha bet burdyq. Ózderińiz bilesizder, Qazaqstan «Bolashaq» baǵdarlamasy boıynsha shetelde jastardy 22 jyldan beri oqytyp keledi. 20 myńǵa jýyq adam shetelde bilim alyp, búginde ekonomıka salasynda eńbek etýde. Biz úshin bul erekshe jetistik!» - dedi Memleket basshysy.
Prezıdenttiń aıtýynsha, aǵylshyn tili - kompıýter, álemdik ǵylym, mádenıet tili.
Qazaqstan sońǵy úsh jylda 4 myńnan astam sheteldik ǵylymı maman tartty. Bul - Qazaqstanda ǵylym tutqasyn ustaǵan, aǵylshyn tilindegi mamandarǵa suranys joǵary ekenin bildiredi.
Shaqyrylǵan ǵalymdar sany sońǵy 3 jylda 4401 adamdy qurady, onyń ishinde Eýropadan 1886, Ońtústik-Shyǵys Azııadan 237, AQSh-nan 403, Kanadadan 11, Reseıden 1294, Belarýsten 69.
Memleket qazir shetelderde jumys jasap jatqan otandyq qazaqstandyq ǵalymdardy qaıtarýdyń jáne talanttardyń ketýine jol bermeýdiń belsendi saıasatyn júrgizýde.
Ulttyq ýnıversıtetterde jáne Nazarbaev Ýnıversıtette sheteldik ǵalymdardyń el aýmaǵyna kelýi úshin áleýmettik-ekonomıkalyq sharttar qarastyrylǵan. Onyń ishinde, saqtandyrý, biliktilikti arttyrý, syıaqylar, materıaldyq kómek, baspana usyný, turǵyn úıge shyǵyndardy óteý, jataqhanalar salý, sportpen aınalysýǵa múmkindik qarastyrylǵan.
«Nazarbaev Ýnıversıtet» AQ-da osy jyldary 350-den astam sheteldik ǵalym tartylǵan, onyń ishinde 26 qazaqstandyq ǵalym. Olar negizinen Ulybrıtanııadan, Kanadadan, Frantsııadan, Italııadan, Nıderlandydan jáne basqa elderden kelip otyr.
«Elbasy óz sózinde: «Bilim berý men densaýlyq saqtaý Ekonomıkalyq yntymaqtastyq jáne damý uıymyna múshe elderdiń standarttaryna baǵdar ustanatyn bolady», dep atap kórsetti. ıAǵnı biz álemdik talaptarǵa saı bolýymyz kerek. Jetkinshek urpaqqa mektep tabaldyryǵynan bastap joǵary oqý oryndaryna deıin álemdik deńgeıde bilim men tárbıe berilýi kerek. Qazaqstandy jańǵyrtý - bizdiń ortaq isimiz.